51
təmin etmək olar. Müəssisənin idarəolunması onun daxili resurslarını xarici mühit
ilə əlaqələndirir və bura daxildir; iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi, rəqabət və s.
Bazar iqtisadiyyatı müəssisənin səmərəli idarəolunması üçün lazımi səviyyədə
imkanlar yaradır. Müasir dövr müəssisənin bütün istiqamətlərdcə idarəolunmasının
keyfiyyətinin yüksəldilməsini tələb edir.
Müəssisənin idarəolunmasının ən mühüm istiqamətini maliyyənin
idarəolunması təşkil edir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisənin idarəolunması
bacarığ
ı özünü iki istiqamə
tdə
göstə
rir:
- müəssisənin daxili potensialından tam istifadə etmək;
- qəbul olunan idarə qərarlarının iqtisadi cəhətdən əsaslandırılması.
Yuxarıda göstərilən istiqamətlər isə öz növbəsində müəssisədə maliyyənin
idarəolunmasının üsul və metodlarının təkmilləşdirilməsini tələb edir.
Müəssisənin maliyyəsinin idarəolunması bir prosesdir və əsas məqsəd
müəssisənin maliyyə vəziyyətini yaxşılaşdırmaq və müəyyən maliyyə nəticələrini
ə
ldə etməkdir.
Firma, şirkət və müəssisələrin maliyyəsinin idarəolunmasının əsasını maliyyə
münasibətlərinin idarəolunması konsepsiyası və uyğun maliyyə və iqtisadi
köçürmələr təşkil edir.
Maliyyənin idarəolunması plan və faktiki pul və qeyri-pul proseslərinin idarə
edilməsi deməkdir.
Maliyyənin idarəolunması idarəetmənin bir sahəsidir və xüsusi metod, üsul və
s. istifadə etməklə həyata keçirilir.
Maliyyənin idarəolunması özü də bir sistemdir və bu sistemdə obyektə
keyfiyyət təsiri böyük əhəmiyyət kəsb edir. Beləliklə, müəyyən nəticə əldə etmək
məqsədi ilə obyektə təsirin metod və üsullarının məcmuu maliyyənin
idarəolunmasının mahiyyətini ifadə edir.
Maliyyənin idarəolunması aşağıdakılarla əlaqədardır:
1.
Dövlətin maliyyəsi siyasəti;
2.
qtisadi və sosial siyasətin mənafeyi üçün maliyyədən istifadə;
3.
Maliyyə planlaşdırılması;
52
4.
Maliyyə qanunvericiliyini hazırlamaq;
5.
Dövlət büdcəsinin tərtibi və icrası;
6.
Dövlət borcunun idarəolunması;
7.
Vergilərin idarəolunması;
8.
stiqrazlar və s. idarəolunması.
Maliyyənin
idarəolunması
dedikdə,
maliyyədən
iqtisadiyyatın
idarərolunmasında alət kimi istifadə başa düşülür. Deməli, burada ictimai təkrar
istehsal prosesinə maliyyənin təsiri nəzərdə tutulur. Belə təsir kəmiyyət və
keyfiyyət istiqamətlərində müəyyən edilir. Məsələn, maliyyənin köməyi ilə
müəssisənin işinin keyfiyyət göstəricilərinə təsir göstərmək olar və nəticədə
təsərrüfat subyektinin gəliri, mənfəəti artar və rentabelliyi yüksələr. darəetmə aləti
ki, maliyyənin keyfiyyət təsiri müəssisə üçün iqtisadi cəhətdən daha məqsədə
uyğundur. Maliyyənin keyfiyyət təsiri daxili ehtiyatların sərfərbərliyə alınması və
istehsalın bütün sahələrində aktivliyin yüksəldilməsini nəzərdə tutur. Belə təsir
müəssisədə iqtisadi həvəsləndirmə fondlarının həcmini keyfiyyət göstəricilərindən
asılı edir, maliyyə resurslarının artmasında maraq yaradır, dövlətin mənafeyi ilə
müəssisə işçilərinin mənafeyinin uyğunlaşmasına şərait yaradır.
Maliyyənin idarəolunmasına iki isitiqamətdə baxmaq olar. darəetmə aləti
kimi maliyyənin xarici və daxili təşkili (maliyyənin özünün idarəolunması) bir-biri
ilə qarşılıqla əlaqədədir. Maliyyənin daxili təşkili bütün təkrar istehsal prosesinə
maliyyə mexanizminin aktiv təsiri məqsədinə tabedir. Hər bir təsərrüfat subyekti
(müəssisə, firma, şirkət, səhmdar cəmiyyət və s.) iqtisapdi sistemin elementini
təşkil edir. Kommersiya fəaliyyəti göstərən hər bir müəssisə təsərrüfat, istehsal və
maliyyə fəaliyyətində öz tərəfdaşları ilə qarşılıqla münasibətlərdə olur. Maliyyə
resurslarının formalaşması və istifadəsi prosesində müəssisənin digər bazar
subyektləri ilə maliyyə münasibətləri baş verir. Müəssisədə baş verən bütün
maliyyə münasibətlərinin səmərəli təşkili ancaq maliyyənin idarəolunmasından
birbaşa asılıdır
53
Müəssisələrdə maliyyənin idarəolunması sxemi
Müəssisə maliyyəsinin idarəolunması subyektinin funksiyaları fəaliyyətin
ümumi növüdür və təsərrüfat proseslərində və maliyyə fəaliyyətində insanların
münasibətinə təsirin aparılması istiqamətini ifadə edir. Bu funksiyalar
Müəssisə maliyyəsi
maliyyə münasibət-
ləri
Satıcı
Pul fondu
Alıcı
Tikinti,
nəqliyyat
və s. təşki-
latlarla
Başqa
ölkələrin
müəssisələr
i ilə
ş
cılərlə
Sex və
filiallarla
Büdcə
Bank sığor-
ta
Büdcədənk
ə
nar fond-
lar
Fond
bazarı
Investisiya
fondları
Başqa müəssisə və
təşkilatlarla
Müəssisə daxilində
Baş idarə
Maliyyə-kredit
sistemi ilə
Nizamnamə
kapitalı
Ə
sas vəsait
fondu
Dövriyyə
vəsaiti fondu
Ə
lavə kapital
Ehtiyat kapitalı
nvestisiya
fondu
Yığım fondu
Amortizasiya
fondu
Başqa mənbə-
lər
Valyuta fondu
stehlak fondu
Ə
mək haqqı
fondu
Büdcəyə ödə-
mələr
Başqa fondlar