Microsoft Word maq diss budce xercleri tekst docx
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
8
Maliyyə kateqoriyasının tərkib hissəsi kimi dövlət büdcəsi xərcləri maliyyənin ümumi xassəsi olan bölüşdürücü xarakterini, yəni maliyyə vəsaiti fondlarının istifadəsi ilə əlaqədar olan pulun hərəkətini ifadə etməklə dövlət tərəfindən tənzimlənir. Bununla yanaşı büdcə xərcləri maliyyənin ümumi tərkib hissəsi olan bölgü münasibətlərinin elə bir hissəsini təşkil edir ki, bu, yalnız dövlətin mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondunun istifadəsi və maddi, o cümlədən qeyri – maddi istehsal sferasındakı müvafiq pul vəsaiti fondlarının yaradılması ilə ə laqədardır. Həmin bölgü müasibətlərinin maddi təcəssümü isə istehsalın müxtəlif sahələrinin inkişaf fondlarının, əhalinin maddi və sosial – mədəni tələbatının və digər ümumdövlət ehtiyaclarının ödənilməsi üçün yönəldilən vəsaitin hərəkətidir. Dövlət büdcəsinin xərclərinin sosial – iqtisadi məzmunu hər bir dövlətin cəmiyyətin iqtisadi həyatındakı rolu ilə, əhalinin sosial – mədəni ehtiyaclarının ödənilməsindəki iştirak dərəcəsi ilə müəyyən edilir. Bu bir sıra konkret amillərdən asılıdır: -
-
ölkənin sosial – iqtisadi inkişaf səviyyəsi; -
dövlətin xarici iqtisadi – siyasi əlaqələrinin miqyası; -
mülkiyyət formalarının dövlət büdcəsi ilə qarışılıqlı əlaqəsi; -
xalq təsərrüfatı sahələrinin inkişafı üçün büdcə vəsaitinin verilməsi metodları. Ölkənin inkişaf vəziyyətindən asılı olaraq cəmiyyətin iqtisadi, sosial inkişaf ehtiyacları, müdafiə və digər məqsədləri üçün dövlət büdcəsinin müəyyən xərc sistemi meydana gəlir. Bu sistemə uyğun olaraq, dövlətin müvafiq inkişaf mərhələlərində meydana gələn müxtəlif amillərin qarışılıqlı əlaqə və təsiri şəraitində ayrı – ayrı xərc növlərini ödəmək üçün büdcədən ayrılan vəsaitin nisbətləri müəyyən edilir. Bunun nəticəsində də aidiyyatı təşkilatlar dövlətin qarşısına qoyulmuş xərc növlərini ödəmək üçün qruplaşdırmalar aparırlar. Elə Azərbaycan Respublikası dövlət büdcəsinin xərcləri məhz bu səbəbdən aşağıdakı qruplara bölünür: -
ölkənin müdafiə qabiliyyətinin möhkəmləndirilməsi; -
ə halinin sosial – mədəni ehtiyaclarının ödənilməsi; 9
- iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsi; -
-
dövlətin maddi və maliyyə ehtiyatlarının yaradılması və dövlət qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulan sair xərclər. Büdcə xərclərinin göstərilən istiqamətlər üzrə qruplaşdırılması uzun müddət davam etmişdir. Sovet dövründə büdcə vəsaitinin əsas hissəsi xalq təsərrüfatının maliyyələşdirilməsinə yönəldilərək dövlətin iqtisadi funksiyasının həyata keçirilməsini təmin edirdi. Büdcə vəsaitinin təqribən üçdə biri sosial – mədəni tədbirlərin maliyyələşdirilməsinə yönəldilirdi. Lakin son illərdə sadə təkrar istehsalı təmin edən xərclərin büdcə maliyyələşdirilməsi miqyasının əsassız olaraq artırılması nəticəsində xalq təsərrüfatında struktur dəyişiklikləri probleminin həll edilməsində büdcə xərclərinin rolu kəskin surətdə azalmağa başlamışdır. Digər tərəfdən xalq təsərrüfatının maliyyələşdirilməsinə büdcə xərclərinin həcminin ixtisar edilməsi özəlləşdirmə proqramının həyata