Microsoft Word Кitab-yunis hazir. Doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
77 qoşunları və başqa dəstələr düşmənin «mal-dövlətini əlindən alıb, zərər vurdular, hətta əsgərlərin də atlarını əllərindən alıb, var- yoxunu qarət etdilər. Bunlar üçün azuqə gətirənlərin yolunu kəsirdilər». Bu zaman Kərim xanın qələbələr, onun İrandaxili yürüşü barəsində xəbərlər Məhəmmədhəsən xanın qulağına çatmışdı. O, bu yerləri tutmaq niyyətindən əl çəkərək güneyə doğru geri çəkilmişdi. Qarabağ Məhəmmədhəsən xandan sonra Azərbaycanın güneyi və Farsda ali hakimiyyət uğrunda mübarizənin fəal iştirakçısı olan Fətəli xan Əfşarın hərbi yürüşünə məruz qalmışdı. Fətəli xan öz qüvvələrini səfərbər edərək 1759-cu ildə Gəncə və Qarabağa hücum etdi. Fətəli xan Əfşar Qarabağ xanlığının ayrı-ayrı mahallarını tutaraq, onun paytaxtı Şuşaya yaxınlaşdı və şəhəri mühasirəyə aldı (15, s.117). Pənahəli xanın müdafiəyə hazırlaşması və Şuşa şəhərinin qalın qala divarları ilə əhatə edilməsi onun qısa müddətdə alınması işini çətinləşdirdi. Bunu nəzərə alan Fətəli xan Əfşar şəhərin altı kilometrliyində (Ballıca çayı ilə Xocalı çayı arasında - Y.H.) müdafiə əhəmiyyəti olan istehkamların salınmasını əmr etdi (15, s.117). Fətəli xan Əfşarın Şuşaya hücumu haqqında «Qarabağnamələr»in hamısında verilmiş məlumatlar demək olar ki, bir- birini təkrar edir. Mirzə Camal yazır: - Fətəli xan Əfşar «Mərhum Pənah xanın yanına mahir elçilər göndərib, onu itaətə və ittifaqa dəvət etdi. Lakin Pənah xan belə sərdarlara itaət etməyi haqlı olaraq, özü üçün əskiklik və ar bilib, elçiləri kobud cavablarla geri qaytardı» (55, s.117). Daha sonra Mirzə Camal qeyd edirdi ki, - «gizlində mərhum Pənah xana ədavət bəsləyən Çiləbörd və Talış mahallarının məlikləri Fətəli xanın yanına getdilər. Onlar altı ay qalanın yaxınlığında oturdular. Hər neçə gündən bir, mərhum Pənah xanın qoşunu ilə Fətəli xan ordusu arasında vuruşma üz v erir və hər dəfə mərhum Pənah xanın qoşunu Qızılbaş ordusuna qalib gəlirdi. Bu müddətdə bir iş görə bilməyən Fətəli xan (vəziyyətinin) gündən-günə çətinləşdiyini və 78 məğlubiyyətinin (artdığını) müşahidə edirdi. Lakin buna baxmayaraq Fətəli xan hücuma keçib Şuşa çayından keçərək, qalanın yarım verstliyinə çatdı. Döyüşdə Fətəli xanın, təxminən iki min nəfər piyada və süvarisi öldürüldü və əsir düşdü. Məğlub olan düşmən sonsuz pərişanlıq və peşimanlıqla öz düşərgəsinə qayıtdı. Pənah xan isə əsirləri və ələ keçən qəniməti götürüb, qələbə və zəfərlə qalaya gəldi» (55, s.117). Mirzə Camal sözünə davam edərək bildirirdi ki, «bu hadisədən sonra Fətəli xan Əfşar, qoşunun məğlub olması və qış fəslinin yaxınlaşmasına görə, sülh və barışıq təklif etdi. Mahir elçilər göndərib, and-aman edərək belə bir vədə verdi: - «Əgər Pənah xan, qoşunumdan aldığı əsirləri geri qaytarsa, mənlə ittifaq və dostluq etsə, qızımın kəbinin onun böyük oğlu İbrahimxəlil ağaya kəsdirəcəyəm. (Beləliklə də) biz əbədi qohum və dost olacağıq. Bir şərtlə ki, İbarahimxəlil ağanı mənim yanıma göndərsin. O, isə orduda şirni içilib kəbin kəsildikdən və iki-üç gün burada (qonaq) qaldıqdan sonra geri qayıtsın» (55, s.117-118). Fətəli