33
yaratmaqda da əsas məqsəd gömrük rüsumları və yığımlarının azaldılması yolu ilə
xarici ticarət fəaliyyətinin aktivləşdirilməsi olmuşdur.
Bunun üçün də ilk növbədə avtomobil istehsalı üçün lazım olan detal və
digər komponentlərin idxalına qoyulan tarifləri aşağı salmaq lazım gəlmişdir.
Xarici ticarət zonasında anbarlar, doklar, aeroportlar yerləşdirildi. Göstərilən
zonalarda fəaliyyət göstərən müəssisələr, zonaya idxal olunan məhsulların
sonradan üçüncü ölkələrə ixracı zamanı ABŞ-ın gömrük nəzarəti altında
olmurdular. ABŞ firmalarına məxsus məhsulların ixrac edilməsi məqsədilə
yenidən emalı baş verdiyi hallarda da gömrük xərcləri aşağı salınırdı. Əgər
məhsullar zonadan ABŞ ərazisinə gətirilirdisə, bu halda onlar ölkənin gömrük
qanunvericilyində nəzərdə tutulmuş bütün prosedurlardan keçirdilər.
Azad iqtisadi zonaların yaradılmasının uğurlu variantlarından biri kimi
1957-ci ildə rlandiyanın “Şennon” aeroportunda yaradılmış əlverişli zonanı misal
göstərmək olar. Zonanın ərazisi cəmi 15 hektar tutmuşdur. Məqsəd isə çox ciddi
idi: yeni əlavə 300 iş yeri əldə edilməsinə nail olmaq. Təbii ki nəticələr
gözlənildiyindən də yüksək oldu. Azad iqtisadi zonaların daha uğurlu bir
nümunəsi kimi 1982-ci ildə ngiltərənin “Dok-Aylend” aeroportu ərazisində
yaradılmış zona çıxış edə bilər. Bu A Z-in sahəsi isə 2000 hektar təşkil etmişdir.
Bu proqramın reallaşdırılması üçün isə 1 milyard funt-sterlinq ayrılmışdır.
1967-ci ildə isə Braziliyada azad iqtisadi zonaların daha bir forması yara-
dıldı - "Manaus azad zonasının sənaye mahalı". Bu A Z üçün ayrılmış torpaq
sahəsi isə – 3,6 min kv.Km olmuşdur. Məqsəd – sənaye istehsalının inkişafının
stimullaşdırılması; məqsədə çatmaqda əsas vasitələr – vergi güzəştləri. Bu zona
olduqca sürətlə inkişaf etmiş və bütün Braziliya iqtisadiyyatının dirçəlməsində
yeni mərhələ olmuşdur. Bu A Z-in əsasını təxminən 30 xammal və yanacaq-
energetika sahələri təşkil edirdi ki, onların məhsulları da əsasən elə ğlkənin
özündəcə istehlak olunurdu. Zonanın istehsalının 3-5%-i isə ixraca gedirdi.
1978-ci ildə Çinin 14 sahilyanı şəhərində azad iqtisadi zonalar yaradılmağa
başladı. Məqsəd xarici ticarətin inkişaf etdirilməsi olmuşdur. Məqsədə çatma
alətlərini isə - vergi və gömrük sahəsindəki güzəştlər təşkil etmişdir. Onların
yaradıldığı zaman hər il hər hektara təxminən 15-17 milyon dollar məbləğində
34
vəsait qoyulurdu. Yaradıldığı vaxtdan 1987-ci ilə kimi Çinin azad iqtisadi
zonalarına 22 milyard dollara qədər kapital qoyuluşu edilmişdir. Ölkənin xarici
ticarət dövriyyəsinin 2/3-si onların payına düşürdü. 1990-cı ildə yalnız Şenjen
zonasının ixracı 3 milyard dollar olmuşdur. Cənubi Koreya, Malayziya, Sinqapur,
Hoqkonq ərazisində yerləşən və əsasən məhsulların ixracına yönəldilmiş “nöqtəvi”
zonalar üstünlük təşkil edir: dünyanın inkişaf etməkdə olan ölkələrindəki bütün
belə zonaların 90%-i məhz bu regiona düşür.
Elmi-texniki zonaların da sürətli inkişafı daha çox maraq doğurur. 1973-cü
ildə ABŞ-da onların sayı 84 olmuşdur; burada 142 min işçi və 45 min alim
çalışmışdır. Onlardan ən böyüyü isə “Sellikon Velli”dir. Dünyada istehsal edilən
hesablayıcı texnika və kompüterlərin 20%-i məhz bu ərazinin hesabına düşür.
Hazırda isə ABŞ-da daha 1000 belə azad zonanın yaradılması planlaşdırılır.
