Microsoft Word Kitab-Rofat 2-M. doc
Yüklə 34,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində gömrük işi 102 edilməsi haqqında yalan xəbərlər yayaraq bununla yarmarkanın işinə mane olmağa cəhd edirdilər. RSFSR XXTK-nin Bakı şöbəsi İran qəzetlərinə teleqramlar göndə- rərək, bu boykot kampaniyasının qarşısını almağa çalışırdı. 1922-ci il oktyabrın 26-da ZSFSR XKS-nin sədri N.Nərimanovun adından radio ilə Tehran və Ənzəliyə aşağıdakı məzmunda məlumat verilmişdi: “Özümüzə borc bilərək qəti surətdə təsdiq edirik ki, Federativ respublikalar Şərq xalqları, xüsusi ilə də İranla hər iki tərəfin sıx tarixi bağlılığından irəli gələn ən yaxın iqtisadi əməkdaşlıq platforması üzərində möhkəm durur. Əminliklə təsdiq edə bilərik ki, Azərbaycan SSR-də İran tacirlərinin mallarının əllərindən alınması və ya müsadirə edilməsi halları baş verməmiş və baş verə bilməz, Bakı yarmarkası ilə əlaqədar verilən bü- tün imtiyaz və güzəştlər qüvvəsini saxlamaqdadır”. Radio ilə verilən bəyan- namə Bakı yarmarkasının boykot edilməsinin qarşısını almış oldu [65, 39]. 1922-ci il martın 12-də Azərbaycan XTK ləğv edildi və xarici ticarət əməliyyatlarının vahid bir mərkəzdən idarə edilməsi səlahiyyətləri yeni təşkil olunmuş ZSFSR Xarici Ticarət Komissarlığına (XXTK) verildi. Bu komissarlığın ayrı-ayrı respublikalarda, o cümlədən Azərbaycanda şöbələri yaradıldı. Həmin ilin avqust ayından isə komissarlığın yerlərdəki şöbələri dövlət idxal-ixrac kontorları ilə əvəz olundu [205, 3]. Qeyd etmək lazımdır ki, bu tədbir regionda fəaliyyət göstərən bir sıra xarici şirkətlərin ciddi müqavimətinə rast gəldi. Buna baxmayaraq, xarici ticarətin tamamilə dövlət inhisarına alınması tədbirləri davam etdirildi. Bir sıra xarici şirkətlərə lisenziya verilməsi dayandırıldı. 1925-ci ildən Baş konsessiya idarəsi tərəfindən verilmiş icazələr ləğv olundu [178, 1922, 3 ноября]. 1923-cü ildə SSRİ Xalq Komissarları Şurası tərəfindən müttəfiq respublikalardakı bir neçə təşkilat və birliklərə sərbəst xarici bazarlara çıxmaq “hüquqları” verildi. Bir neçə birliklərlə yanaşı, o zaman dünya neft istehsalatında aparıcı rollardan birinin sahibi olan “Azneft” birliyinə istehsal etdiyi bir neçə neft məhsullarının alqı-satqısına “icazə” verildi. SSRİ neft sənayesinin əsas hegemonu olan Azneft və Qrozneft birliklərinin istehsal etdikləri neft məhsulları yalnız mərkəzdə yaradılmış “Neftesindikat” adlı təşkilat tərəfindən dünya bazarına çıxarılırdı ki, bu da sovet quruluşunun ilk günlərində yerli təşkilatların xarici ticarət sahəsində çox az səlahiyyətlərə malik olmasını sübut edirdi. Xarici ticarət əməliyyatları aparan idarə, təşkilat və birliklərə verilmiş məhdud icazələrin həyata keçirilməsi təc- rübəsində çox böyük süni problemlər yaradılırdı. Belə ki, mövcud qanuna əsasən xarici ölkələrlə ticarət etmək üçün icazə almış təşkilat ilk növbədə xarici valyutanı Sovet İttifaqının xarici ölkələrdə olan ticarət nümayən- dəliyinin hesabına köçürməli idi [153, 1998, 25 may, № 9 (61)]. Azərbaycan SSR sovet gömrük sistemi şəraitində (1920-1991) 103 Həmin siyasətin məğzi ondan ibarət idi ki, SSRİ-də xarici ticarət yalnız dövlət inhisarında olmaqla ayrı-ayrı mal sövdələşmələri yalnız Xarici ticarət komissarlığı tərəfindən verilmiş xüsusi lisenziyaların əsasında aparıla bilərdi. Xarici ticarət əməliyyatlarının gömrük qanunlarına müvafiq aparıl- masına nəzarət işi dövlət sərhədlərində mövcud olan gömrük xidmətinə tapşırılırdı. 