Microsoft Word kitabA5 Amin son doc



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə23/71
tarix13.12.2017
ölçüsü2,8 Kb.
#15187
növüDərslik
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   71

 
83
верир.  Бцтцн  эюстярилян  хяритяляр  мцасир  эеоинформасийа 
технолоэийасы тятбиг олунмагла компüтерлярдя щазырланыр.  
 
 
3.4. Bioindikasiya və vəziyyətin 
qiymətləndirilməsində sistemli analiz 
 
Щазырда  тябии  мцщитин  вязиййяти,  орада  эедян  тябии  вя 
техноэен  просеслярин  тясири  вя  инкишафы  щаггында  мялуматлар 
биоиндигаторлар васитясиля мцяййян едилир.  
Биоиндикасийа  ян  чох  ичмяли  сулар  щаггында,  онларын 
тямизлянмя  дяряъяси,  ясас  чиркляндириъиляр  вя  онларын  арадан 
галдырылмасы  йоллары  щаггында  мялуматлар  топламаьа  имкан 
верир.  
Биоиндигаторларын  сечилмяси  щаггында  ян  йахшы  тяклифи 
эюркямли екологлардан бири, Америка алими Й.Одум вермишдир.  
1. Стенотип нювляр (ъидди мцяййян олунмуш шяраитя уйьунлашан 
вя  йашайан  нювляр)  чох  аз  раст  эялинян  олуб  ян  йахшы 
эюстяриъидир  (индиkатор).  Онларын  дюзцмлц  олмалары  щяр  йердя 
йайылмаlarıна шяраит йарадыр.  
2.  Бюйцк  нювляр,  кичик  нювляря  нисбятян  ян  йахшы  индиkатор 
ролуну ойнайырлар. Беля ки, кичик нювляр нцмуня эютцрцляркян 
орада раст inqridiennt эялинмяйя биляр.  
3.  Нювляр  сечиляркян,  онларын  организмляринин  толерантлыьы 
(башга  нювлярля  бирэя  йашама  габилиййяти)  вя  организмлярин 
ятраф мцщитя реаксийасы нязяря алынмалыдыр.  
4. Мцхтялиф нювлярин кямиййят нисбяти (популйасийа вя йа груп 
щалында)  даща  еффектив  эюстяриъи  ола  биляр. («бцтювлцлцк  щяр 
щансы щиссядян даща йахшыдыр» мяфщумунда олдуьу кими)  
Бязи  щалларда  щяссас  вя  топланмыш  щалдакы  индиkаторлар 
фяргляндирилир.  Топлум  щалындакы  биоиндиkаторларын  бцтюв 
организмляриндя  вя  йа  айры-айры  органларында  чиркляндириъи 
маддяляр чох мигдарда топлана билир.  
Биоиндиkаторларла  ятраф  мцщитин  вязиййятинин  гиймятлян-
дирилмяси  инъя  тядгигат  иши  олуб,  чох  мясряфлидир  вя  мцасир 
аналитик ъищазларла тямин олунмуш лабораторийаларда апарылыр.   


 
84
Ятраф мцщитин системли шякилдя идаря олунмасына мараьын 
артмасы  онунла  ялагядардыр  ки,  онун  чирклянмяси  гаршысы 
алынмаз  проблемляр  йарадыр.  Сон  заманлара  гядяр  мцщитин 
юйрянилмяси  системли  шякилдя  анализ  олунмамыш  вя  аз  еффектли 
тясир  эюстярмишдир.  Буна  сябяб  эюрцндцйц  кими  ашаьыдакылар 
олмушдур:  
−  тядгигатчыларын  сятщи  йанашмасы  вя  алынан  нятиъялярин 
инсанлара айдын шякилдя чатдыра билмямяляри;  
 
−  анализ мялуматларынын щягигятя аз уйьунлуьу;  
 
−  ятраф мцщитин анализи заманы корланманын сябяби иля ону 
арадан галдырма йоллары арасында ялагянин олмамасы;  
 
−  ятраф  мцщит  проблемляринин  щялли  заманы  аналитик 
методларын  истифадясинин  мцмкцн  олмамасы  щаггында 
субйектив фикирлярин формалашмасы вя йайылмасы;  
 
−  бир  сыра  тядгигатчыларын  планлы  шякилдя  гаршыйа  гойулан 
мягсядин  айдын  шякилдя  изащы  вя  онун  щялли  йолларынын 
дцзэцн гиймятляндирилмямяси.  
 
