Microsoft Word maden jeolojisi doc

 

18 

 

 

 

Şekil 12: Đrlanda, Tipperary, Silvermines Co’da G zonundan geçen dikey kesit. Cevher 

kütleleri siyah ile gösterilmi

ştir (Taylor ve Andrew, 1978’e göre). 

 

 

 

 

2. UYUMLU  (KONKORDANT)  CEVHER KÜTLELER

Đ  

 

2.1. Sedimanter Ana Kayaçlı Cevher Kütleleri 

 

 

Sedimanlar içindeki uyumlu cevher kütleleri, ba

şta baz metaller ve demir olmak üzere 

pek  çok  farklı  metalin  üretiminde  önemlidir  ve  uyumlu  cevher  kütleleri  do

ğal  olarak 

tabakalanma ile uyumludur. Sediman ile su yüzeyi arasında cevherli çözeltilerin ekzalasyonu 

ile  olu

şmuş sinjenetik cevher olan Fanerazoyik  demir taşları (iron stone) örneğinde olduğu 

gibi,  bu  cevher  kütleleri  stratigrafik  dizinin  bütünleyici  bir  parçası  olabilirler  veya  uyumlu 

cevher  kütleleri    gözenek  bo

şluklarında  epijenetik  dolgular  ve  cevher  kütlesi  ornatımları 

olabilir.  Uyumlu  cevher  kütleleri  genellikle  iki  yönde  örne

ğin  tabakalanmaya  paralel  ve 

tabakalanmaya  biraz  dik  olabilirler(

Şekil  13,  14,  15)  ve  bu  yüzden  bu  yataklar  stratiform 

(tabaka 

şekilli)  yataklara  dahil  edilirler.  Stratiform  deyimi  stratabound  (tabakaya  bağımlı) 

deyimi  ile  karı

ştırılmamalıdır.  Strata-bound  deyince,  stratigrafik  kolonun  özel  bir  kısmı  ile 

sınırlanmı

ş uyumlu veya uyumsuz herhangi bir cevher kütlesi tipi anlaşılır. 

 

Devoniyen  

Kumta

şı 

---

 

19 

 

 

 

Şekil 13 :British Columbia, Sullivan madeni cevher zonunun enine kesiti (Sangster ve 

Scott, 1976’ya göre) 

 

 

 

 

 

 

Yüzey 

Üst 

Kuvarsitler 

Sülfid cevherleri 

 

Kuvarsit katmanları 

 

Taban konglomerası 

 

Granofir 

Pirotin 

 

Turmalinle

ş

me 

 

Taban bre

ş

i 

 

Albitle

ş

me 

 

Kloritle

ş

me 

 

Diyorit 

 

Sülfitler 

Şekil 14: British Columbia, Sullivan madeni sülfidik silttaşı. Sülfit ve silikat 

tabakalarının ikisini de etkileyen çek-ayır ve yük yapıları 

---

 

20 

 

 

 

Şekil 15: Zambiya, Mufulira cevher kütlelerinden geçen kesit (Fleischer ve  

 

 

di

ğ. 1976’ya göre). 

 

 

 

2.1.1. Kireçta

şı Ana Kayaçlılar :  

 

Baz  metal  sülfid  yatakları  için  en  yaygın  ana  kayaçlar  kireçta

şlarıdır. Baskın olarak 

karbonat  dizisinin  içinde  cevher  ço

ğunlukla  az  sayıdaki  tercihli  katmanlar  ve  belirli 

sedimanter  yüzeylerinde  geli

şmiştir.  Buralar,  çoğunlukla  dolomitleşme  ve  kırıklanma  ile 

kayacın geçirgenli

ğinin arttığı zonlardır. Eğer bunlar stratigrafik dizinin küçük bir kısmı ise, 

kireçta

şı çözünürlükleri ve reaktiviteleri nedeniyle cevherleşme için en uygun seviyeler haline 

gelebilir.  Örne

ğin Utah, Bingham Pb-Zn cevherleri, başlıca kuvarsitlerden oluşmuş 2300 m. 

lik bir kalınlı

ğın %10’unu oluşturan kireçtaşları içinde oluşmuştur. 

 

2.1.2. Killi (arjilik) Ana Kayaçlılar :  

 

Dikkati çekecek 

şekilde, çoğu kez sürekli ve yaygın olan uyumlu cevher kütleleri için 

şeyller,  çamurtaşları,  arjilik  kayaçlar  ve  sleytler  önemli  ana  kayaçlardır.  Almanya’da  Üst 

Permiyen’in Kupferschiefer’i en ba

şta gelen örnektir. Bu yatak bir metre civarında olan bakır 

içeren 

şeyller olup Mansfeld’de harita boyutları  8, 16, 36 ve 130 km

2

  olan  cevher  kütleleri 

içinde olu

şmuştur. 

 

Dünyanın  en  büyük,  bir  tek    Pb-Zn  cevher  kütlesi  British  Colombia’daki  Sullivan 

yata

ğında oluşmuştur. Bu cevherin ana kayaçları geç Prekambriyen arjilitleridir. Ana cevher 

kütlesi üzerinde (

Şekil 14) uyumlu cevherleşmeler içeren bir dizi diğer cevherleşme seviyesi 

vardır.  Bu  yatak  sinjenetik  gibi  görünmektedir  ve    Pb,  Zn  ve  di

ğer  metal  sülfidler  içinde 

olu

ştukları kayaçların bütünleyici bir parçasını oluştururlar. 