1923-cü il yarmarkasında ən fəal iştirak edən müəssisə, təşkilat və şirkətlər bunlar idi (çaşqınlıq yaratmasın deyə xüsusi adların bir çoxu sənəddə olduğu kimi verilir): Ümumrusiya toxuculuq sindiqatı, Baş pambıq komitəsi, Saxarotrest, Ümumrusiya dəri sindiqatı, Komvol tresti, Tikiş sənayesi sindiqatı, Dövlət əlvan metallurgiya birliyi, Moskva maşınqayırma tresti, İpək tresti, “Uralmet”, “Ukrtekstiltrest”, “Qosspirt”, “Rezintrest”, “Kibrit sindiqat”, “Prodasilikat”, “Qosposrednik”, “Nəqliyyat cəmiyyəti”, “Dobroflot”, Cənubi Qafqaz dövlət ticarət idarəsi, Gürcüstan və Belorusun XTŞ-ləri, “Çentrsoyuz”, “Azərittifaq”, “Bakittifaq”, “Kraytorq”, “Nijeqorod Promtorq”, “Tsaritsın Paytorq”, “Novtresttorq”, “Acartorq”, “Armyantorq”, “Rusiya-İran”, “İran Assosiyasiyası”, “Rupetorq”, “Azşərab”, Cənubi Qafqaz dəmir yolları idarəsi, Şüşə-saxsı tresti, “Jirkost”, “Mosmukomol”, “Lenopravlenie”, “Polestorq”, “Donsnabtorq”, “Yuqspirt”, “Yuqostal”, Şimali Qafqaz şərab tresti, “Novrosçementtrest”, “Donbassilikat” və “Donselmaş” [59, 15-19]. ZSFSR XXTK-nin kollegiyasının 1923-cü il aprelin 24-də keçirilən yığıncağında xarici şirkətlərin Bakı yarmarkasında iştirakı məsələsi müza- kirə edildi. Yarmarkada xarici şirkətlərin, əsasən Qərbi Avropa şirkətlərinin iştirakı məqbul sayılmadı. Bunu qəbul edilən qərarın məzmunundan aydın müşahidə etmək olur: “1) Sovet respublikaları ilə İranın bazarları arasında əlaqə yaratmaq Bakı yarmarkasının əsas vəzifəsidir; 2) Cənubi Qafqaz respublikalarının xarici ticarət siyasəti Avropa idxalının tamamilə məhdudlaşdırır; 3) Bakı yarmarkasına Qərbi Avropa mallarının daşınma- sına icazə verilməsi sovet sənayesinin maraqlarına zərbə vurmaqla bərabər, eyni zamanda Avropanın müstəmləkəçilik siyasətinin diqqətini Şərq bazarına yönəltmiş olur. Bütün bunları nəzərə alaraq, ZSFSR XXTK yarmarkada Qərbi Avropa şirkətlərinin Bakı yarmarkasında iştirakına yol verməməklə heç də Avropa mənşəli mallarla sövdələşmə aparılmasını qadağan etmir, çünki bu cür mallar onsuz da sovet respublikalarının ərazisinə ümumi qaydalar əsasında daxil olacaqdır”. Kollegiyanın qərarı ilə Bakı yarmarkasının keçirildiyi günlərdə qonşu dövlətin şirkətlərinin iştirakı ilə sovet-İran ticarət məsələlərinə həsr edilmiş müşavirənin təşkil edilməsi nəzərdə tutulurdu [42, 49-49 arx ]. Fikrimizcə, tədqiqatçı S.Seyidovanın Bakı yarmarkasının Azərbayca- nın dövlət büdcəsinə və azad ticarətə ziyan vurması tezisi ilə heç də razılaşmaq olmaz. Əgər belə olsaydı, “Zaqvneştorq”un müəyyən iqtisadi Yüklə 34,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|