Microsoft Word maden jeolojisi doc
Yüklə 440,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2- Yan Ürünler (By-products)
- 3- Fiyatlar (Commodity Prices)
- 4- Mineral Türü (Mineralogical Form)
- 5- Tane Boyu ve
- 7- Yatakların Boyutu ve
4
Cevher minerallerinin içinde bulundu ğu kayaç topluluğu hacim veya ağırlığına o cevherin rezervi denir. Rezerv için cevherli kütlenin üç boyutlu olarak ortaya konması yani geometrisinin ortaya çıkarılması gerekmektedir. Cevher kütlesinin ortaya çıkarılması ve çalı şılmasında, maden jeoloğu çoğu kez cevher rezervlerini üç sınıfa ayırır. Görünür (proven), muhtemel (probable) ve mümkün (possible) rezervler. Görünür cevher öylesine örneklenmelidir ki onun şekli, rezervi ve ortalama tenörü belirli sınırlarla kesin olabilsin. Cevher kütlesi içinde bir ba şka yerde sondajdan ve geliştirme çalışmalarından örnekleme o kadar do ğru olmayabilir. Fakat, cevher kütlesinin rezerv ve tenörü hakkında oldukça emin olunabilecek yeterli bilgi sahibi olunabilir. Bu zaman muhtemel rezerv söz konusudur. Arama çalı şmaları esnasında, cevherin sadece kısmen arınmış bölge içinde yayıldığına işaret eden yeterli bilgimiz olabilir. Bu da cevherin belli bir hacim ve tenörü içerdi ği mümkün cevher miktarını verebilir. Pek çok ülkede, yukarıdaki sınıflama veya benzer sınıflamalar milli birer tanım veya yasal kavramalardır. Uygulama yapan jeolog her ülkedeki tanımları tam anlamıyla bilmeli ve bunları do ğru kullanacağından emin olmalıdır.
Tenör, cevher kütlesinden cevher kütlesine de ğişiklik gösterir. Açıkça tenör ne kadar dü şükse, bir ekonomik yatağı sağlayan cevher rezervi yada tonajı o kadar büyüktür. Teknolojik geli şmeler ile “ atık ” denilen ve kazanılamayan cevher, kazanılabilir cevhere dönü ştürülebilir. Örneğin “ Solvent Extraction ” kullanımı, Zambiya'daki Nchanga Consilidated Bakır Madeni'nin 9 milyon tonluk atıklarından (tailing) 80 000 ton Cu üretilmesine olanak sa ğlamıştır. Eğer benzer cevher kütleleri ile karşılaştırmak mümkün oluyorsa, Ba ş Tenör’ ün (Head grade) ne olacağını da hesaplamak gereklidir. Baş Tenör ; de ğirmene yani cevher zenginleştirme tesisine ulaştırılan cevherin tenörüdür. Çoğunlukla, Baş Tenör di ğer katkılar nedeni ile ölçülen cevher tenöründen daha azdır. Diğer katkılar ile, maden üretimi esnasında cevherin içine cevhersiz yan kayaç parçalarının elde olmayan veya kaçınılmaz biçimde katılması kastedilmektedir.
birinin satılması, di ğerinin madenciliğinin finansmanına yardımcı olabilir. Örneğin Pb ve Zn cevherlerinin madencili ğinde Ag ve Cd yan ürünler olabilir. Pek çok Güney Afrika altın cevherle
şmelerinin önemli bir yan ürünü uranyumdur.Cu-Pb ve Zn içeren ve Kuroko tipi yada volkanojenik masif sülfit tipi yataklar denilen bakır yataklarında yan ürün olarak Au ve Ag ba şta olmak üzere diğer bazı metaller de kazanılabilmektedir. 3- Fiyatlar (Commodity Prices) : Metallerin fiyatları hayati öneme sahip bir faktördür. Fiyatlar metalden metale de ğişir ve pek çoğu için günlük fiyat oynamaları oluşabilir. Çoğu metalin fiyatı arz-talep ili şkisince oluşturulur. Londra Metal Borsa'sındaki (London Metal Exchange = LME) fiyatlar pek çok gazete tarafından günlük olarak yayınlanır. Öte yandan geçerli fiyatlar için daha ayrıntılı bilgiler Mining Journal, Engineering and Mining Journal ve Metal Bulletin’s Prices and Data Book gibi teknik bültenlerde ve kitaplarda bulunabilir. Metallerin ço ğunun fiyatlarının enflasyon ile birlikte hareket etme zorunlulu ğu yoktur. Ancak enflasyon, son zamanlardaki arama faaliyetlerini ve ço ğu madenin karlılığı üzerine etki yaptığı gibi, ekonomilerinin a ğırlıklı kısmının maden endüstrisine bağlı olduğu Zambiya ve Şili gibi ülkelerin ekonomileri üzerine son derece büyük etkiler yapmaktadır.