keçirilməsi ilə ə laqədardır. Lakin xalq təsərrüfatının maliyyələşdirilməsinə büdcədən vəsait ayrılmasını tamamilə dayandırmaq da qeyri mümkündür. Lakin hər bir dövlət üçün iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsində bir neçə əsas nəzarət tədbirləri vardır ki, onlara mütləq əməl olunmalıdır: - milli istehsalın inkişafı üçün dövlət tərəfindən lazımi tədbirlərin həyata keçirilməsi; - beynəlxalq rəqabətə tab gətirmək üçün daxili bazarın gücləndirilməsi və qorunması; - idxal olunan yüksək rəqabət qabiliyyətli mallara gömrük rüsumlarının artırılması; - milli istehsalçıların ixrac maraqlarını stimullaşdıran pul – kredit siyasətinin həyata keçirilməsi. Bununla belə, bazar münasibətlərinə keçidlə əlaqədar olaraq respublikamızda büdcə vəsaiti digər məqsədlərə də yönəldilir. Bu daha iri və dövlət əhəmiyyətli tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə əlaqədardır: 10
- dünya bazarlarında rəqabətə tab gətirən, məhsul istehsal edə bilən, sənaye sahələrinin inkişafına yönəldilən tədbirlərin həyata keçirilməsinin maliyyələş- dirilməsi; - büdcə vəsaiti hesabına həyata keçirilən və eyni zamanda dövlət təminatı verilən yüksək səmərəli investisiya layihələrinin həyata keçirilməsinin maliyyələşdiril- məsi;
- yarımçıq qalmış obyektlərin layihə xərclərinin həyata keçirilməsi; - aqrar sənaye kompleksinin sabitliyinin təmin edilməsi məqsədilə bazar mexanizmi bazasında onun işinə yardım edilməsi; - istehsal və sosial – məişət infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi üçün maliyyə imkanlarının yaradılması və s. Ümumiyyətlə, dövlət büdcəsi xərclərinin mahiyyətini daha aydın başa düşmək üçün onun ölkə iqtisadiyyatına göstərdiyi təsirləri xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Belə ki, büdcə xərclərinin istehsala göstərdiyi təsirlər əsas etibarilə investisiyaların həcmi, istehsal məsrəfləri, məşğulluq həcmi, idarəetmənin və biznesin texniki səviyyəsi, eləcə də maliyyənin təşkilinə göstərdiyi təsirlərin məcmusundan ibarətdir. Büdcə xərclərinin istehsala göstərdiyi əsas təsirlər investisiyaların artımı ilə bağlıdır. Dövlətin investisiya xərcləri ölkənin iqtisadi stimullaşdırma fəaliyyətinə müsbət təsir göstərir. Dövlətin stimullaşdırma fəaliyyəti isə işgüzar dairələrin müdafəsini təmin edir. Beləliklə də, işgüzar dairələrin müdafiəsi və sərbəst fəaliyyəti təmin olunursa, deməli bu dairələrin öz kapitallarından investisiyaya ayırdıqları vəsaitlərin də miqdarı artır. Bu isə son nəticədə istehsalın artırılmasına gətirib çıxarır. Dövlət xərcləri tərkibində cari və investisiya xərclərinin mahiyyəti olduqca böyükdür. Dövlətin həyata keçirdiyi investisiya xərcləri iqtisadiyyatda məşğulluq normasını yüksəldir və işsizliyin aradan qaldırılmasına şərait yaradır. Dövlətin həyata keçirdiyi cari xərclərin tərkibinə isə əmək haqqları, sosial yardımlar, transfert ödəmələr daxildir. Bu cür xərclərin artması iqtisadiyyatda istehlak normasını yüksəldir. Əgər dövlət iqtisadiyyatın müəyyən bir hissəsini inkişaf etdirmək istəyirsə, onda bu sahələrə subsidiyalar ayırır və onların inkişafı üçün lazımi şərait yaradır. Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|