Microsoft Word mahmudlu ayxan doc
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.3. Mü
48 Rentabellik iqtisadiyyatın bazar iqtisadi kateqoriyası hesab olunur. Rentabellik termininə müxtəlif münasibətlər bildirilir. Kapitalın rentabelliyi (mənfəətin kapitala nisbəti kimi); xərclərin rentabelliyi (mənfəətin maya dəyərinə nisbəti kimi); satışın rentabelliyi (mənfəətin satışdan gəlirə nisbəti kimi) müəyyən edilir. Bazar iqtisadiyyatında mənfəətin gəlir təşkil edən amillərlə və onun yaranması bazası ilə müqayisəsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qeyd etmək lazımdır ki, rentabelliyin yüksəlməsi amili vahid iqtisadi proseslərdən asılıdır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində istehsalın idarə olunması sisteminin təkmilləşdirilməsindən; müəssisələrin resurslarının istifadəsinin səmərəliyinin artırılmasından və dövriyyə vəsaitinin həcminin düzgün müəyyən olunmasından və onun yaradılması mənbələrinin dəqiq müəyyən edilməsindən. Müasir şəraitdə rentabelliyin artırılmasının mühüm amili müəssisələrin resursa qənaət üzrə işi hesab olunur. Məhz bu yolla maya dəyərinin aşağı salınması və mənfəətin artması baş verir. Beləliklə, maya dəyərinin aşağı salınması istehsalın rentabelliyi və mənfəətliliyinin artırılmasının əsas şərtidir. Təbiidir ki, rentabellik göstəricisinin səviyyəsinə və dinamikasına bütün istehsal-təsərrüfat amilləri təsir göstərir; istehsalın və idarəetmənin təşkili səviyyəsi; kapitalın quruluşu və onun mənbələri; istehsal resurslarından istifadə dərəcəsi, istehsal olunan məhsulların həcmi, keyfiyyəti və quruluşu; istehsala məsrəflər və məhsulun maya dəyəri; fəaliyyət növləri üzrə mənfəət və onun istifadəsi. Göstərilən amillərin bir hissəsi müəssisələrin fəaliyyətindən asılıdırsa, digər hissəsi onların fəaliyyətindən asılı deyil. Ona görə də, daxili və ya xarici amilləri müəyyən etməklə rentabellik səviyyəsi təhlil edilir və onun artırılması yolları axtarılır.
Müəssisədə dövriyyə aktivlərinin vəziyyətindən istehsal tskilinin müvəffəqiyyətlə aparılması birbaşa asılıdır. Lakin dövriyyə vəsaitinin 49 çatışmamazlığı istehsal fəaliyyətini iflic edir, istehsal tskili dayanır və son nəticədə müəssisə öz öhdəçiliklərini ödəmək imkanlarına malik olmayacaş və iflasa uğrayacaq. Müəssisədə dövriyyə aktivlərinin vəziyyətinə onların dövriyyəsi bir başa təsir göstərir. Dövriyyə vəsaitinin dövriyyəsindən nəinki müəssisənin təsərrüfat fəaliyyəti üçün minimum həcmdə zəruri vəsaitlərin həcmi asılıdır. Eyni zamanda, ehtiyatların saxlanılması xərclərinin həcmi də əlaqədardır. Bütün bunlar son nəticədə məhsulun maya dəyərində və müəssisənin maliyyə nəticələrində əks olunur. Beləliklə, müəssisələrdə dövriyyə vəsaiti ilə əlaqədar aşağıdakı göstəricilər təhlil edilir:
- dövriyyə aktivlərinin dövriyyəsi; - debitor borcunun dövriyyəsi; - əmtəə-mal qiymətlilərinin ehtiyatının dövriyyəsi. Müəssisələrdə dövriyyə kapitalından istifadəni yaxşılaşdırmaq üçün dövriyyəni həm istehsal, həm də tədavül sferasında sürətləndirməkdən ötrü istehsal, təchizat və satış şərtlərini yaxşılaşdırmaq lazımdır. Bundan başqa, istehsal sferasında maddi qiymətlilərdən istifadə normasını azlatmaq, istehsal müddətini qısaltmaq, tədavül sferasında isə satış və sənəd dövriyyəsini sürətləndirmək, daha mütərəqqi hesabalaşma formalarından istifadəni təşkil etmək lazımdır. Dövriyyə aktivlərinin dövriyyəsinin sürətləndirilməsinin ən mühüm yolları aşağıdakılardır: 1. Məhsulun material tutumunun aşağı salınması; 2. stehsalın intensivlişdərilməsi; 3. Satıcı ilə alıcı təşkilatlar arasında optimal əlaqələrin yaradılması; 4. Müqavilə intizamının möhkəmləndirilməsi; 5. Normallaşdırılmanın təkmilləşdirilməsi. stehsal fondlarından səmərəli istifadə hər şeydən əvvəl əlavə kapital sərf etmədən məhsul istehsalını artırmaq deməkdir. Bazar iqtisadiyyatı şəratində istehsal fondlarının istifadəsinə münasibət ciddi dəyişməlidir.
50 §2.3. Müəssisənin maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması sistemi Bazar iqtisadiyyatına keçid ilə əlaqədar olaraq iqtisadiyyatın təşkilati-iqtisadi cəhətdən islahatı bazar münasibətlərinin əsas həlqəsi, yəni subyekti olan müəssisələrin də maliyyə fəaliyyətinin idarəolunması sisteminə köklü təsir göstərdi. Belə ki, müəssisə səviyyəsində məhsul (iş, xidmət) istehsal olunur, resursların qənaətlə xərclənməsi məsələləri həll olunur, yüksək məhsuldarlı texniki, texnologiya tətbiq edilir. Lakin ancaq müəssisə bütün cəmiyyət və hər bir işçi qarşısında sosial məsuliyyət daşıyır. Artıq bu gün və perspektivdə mülkiyyət və hüquqi təşkilati formalardan asılı olmayaraq bütün müəssisələr qarşısında duran əsas məsələni müəssisənin istehlakçıya yüksək keyfiyyətli və ya yeni keyfiyyətlərə malik olan malları vermək qabiliyyəti təşkil edir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində iqtisadiyyatın fəaliyyət prosesi daha dinamikdirg. Bu isə müəssisələrin təşkilinə və fəaliyyət göstərməsinə bir sıra amillərin təsiri xarakteri ilə əlaqədardır. Belə amillərə göstərmək olar; texniki- iqtisadi göstəricilər; sosial-iqtisadi göstəricilər və s. Texniki-iqtisadi göstəricilər (yeni texnikanın tətbiqi, yeni texnologiyanın tətbiqi və s.) müəssisədə əmək məhsulardarlığının yüksəlməsində, təsərrüfat və elmi-texniki əlaqələrin genişləndirilməsində və s. əsas mənbə kimi çıxış edir.
- resurs potensialı; - idarəetmə metodları; - fəaliyyətin əsasları; - sair. Sosial-iqtisadi amillər müəssisədə əməyin, istehsalın və idarəetmənin təşkilinin məqsədəuyğun formalarını müəyyənləşdirir və istehsal münasibətlərinin daima inkişafını zəruri edir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində idarəetmənin xüsusi yeri onunla əlaqədardır ki, ancaq idarəetmə yolu ilə müəssisədə əlaqələri və iqtisadi proseslərin inteqrasiyasını Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|