Nəhayət, dünyada geniş yayılmış azad zonaların formalarından biri olan
“offşor zonalar” barədə: “vergi oazisləri” adlanan bu ərazilərdə beynəlxalq maliyyə
ə
məliyyatlarının bir çox hissəi həyata keçirilir. “Offşor zonalar” daha çox ada
ə
razilərində geniş yayılmışdır. Misal üçün: Antil, Baham, Bermud, Virciniya,
Kayman, Barbados, Kipr, Malta, Modeyra kimi adalar, həmçinin Hoqkonq, Qərbi
Samoa, rlandiya, Liberiya, Livan, Lixtenşteyn, Panama, Sinqapur və s. bu kimi
ölkələr. Offşor zonalar bu ərazilərdən istifadə edən təsərrüfat subyektlərinə
aşağıdakı üstünlükləri verir: vergi güzəştləri, azad fəaliyyət, praktiki olaraq valyuta
nəzarətinin olmaması, rezidentlərlə istənilən xarici valyuta ilə əməliyyatların
aparılması imkanı, xərclərin elə yerindəcə silinməsi, maliyyə əməliyyatlarının
anonimliyi və konfidensiallığı (narkobizneslə əlaqəli və ya digər şübhəli
ə
məliyyatlar zamanı dövlət orqanlarına izahat verilməsi tələb olunur). Bu zaman
zonanın daxili borc kapitalı bazarı rezidentlərin hesablarından təcrid edilir. ş
orasındadır ki, offşorların klassik forması, bu zonada yalnız qeyri-rezidentlərin
təsərrüfat və maliyyə fəaliyyəti ilə məşğul olmasını özündə əks etdirir.
Öz növbəsində vergi güzəştləri müxtəlif variantlarda tətbiq edilir. rlandiya
və Liberiyanın offşor zonalarında vergilər tutulmur. sveçrədə isə vergilər tutulsa
da, bu çox aşağı səviyyədə baş verir. Antil adaları, Lixtenşteyn və Panamanın
offşor zonalarında isə firmalar qeydiyyatdan keçən zaman müəyyən məbləqdə
35
haqq ödəyirlər. Belə zonalarda adətən həmçinin şirkətlərdən illik qeydiyyat haqqı,
bank və sığorta fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün verilən lisenziyaya görə haqq,
trast əməliyyatlarının aparılması üçün verilən lisenziyaya görə haqq alınır. Bundan
başqa qeyd etmək lazımdır ki, əgər rlandiya və sveçrədə offşor firmalardan
minimal mühasibat uçotu tələb edilirsə, Antil adaları, Liberiya, Panama,
Lixtenşteyndə şirkətlərin üzərinə hətta bu cür tələblər belə qoyulmur. Qərbi
Samoada isə mühasibat uçotunun xüsusi bir forması və hazırlanma metodu
müəyyənləşdirilməmiş və bu, şirkətlərin sahibləri tərəfindən könüllü olaraq sərbəst
seçilir.
Bu sahədə Macarıstanın da təcrübəsi maraq doğurmaya bilməz. Bu ölkədə
offşorların klassik rejimi formalaşdırılmışdır. Offşor şirkətlər mənfəət vergisindən
85%-ə qədər endirim əldə edirlər ki, bu da real vergi dərəcələrinin 5,4%-ə qədər
azaldılmasına gətirib çıxarır. Burada offşor şirkətlərə xarici valyuta ilə
ə
məliyyatlar aparmaq hüququ verilir; onlar xarici valyuta ilə əməliyyatları
tənzimləyən dövlət orqanlarının xüsusi icazəsi olmadan belə xarici kreditlər əldə
edə bilirlər; həmçinin xarici banklarda öz hesablarını aça bilərlər, yalnız bir şərtlə
ki həmin hesabın müəyyən bir hissəsi macar bankına daxil edilsin. Belə şirkətlərin
vasitəçilik fəaliyyətləri Rusiya ilə xarici ticarətlə, həmçinin rus firmaları arasında
vasitəçilik etməklə məhdudlaşdırılır. Bu cür məhdudlaşdırmanın da prinsipi çox
sadədir – offşor güzəştlərini xarici ticarətdə əsas və üstünlük təşkil edən məhsul
axınına və yaxşı tanınmış iş adamlarına yönəltmək.
Analoji halın həm də Rusiyada yaradılacaq offşor zonalarında tətbiqi
planlaşdırılır. Belə ki, offşor şirkətləri üçün güzəştlər məqsədyönlü şəkildə
Almaniya, ABŞ, Türkiyə, Macarıstan, Britaniya, sveçrə, Finlandiya, Avstriya,
Çin, Niderland kimi əsas ticarət partnyorları ilə əlaqələrin genişləndirilməsi və
stimullaşdırılmasına yönəldilə bilər.
Dostları ilə paylaş: |