Microsoft Word maq diss budce xercleri tekst docx
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
11
Dövlət xərcləri istehlaka da böyük təsir göstərir və bu özünü müxtəlif istiqa- mətlərdə göstərir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlətin ən mühüm vəzifələrindən biri əhalinin sosial müdafiəsini təşkil və təmin etməkdir. Sosial müdafiə xərcləri geniş və çoxsaylıdır. Buraya əhalinin mənzil – məişət şəraitinin təmin edilməsi, ə halinin nəqliyyat vasitələrilə təmin olunmasının yaxşılaşdırılması, əhalinin az təminatlı və işləməyən hissəsinə sosial ayırmaların aparılması, pensiyaların ödənilməsi və s. məsələlər daxildir. Bütün bunlar son nəticədə özəl istehlakı artırır. Ə halinin əmək haqqı normasının yüksək olması əhalinin normal istehlak səbətini ödəməyə imkan verir. Dövlətin sosial müdafiə sisteminin inkişaf etdirilməsi nəticə- sində verilən müavinətlər, istehsalçılara verilən subsidiyalar, əsas tələbat mallarının qiymətlərinin aşağı salınması istehlakı artıra bilən amillərdəndir. Dövlət xərclərinin iqtisadi təsirlərindən danışarkən bu xərclərin gəlir bölgüsünə göstərdiyi təsirləri də qeyd etmək lazımdır. Büdcə xərclərinin gəlir bölgüsünə göstərdiyi təsiri müəyyənləşdirərkən real xərclər və transfert xərclər sinfinə daxil olan xərcləri izah etmək lazımdır. Real xərclər tələb normasına birbaşa təsir etdiyi üçün milli gəlir və məşğulluq normasını yüksəldir. Ona görə də real xərclərin göstərdiyi təsirlər böhran və durğunluq dövrlərində az gəlirli sosial təbəqələrin gəlirlərinin artması şəklində özünü biruzə verir. Transfert xərcləri isə gəlir bölgüsünü yə bərabərlik halına gətirir, ya da bərabər- sizliyi artırır. Bu xərclər nəticəsində əhalinin müəyyən hissəsi daha çox gəlir qazandığı halda, başqa bir hissəsi az gəlir əldə edir. Buna uyğun olaraq, dövlət sosial müdafiə tədbiri kimi az məsrəfli təbəqələrin gəlirlərini artırmağa, yaxud azaltmağa çalışır. stehlak üçün ixraca verilən subsidiyalar isə bir qrup adamın gəlirini xeyli artırdığı üçün insanlar arasında gəlir bərabərsizliyi yaradır. Müasir dövlətlər həyata keçirdikləri iqtisadi siyasətlərlə öz iqtisadiyyatlarını sabit və böhransız şəraitdə inkişaf etdirməyə çalışırlar. Belə ki, maliyyə siyasətinin həyata keçirilməsində dövlətin məqsədi cəmiyyətin inkişafının ən vacib tələbatını təmin etmək üçün zəruri olan maliyyə ehtiyatlarının və bu ehtiyatların istehsal sahələri arasında bölüşdürülməsi yolu ilə onlardan səmərəli istifadə olunmasıdır. Bu istiqamətdə maliyyə siyasətinin aparıcı qolu olan büdcənin gəlirlərinin 12
formalaşdırılmasının və büdcənin xərcləri kimi ölkə iqtisadiyyatının, o cümlədən milli istehsalın inkişafı və stimullaşdırılmasına təsirini qeyd etmək lazımdır. Belə ki, xərclərinin müəyyən hissəsi milli məhsulun formalaşmasında xüsusi çəkiyə malik olan kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, balıqçılıq, sənaye və tikinti, mənzil – kommunal, nəqliyyat, rabitə və s. xərclərin maliyyələşməsinə yönəlir. Bu da birbaşa olaraq milli istehsalın inkişafına şərait yaradır. Qeyd olunanlarla yanaşı cəmiyyətin idarə olunmasında mühüm rolu olan və son nəticədə bütün dəyərlərin yaradıcısı olan insanların təhsilinin, sağlamlığının təmin edilməsi, ölkədə elmi – texniki tərəqqinin yüksəldilməsi üçün dövlət büdcəsində müəyyən məbləğdə vəsait nəzərdə tutulur ki, bu da bütövlükdə milli istehsalın idarə olunmasında və onun inkişafında böyük əhəmiyyətə malikdir. Dövlət büdcəsinin ən mühüm istiqamətlərindən biri də Azərbaycan üçün daha ə həmiyyətli olan sosial sahələrin islahatları üçün keçirilən büdcə xərcləridir. Çünki məhz