Бу бюлмядя эюстярилян материал, системли йанашманын сон 
щяддининин  щяля  дя  тамамланмамасыны  изащ  едир  вя  эяляъяк 
ишлярдя  индийя  гядяр  истифадя  олунан  анализ  цсулларынын  чатыш-
майан  ъящятлярини  тящлил  едяряк,  ятраф  мцщитин  горунмасында 
даща  еффектив  ишлярин  апарылмасынын  нязяря  чатдырмаг  йолларыны 
эюстярир.  
Бир  шей  нязяря  алынмалыдыр  ки,  ятраф  мцщитин  чирклянмяси 
проблеминin aradan qaldırılması  цчцн  ян  мцкяммял  цсул 
йохдур.  Лакин,  беля  тядгигатлар  заманы  йанашманын  мцяййян 
олунмуш характер яламятляри айдынлаша биляр. Одур ки, системли 
анализ вариантларында ашаьыдакы мярщяляляр айрыла биляр:  
−  мясялянин гойулушу;  
−  анализ заманы моделляшмя;  
−  мцхтялиф сечилмиш вариантларын гиймятляндирилмяси.  


 
85
Биринъи  мярщялядя,  мясялянин  гойулушу  заманы 
мялуматларын  цмумиляшмяси  йолу  иля  няйин  мцмкцн  олмасы, 
няйин  ися  гейри-мцмкцнлцйцнцн  дярк  едилмяси  иля  системин 
компонентляри  арасында  гаршылыглы  ялагянин  кейфиййятли  шякилдя 
ортайа гойулмасыдыр.  
Моделляшмя  вариантында  системин  кейфиййят  тясвириндя 
кямиййят анализиня кечмяк вя мялуматларын дягиглийини тямин 
етмяк тяляб олунур.  
Ятраф  мцщитин  ландшафт  мцхтялифлийи  вя  чиркляндириъилярин 
тяркиб фяргляри нязяря алынмагла, мцхтялиф оптимал вариантларын 
сечилмяси,  гаршыйа  гойулмуш  мясялянин  щяллини  асанлашдыра 
биляр.  
Алынмыш  мялуматларын  истифадяси  вя  тящлили  йолу  иля  ятраф 
мцщитин  идаря  олунмасынын  игтисади  аспектлярини  ашкарламаг 
мцмкцндцр.  
Системли  анализ  методларынын  сечилмяси,  проблемин  щялли 
заманы  щяр  щансы  цстцн  вариантдан  истифадяни  тямин  едя  биляр. 
Елми йолла анализ едиляряк сечилмиш еффектив цсул, яввялкилярдян 
дягиг олмагла, ясасландырылмыш шякилдя тятбиг олунмалыдыр.  
Проблемин  системли  шякилдя  щялли  ашаьыдакы  мярщяляляри 
ещтива едир:  
−  щяллин мцмкцн вариантларын ахтарылмасы;  
 
−  щяр  щансы  сечилмиш  мцмкцн  вариантлардан  биринин 
истифадя йолларынын тяйин олунмасы;  
 
−  щяр щансы бир щялл вариантынын диэяр вариантлардан цстцн-
цйцнцн обйектив шякилдя тясдиг олунмасы вя истифадяси.  
Проблемин  щялли  заманы  сечилмиш  вариант  гейри-мцяййян 
вя  чох  тяряфли  олмамалыдыр.  Ялбяття,  вариант  сечиляркян  ятраф 
мцщитин мювъуд проблеми там айдын олмалыдыр.  
Рийази  моделляшмя  цсулу  имкан  верир  ки,  чыхыш  вя  эириш 
дяйишянляри  арасында  ялагя  ашкар  едилсин,  юз  нювбясиндя,  щяр 
щансы щялли йолларынын нятиъялярини габагъадан эюрмяк мцмкцн 
олсун.  


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   71




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə