Microsoft Word maden jeolojisi doc

 

31 

 

Silika Eri

ğinden Đtibaren Çökelme : 

 

Bu  olayda  kritik  faktörler  ,  kristalle

şme  zamanı  ve  eş  zamanlı  (aynı  zamanda) 

kristallenen  silikatların  varlı

ğı  veya  yokluğudur.  Kromit  gibi  bazı  oksit  mineralleri  erken 

kristallenir  ve  böylece  güzel  öz

şekilli  kristaller  oluşturabilir.  Ancak  bunlardan  daha  sonra 

çe

şitli  yollarla  başka  şekiller  türeyebilir.  Aralarındaki  silikat  sıvıları  ile  çökelen  kromitler 

korozyona (a

şınmaya) uğrayabilirler ve kısmi emilme (yutulma), “atol dokularını” (Şekil 26) 

ve  yuvarlakla

şmış  taneler  yaratırken  monomineralik  bantlar  içinde  gelişen  kromitler  (Şekil 

27), büyük ana intrüzyonun so

ğuması sırasında, oto soğumadan  (auto-annealing) etkilenebilir 

ve köpük dokusu geli

şebilir.  

 

 

 

Şekil  26  :  G.  Afrika  ,  Bushveld  Kompleksi  anortozitler  içindeki  kromit  taneleri. 

Kromitler  öz

şekilli  olup,  kısmi  ergimeye  uğramış  ve  yuvarlak  şekilli  atol  dokuları 

olu

şmuştur.  

 

 

Kromit 

bandı 

 

 

 

Kromit 

Bandı 

---

 

32 

 

Şekil  27:  Anortozitler  içinde  kromit  bantları.  Dwars  River  Bridge,  Bushveld  Kompleksi, 

G.Afrika. Ortadaki bant sa

ğ ucunda 1.3 cm kalınlığındadır. 

 

 

E

ğer  oksit  ve  silikatlar  aynı  anda  kristalleşiyorsa,  granitik  kayaçlardakine  benzer 

ksenomorfik  ile  hipidiyomorfik  dokular  geli

şir.Bunun  nedeni,  tüm  mineralin  tanelerinin 

büyüme  esnasında  ortak  (kar

şılıklı)  girişim  yapmalarıdır.  Oksit  cevher  minerallerinin 

mikrografik  geli

şimi  az  miktarda  da  olsa  bu  evrede  oluşabilir.  Farklı  bileşimli  mineral 

kabukları, damar dolgularına bantlı bir görünüm verir(

Şekil 28). Buna “kabuksal bantlaşma” 

denir.  Bazı  damarlarda  bunun  geli

şimi,  zamanla  mineralleşme  yapan  çözeltilerin 

bile

şimlerinin  değişebileceğine  işaret  eder  ve  bize  minerallerin  hangi  sıra  ile  çökeldiklerini 

gösterir. Bu sıraya  parajenetik dizi denir. 

 

 

 

Şekil  28:  Kabuklanmış  bantlaşma  gösteren  bir  damara  ait  kesit  (tarak  (comb) 

 

 

yapısı). 

 

 

 

Bir çatla

ğın Şekil 28 da gösterildiği gibi, basit bir açılma ve dolgulanması örneğinde, 

bantla

şma  damarın  merkezi  etrafında  simetriktir.  Tekrarlanmalı  açılma  ve  ardından 

mineralizasyon  ile  bu  simetri 

şüphesiz  bozulacaktır,  fakat  açılmanın  son  evresinden  sonra 

çökelen bile

şenler arasında hala bu simetri mevcut olabilir. 

 

Bo

şluk  dolguları  yine,  örneğin  volkanik  eşlenikli  masif  sülfid  yataklarının  oluşumu 

sırasında sediman-su veya kayaç-su yüzeylerinde olu

şabilir. Böylesi şartlar altında, materyalin 

hızlı topaklanması meydana gelir ve yaygın primer doku olu

şur ki bunun sonucu   “kolloform 

bantla

şmadır”.  Bu agat içindeki banlaşmaya çok benzeyen bir veya daha çok sülfidi içeren 

çok  ince  ölçekli  bir  bantla

şmadır.  Bazı  çalışmacılar,  bunların  kolloidal  çökelimden 

kaynaklandı

ğına ve bantlaşmanın aynı jeller içinde oluşan Liesegang çemberlerin benzerleri 

oldu

ğuna  inanırlar.  Bu  bantlaşma,  rekristalizasyon  tarafından  bozulmaya  karşı  son  derece 

Kalsit ve az oranda markazit 

Yan kenar 

(duvar) 

Yan kenar 

(duvar) 

Az piritle beraber kuvars 

Bo

ş

luk 

Blende 

---

 

33 

duyarlıdırlar  ve  sonuçta  tanesel  cevher  yaratan  diyajenez  ve  dü

şük  dereceli  metamorfizma 

tarafından kısmen veya tamamen tahrip edilebilirler.  