Alıcı ve satıcı arasındaki kısa ve uzun vadeli anla şmalar bu fiyat oynamalarına dayandırılabilir. Öte yandan, ilgili taraflar üretimin geli şmesine bağlı olarak fiyat üzerinde bir anla şmaya varabilirler. Enflasyon ve döviz oranları oynamaları gibi faktörler nedeniyle bu anla şmada fiyat oynamalarına olanak sağlayan hükümler vardır. Bu tipte anlaşmalar demir ve 5 uranyum üretimlerinde çok yaygındır. Satı şın türü ne olursa olsun, madencilik şirketinin maden ekonomistleri gelecekteki talebi ve bu yüzdende ürünün fiyatını, madeni geli ştirmeden önce bilmeye çalı şmak zorundadırlar.
kazanma ve belli metalleri rafine etmeyi kolayla ştırır. Bu da cut-off tenörünü etkileyebilir. Örne ğin bu yüzden nikel, sülfidlerinden silikatlarına göre daha kolay kazanılır ve sülfid cevherleri % 0.5 Ni tenörüne kadar inen tenörlerle i şletilebilirken, silikat cevherlerinin analiz de ğerleri ekonomik olabilmek için %1.5 Ni civarında olmak zorundadır.
Kalay; andradit ve aksinit gibi silikat mineralleri içinde bir miktar yer almasına ra ğmen asıl cevher minerali kassiterit içinde bulunur. Alüminyum, doğal olarak pek çok silikat mineralinde bol miktarda mevcuttur fakat ekonomik kazanım için alüminyum, sulu alüminyum oksit formu yani “Boksit” şeklinde olmalıdır. Cevherin mineralojik karakteri, konsantrenin maksimum mümkün tenörü üzerinde bazı sınırlamalar getirir. Örne ğin, nabit Cu içeren bir cevherden teorik olarak %100 Cu içeren konsantre elde etmek olasıdır fakat e ğer cevher kalkopirit (CuFeS2) olsaydı, en iyi konsantre sadece %34.5 Cu içerecekti. 5- Tane Boyu ve Şekli (Grain Size and Shape) : Kazanım (recovery); konsantre olarak elde edilen cevher içinde yer alan toplam metalin yüzdesine verilen isimdir. % 90’lik kazanım ile konsantre olarak elde edilen cevher içindeki metalin % 90’i anlatılmak istenmektedir. Kalan %10 ise atık “ tailing ” adını alır. E ğer cevher yeteri kadar küçük parçalara öğütülebilirse o zaman mineral fazlalarının %100 kazanımı sa ğlayabilecek tamamen serbestleşmenin olu şulabileceği düşünülebilir. Teknolojinin bugünkü hali ile bu mümkün değildir. Çünkü pek çok mineral zenginle ştirme teknikleri son derece ince (ultrafine) tane aralığında başarısızdır. Küçük taneli mineralleri veya di ğer minerallerle çok ince olarak birlikte büyümüş taneleri, cevher zenginle ştirme tesislerinde kazanmak zor veya imkansızdır. Bu durumda kazanım çok az olabilir. Birincil kalay yataklarından kazanımlar geleneksel olarak % 40-80 aralı ğında olup % 65 gibi bir ortalama ile oldukça az iken, bakır cevherlerinde kazanımlar % 80-90’ lara varmaktadır. Bazen ince taneler ve/veya karma şık büyümeler maden işletmesine engel olabilir. Avustralya, Northern Territory ’ deki Mc Arthur River yata ğı % 10’ luk Zn, % 4’ luk Pb, % 0.2’ lik Cu ve 45 ppm Ag ve ayrıca % 24 Zn ve % 12 Pb tenörlü yüksek tenör içeren kısımlarıyla 200 milyon ton cevher içerir. Bu korkunç büyük baz metal yata ğı, 1956’ daki bulunu şundan bu yana ultra ince tane boyu yüzünden ve bu cevherlerde yürütülen yıllarca süren mineral zenginle ştirme çalışmalarına rağmen işletilemeden kalmıştır. 6- Đstenmeyen maddeler (Undesirable Substances) : Hem cevher hem de gang mineralleri içinde Tennantit (Cu 12 As 4 S 13 ), istenmeyen arseni ği ve bazen civayı bakır konsantreleri içine getirmi ş olur. Bunlar gibi demir cevherleri içinde fosfor, nikel konsantreleri içinde arsenik, izabehanelerde büyük maddi zararlara yol açacaktır. Gang minerallerinin cevherin de ğerini
azaltma yolları çe şitlidir. Bazı primer kalay yatakları oldukça fazla miktarlarda topaz içerir ki bu mineral sertli ği nedeniyle kırıcı ve öğütücü aletlerin aşınmasını arttırır, böylelikle de üretim masraflarını yükseltir.
Şekli (Size and Shape of Deposits) : Cevher yataklarının boyutu ve şekli çalışacak tenörü etkiler. Yüzeyde oluşmuş büyük hacimli, düşük tenörlü yataklar ucuz açık i
şletme yöntemleri ile çalışılabilir. Buna karşın ince levhamsı damar yatakları, her ne kadar çok küçük hacimli iseler de ve oldukça az sermaye gerektirecek şekilde çalıştırılabilseler de, daha pahalı yer altı madencilik çıkarma yöntemlerine gereksinim duyarlar. Yüklə 440,24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|