bu xərclərdən asılı olaraq ölkədə siyasi stabillik yaradıla bilər. Sosial xərclər indi əhalinin kasıblıq həddinin çox olmasını, bəzi kateqoriyalı işçilər üçün güzəşt- lərin ləğvi, büdcədən ayrılan əmək haqqının diferenasiyasını, əməyin nüfuzunu və onun perspektiv əhəmiyyətini nəzərə alaraq proqnozaşdırılır. Bu onu göstərir ki, Azərbaycan dövlətində rəhbərliyi birinci növbədə əhalinin sosial durumu və maddi rifahının yaxşılaşdırılması düşündürür. Dövlət büdcəsindən vəsaitlərin ayrılmasında idarəetmə xərclərinin də böyük rolu vardır. Lakin son illərdə bu xərc maddəsi üzrə artım dinamikasının sürətlənməsi son nəticədə müəyyən islahat tipli tədbirlərin həyata keçirilməsini zəruri edir. Buna səbəb kimi, son illərdə dövlət idarəetmə orqanlarında, prezident administrasiyasında çalışanların, xüsusilə də Milli Məclis deputatlarının, nazirlərin, komitə sədrlərinin maaşlarının çox yüksək faizlə artırılmasıdır. Statistikaya nəzər salsaq görərik ki, dövlət hakimiyyət və idarəetmə orqanlarının saxlanılmasına xərclər müstəqillik qazandıqdan sonrakı illər ərzində təxminən 6 dəfə artmışdır. Lakin bir şeyi danmaq olmaz ki, bu gün dövlət və hakimiyyət orqanları iqtisa- diyyat üzərində hakim idarəetmə funksiyalarının əhəmiyyətli bir hissəsindən məhrum olmuş, nazirlik və idarələrin bir çoxu ləğv edilmiş, əsaslı struktur dəyişik-
13
likləri aparılmaqdadır. Bu bir növ respublikamızda özəlləşdirmə proqramının həyata keçirilməsi ilə əlaqədardır. Özəlləşdirmənin dərinləşməsi ilə əlaqədar olaraq isə, həmin orqanlar iqtisadi və idarəetmə orqanlarını bir qədər də itirmiş olacaqlar. Ə lbəttə ki, belə bir vəziyyətdə həmin xərclərin yüksək səviyyəsinə heç cür bəraət qazandırıla bilməz. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, hakimiyyət və idarəetmə orqanlarının özləri də bəzən heç kimə lazım olmayan yeni idarəetmə strukturları yaradır, özləri üçün kifayət qədər maaş və s. müəyyən edirlər. Bu gün idarəetmə orqanlarının rəhbər işçilərinin təkcə xidmət xərcləri, yəni maşınlardan istifadə, istirahət və ezamiyyət üçün ayrılmış əlavə vəsaitlər onların əmək haqqlarından ən azı 5 – 6 dəfə yüksəkdir. Kiçik bir müqayisə aparaq. Son dövrlərdə dövlət büdcəsindən icra hakimiy- yətləri üçün ayrılan xərclərin həcminin artırılmasına baxmayaraq müdafiəyə ayrılan xərclər daha çox artırılmışdır. Müharibə şəraitində olan və hər an müharibəyə başlamaq zərurəti ilə üz – üzə qalan bir ölkənin ordusunun yaradılması və bu ordunun gücləndirilməsi üçün ilk növbədə büdcədən hərbi yardımların həcminin bir neçə dəfə artırılması əvəzinə müdafiəyə ayrılan xərclərin azaldılması, sadəcə olaraq ağlasığmazdır. Dünyanın bir çox ölkələrində, o cümlədən Almaniyada idarəetmə və dövlət aparatının saxlanılma xərcləri ümumi büdcə xərclərinin 5 – 6 %-i həddini aşmır. Ümumiyyətlə, keçid iqtisadiyyatı şəraitində idarəetmə xərclərinin azaldılması mə- sələsi ön planda olmalıdır. Belə ki, dövlət büdcəsi xərclərinin azaldılmasında mənbə kimi hakimiyyət və idarəetmə strukturunu təkmilləşdirərək, bir – birini təkrar edən, oxşar idarəetmə orqanlarını, eyni zamanda orada işləyənlərin sayını ixtisar edərək, həmin məqsədlərə ayrılan büdcə vəsaitlərinin xüsusi çəkisini azaltmaq lazımdır. Çünki, dövlət xərclə-rinin getdikcə artırılması iqtisadi artıma müsbət təsir göstərməklə yanaşı, həmçinin iqtisadiyyatın tənzimlənmısində maliyyə mexanizminin rolunun xeyli gücləndirilməsinə səbəb ola bilər. Ölkə güclü maliyyə imkanlarına nə qədər malik olsa, dövlətin də iqtisadiyyatın tənzimlənməsinə təsiri bir o qədər güclənmiş olar.
Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|