 

Ornatma (Replacement) 

 

Edwards (1952) ornatmayı “bir mineralin çözülmesi ve uygun bo

şlukların gelişimine 

müdahale etmeksizin, yaygın biçimde de hacimde de

ğişiklik olmaksızın, çözülen mineralin 

yerinin  bir  ba

şka  mineralin  aynı  andaki  çökelimi”  olarak  tanımlanmaktadır.Özellikle 

pirometasomatik  sınıf  ba

şta  olmak  üzere,  ornatma  pek  çok  cevher  yatağının  oluşumunda 

önemli bir süreçtir. Bu i

şlev, yalnızca çevre kayacın minerallerini değil, fakat aynı zamanda 

cevher ve gang mineralleri de kapsar. Hemen hemen tüm cevherler, bo

şluklarda gelişenleri de 

dahil olmak üzere ornatma i

şlevlerinin oluşumuna dair bazı deliller gösterirler. 

 

Ornatmaya  ait  en  çarpıcı  delil  pseudomorfizma  yani  yalancı 

şekilliliktir.  Ortoklazın 

kassitterite 

ornatılması, 

Đngiltere’deki  Cornwall  yatağından  belirtilmiştir.  British 

Colombiya’dan  ise  Sullivan  yata

ğında  hornblendin  pirotine  ornatıldığı  bildirilmiştir.  Çok 

sayıda  di

ğer  örneklerde  mevcuttur.  Bitki  hücrelerinin  markasitçe  saklanması  çok  iyi 

bilinmektedir.  New  South  Wales’te  krinoid  kemikçikleri  kassiteritçe  ornatılmı

ştır.  Cevher 

yataklarına  genel  bir  bakı

ş  ile  metamorfizmanın  yönünün  sınırlandırılamayacağını  gösterir. 

Uygun 

şartlar  olduğunda,  bir  mineral  herhangi  bir  başka  minerali  ornatabilir.  Ancak  doğal 

i

şlevler  tek  taraflı  reaksiyonlar  yaratır.  Đkincil  (süperjen)  ornatma  işlevleri,  aşağı  doğru 

süzülmekte  olan  meteorik  sular  tarafından  sülfid  zenginle

şmesine  yol  açarak  bazen  en 

dramatik  ve  dolu  olarak  ekonomik  önem  ta

şırlar.  Bu  süperjen  ornatma,  kabuk  veya  derin 

kaynaklardan getirilen primer (hipojen) ornatmalar kadar önemli bir kısım olabilirler. 

 

 

Sıvı kapanımlar (Fluid Inclusions)  

 

Kristallerin  büyümeleri  hiçbir  zaman  mükemmel  de

ğildir  ve  bunun  sonucu  olarak 

kristaller büyümeleri içinde sıvı örnekleri, genellikle 100 mikrondan  küçük boyutlardaki çok 

küçük bo

şluklarda kapanlanabilir. Bunlara sıvı kapanımları (fluid inclusions) denir ve çeşitli 

tiplere  ayrılabilirler.  Kristallerin  büyümeleri  esnasında  olu

şan birincil (primary) kapanımlar, 

bize  cevher  olu

şturan  sıvıların  örneklerini  sağlarlar  ve  sıvının  fiziksel  durumu  hakkında 

(örne

ğin kapanlanma anında kaynamanın varlığı gibi) bazı şeyler söyler. Kapanımlar her tür 

kayaçta ve damarda yaygındır. 

 

Pek  çok  sıvı  kapanımı  içinde  ana  madde  su’dur.  Bol  bulunan  ikinci  madde  CO

2

’dir. 

Cevher yatakları içindeki en yaygın kapanımlar 4 gruba ayrılırlar.  

 

1.Tip ; orta tuzluluktaki kapanımlar olup genellikle iki fazlıdır. Bu fazlar ba

şlıca su ve 

küçük bir su buharı kabarcı

ğıdır. Kabarcık kapanımın  %10 ile  %40’ını oluşturur(Şekil 29). 

Kabarcı

ğın  bulunması,  soğuma  esnasında  kabarcığın  oluşumu  ile  bir  artan  sıcaklıktaki 

kapanlanmaya  i

şaret  eder.  Mikroskop  tablasında  ısıtma  bir  sıvı  fazına  yeniden  homojenize 

olmaya sebep olur. Homojenle

şme sıcaklığı, kristali içeren kısmın büyüme sıcaklığını belirtir. 

Çözelti içinde  Na,  K,  Ca  ve  Cl  olu

şur ve tuzluluk  %0  ile  %23 NaCl arasında değişir. Bu 

kapanımların  bazıları  içinde  az  miktarda  ikincil-karde

ş  (daughter)  tuzlar  soğuma  esnasında 

çökelmi

ştir. Bu tuzlar arasında karbonatlar ve anhidrit vardır. 

 

2.Tip ; gazca zengin kapanımlar genellikle %60’dan fazla buhar içerir. Bunlar da yine 

hakim faz sıvıdır fakat az miktarlarda  CO

2

’de mevcuttur. Bunlar sık sık kapanlanmı

ş buharı 

---