 

Temel 

Üst dolomit 

 

Arakatkılı 

ş

eyl ve kuvarsitler 

 

Ortaç dolomit 

 

Tavan Formasyonu 

 

Cevher formasyonu 

 

Cevher 

 

Lufubu 

Ş

istleri 

---

 

21 

Cevher kütlesi bir tek, genellikle 60-90 metre kalınlıklı uyumlu bir zon içinde olu

şur 

ve %6.6  Pb  ve %5.9  Zn içerir. Kazanılan di

ğer metaller Ag, Sn, Cd, Sb, Bi, Cu ve Au’dur. 

1900  yılında  madencilik  ba

şlamadan  önce,  cevher  kütlesi  en  az  155  milyon  ton  cevher 

içeriyordu  ve  son  zamanlarda  madencilik  üretimi  yılda  2  milyon  tondur  1986  yılı 

de

ğerlendirmelerine göre madenin  yaklaşık  20  yıllık  bir  ömrü  kalmıştır.  

 

Arjilik  (killi)  kayaçlar  veya  hafif  metamorfik  e

şlenikleri  içindeki  uyumlu  yataklara 

di

ğer  iyi  örnekler  Mount  Isa,  Queensland    Pb-Zn  yatağı,  pek  çok  Zambia  Bakır  kuşağı 

yatakları ve White Pine Mine, Michigan’ın bakırlı 

şeylleridir. 

 

2.1.3. Kumlu (arenik) ana kayaçlılar : 

 

Zambia  Bakır  ku

şağı  yataklarının  tümü  şeyl  ve  metaşeyller  içinde  oluşmaz.  Bazı 

yataklar  altere  olmu

ş  feldispatik  kumtaşları  içinde  oluşmuştur(Şekil  15).  Mufulira  bakır 

yatakları antiklinalin do

ğu kısmı üzerinde, Proterozoyik kayaçlar içinde oluşur  ve daha yaşlı, 

şiddetli metamorfize olmuş Prekambriyen temelin uyumsuzluğunun hemen üzerinde uzanır. 

1974  yılına  göre  cevher  rezervleri  282  milyon  ton  ve  tenörü  ise    %3.47  Cu’dur.  En  büyük 

cevher kütlesi do

ğrultusu boyunca 5.8 km ve eğimi boyunca birkaç km uzanır. Kalkopirit, ana 

sülfid  mineralidir.  Bazen  bomit,  önemli  oranda  kalkopirite  e

şlik  eder.  Akarsu  ve  rüzgar 

olu

şumlu  arenitler  taban  kayaçlarını  oluştururlar.  Cevher  zonu  feldispatik  kumtaşlarından 

olu

şur. 

 

Uyumlu  bakır  yatakları,  çöl  ko

şulları altında meydana gelmiş bazı kumtaşları içinde 

de olu

şur. Bu kayaçlar çoğunlukla kırmızı olduklarından bunlara Kırmızı Yataklar (Red Bed) 

denir.  Dün  kumları  (çöl  kumları)  ço

ğunlukla  gözenekli  ve  geçirgendir.  Bu  tür  yataklara 

örnekler  Urallar’da,  Permiyen’de  ve  Sovyetler’de  Don  Havzalarında  10-40  cm  kalınlı

ğında, 

kumta

şları içinde rastlanır ve  %1.5-%1.9  Cu tenörlüdür. 

 

2.1.4.

 

Çakıllı (rudik) Ana Kayaçlılar : 

 

Alüvyon  çakılları  ve  konglemaralar  da  keza  önemli  güncel  ve  eski  plaser  yatakları 

olu

ştururlar. Aluvyal altın yatakları, çoğunlukla Yukon’daki beyaz kolonlar, Kaliforniya’daki 

beyaz çubuklar ve Avusturalya’daki beyaz izler içindeki beyaz renkli damar kuvars çakılları 

ile  kendilerini  belli  ederler.  Bu  tür  yataklar,  tamamen  sertle

şmiş  kayaçlar  içindeki  birkaç 

ekonomik Plaser yata

ğı tipinden birini oluşturur. Aslında, dünya altın üretimini çoğu, Güney 

Afrikada’ki  Prekambriyen  ya

şlı bu tip  yataklardan olmaktadır. Şekil 16 Güney Afrika East 

Rand  Basin’deki  altın  cevher  kütlelerinin  da

ğılımını  göstermektedir.  Burada  üst 

Witwatersrand  sisteminin  kuvarsitleri  içindeki  damar  kuvars  çakıllı  konglemeralar  olu

şur. 

Bunları  yelpaze 

şekilli  dağılımları,  bunları  dağıtım  kanallarını  işgal  ettikleri  görüşünü  çok 

kuvvetlendirmektedir. 

Đşletilen  Witwatersrand  altın  yataklarından  uranyum  yan  ürün  olarak 

kazanılmaktadır.  Bu  yata

ğa  benzer  Kanada  Ontario’daki  Blind  River  alanında  üretilen  tek 

metal  uranyumdur.  Bu  yatakta,  konglomeratik  cevher  kütleleri  Güney-Do

ğu  yöneliminde 

uzamı

ş damarlar şeklindedir (Şekil 17).  

 

 

---