xan Əfşar həmçinin Pənahəli xanı xatircəm etmək üçün İbrahimxəlil ağa qayıdana qədər özünün uşaqlarından birini və qohumlarından üç nəfər adlı-sanlı şəxsi girov kimi saxlanılmaq üçün Qarabağ hökmdarının yanına göndərmişdi. «Mərhum Pənah xan Fətəli xanın and-amanına, övladını və qohumlarını göndərmələrinə inanıb, İbrahimxəlil ağanı bir neçə kəndxuda ilə Fətəli xanın ordusuna yola saldı. Fətəli xan bu xəbəri eşidcək sevindi. Övladından bir neçə nəfəri onu qarşılamaq üçün göndərdi. İbrahimxəlil ağanı hörmət, təntənə və çalğı ilə gətirdilər... İbrahimxəlil ağanı iki-üç gün ordugahda, kef məclisində saxladılar. Bu müddət içərisində qalaya, Pənah xanın yanına dəfələrlə etimadlı, şirindilli adamlar göndərib, adətləri üzrə adam aldatmaq və öz işlərini düzəltmək üçün bütün fırıldaqları və lazım olan rəsmi mərasimi əmələ gətirdilər. O, iki-ü ç gün içərisində əsir və dustaqlarını xilas etdi. Üçüncü günü isə İbrahimxəlil ağanı və kəndxudaları dustaq kimi, özlərilə bərabər götürüb getdilər və Urmiya qalasına çatana qədər heç 79 bir yerdə dayanmadılar» (53, s.122-123). Həmin hadisələri A.A.Bakıxanov belə təsvir edir: «Padşahlıq iddiasında olan və Azərbaycanı ələ keçirən Nadir şahın böyük sərkərdələrindən biri olan Fətəli xan Əfşar Gəncə və Qarabağa tərəf hərəkət etdi. Pənahəli xan ona zahirən itaət etdi və sazişə gəldi, oğlu İbrahimxəlil ağanı girov verdi» (1, s.366). «Qarabağnamə»lərdə Pənahəli xanla Fətəli xan arasında baş vermiş hadisələrlə bağlı olan materialları təhlil edən H.Ə.Dəlili yazırdı: «...Fətəli xanla Pənahəli xan arasında baş verən hadisələr haqqında həmin dövrün ilk mənbələrində geniş v ə aydın məlumatın olmasına baxmayaraq biri digərini təkrar edən «Qarabağnamə»lərin müəllifləri, o cümlədən Mirzə Camal Cavanşir bu hadisələr haqqında əsası olmayan fikir irəli sürmüşdür. Onun yazdığına görə, guya Şuşa ətrafında uzun müddət döyüşən Fətəli xan qalanın alınmasından naümüd olaraq hiyləyə əl atdı və öz qızını Pənahəli xanın oğluna təklif etdi. Guya həmin təklifi qəbul edən Pənahəli xan oğlu İbrahimxəlil ağanı düşmən düşərgəsinə göndərdi. Fətəli xan isə xəyanət edərək onu tutdu və girov elan edib Urmiya qalasına çəkildi» (15, s.118- 119). Mirzə Camalın məlumatlarını təkzib edən tədqiqatçı sözünə davam edərək bildirir: - «Şəhər süqut etmək təhlükəsi qarşısında idi. Yaranmış vəziyyətlə əlaqədar olaraq Pənahəli xan Fətəli xanla zahiri olsa da sazişə gəlməyə məcbur oldu. O, tabeçilik əlaməti olaraq oğlu İbrahimxəlil xanı girov olaraq Urmiyaya göndərdi» (13, s.45-46). Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, «Qarabağnamə»lər istisna olmaqla, dövrün başqa mənbələrində 1759-cu ildə Pənahəli xanla Fətəli xan arasındakı savaş və diplomatik danışıqlar haqqında müfəssəl məlumatlar olmadığına görə «Qarabağnamə»lər bu tarixi hadisəni təfərrüatı ilə özündə əks etdirən mötəbər mənbələr kimi qəbul olunmalıdır. Çünki, əvvəla, onların müəllifləri bu hadisələrin baş verdiyi ərazinin sakinləri, o dövrkü lap yaxınlığındakı tarixi dövrün şəxsiyyətləri olmuş, onlardan bəziləri Qarabağ xanlığı və rus dövlət Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|