6
movun, Z.Məmmədovun, M.Həsənlinin, S.M.Məmmədovun, M.M.Bağırovun,
Ş
.Ş.Bədəlovun və başqalarının əsərlərində əhəmiyyətli dərəcədə tədqiq edilmişdir.
Tə
dqiqatın mə
qsə
di. Azərbaycan Respublikasında dövlət büdcəsi xərclərinin
səmərəli istifadəsini təmin etmək, büdcə sistemindəki mövcud vəziyyəti araşdırmaq
və xərclərinin səmərəliliyinin artırılmasını əsaslandırmaqdan və onları
təkmilləşdirilməsi istiqamətində elmi cəhətdən işlənib hazırlanmış təkliflər və
tövsiyələr verməkdən ibarətdir.
Buna nail olmaq üçün aşağıdakı vəzifələr qarşıya qoyulmuşdur.
-
Dövlət büdcəsinin xərclərinin təsnifləşdirilməsinin beynəlxalq standartlarını
öyrənmək və onların ölkəmizdə tətbiqi imkanlarını araşdırmaq;
-
büdcə xərclərinin səmərəliliyinin yüksədilməsi üçün elmi cəhətdən əsaslandı-
rılmış təkliflərin işlənib hazırlanması.
-
Dövlət büdcəsinin xərclərini illər üzrə araşdırması və onun inkişaf meyllərinin
ə
saslandırılması;
Tə
dqiqat iş
inin nə
zə
ri və
metodoloji ə
sasları. Tədqiqatın nəzəri-metodo-
loji əsaslarını mövcud iqtisadi nəzəriyyələr, iqtisadçı amillərin bu istiqamətdə apar-
dıqları tədqiqat işləri, çap olunmuş əsərləri, dövrü mətbuatın materialları, maliyyə
sistemi, ölkə prezidentinin fərman və sərəncamları, Milli Məclisin müvafiq
qanunları və Nazirlər Kabinetinin proqram və qərarları, Maliyyə Nazirliyinin,
Mərkəzi Bankın və digər bölüşdürücü nazirliklərin normativ-hüquqi sənədləri və
hesabatları təşkil edir.
Tədqiqat prosesində iqtisadi-statistik, statistik-qruplaşma, müqayisəli iqtisa-
di təhlil, müşahidə və balans metodlarından istifadə olunmuşdur.
Tədqiqatın obyekti kimi Azərbaycan Respublikasının büdcə sistemi seçilmişdir.
Tədqiqatın predmetini bazar iqtisadiyyatı şəraitində büdcə xərclərinin səmərliliyi
təmin edilməsi məqsədilə iqtisadi münasibətləri özündə əks etdirən hadisə və
proseslərin öyrənilməsi təşkil edir.
Tədqiqatın informasiya bazası. Dissertasiya işində Azərbaycan Respublikası
Dövlət Statistika Komitəsinin statistik məcmuələrindən, Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin, Maliyyə Nazirliyinin, qtisadi nkişaf Nazirliyinin, Mərkızi
Bankın statistik və hesabat materiallarından, el
diyyatlı ölkələrin Maliyy
FƏS L I Dövlət büdcə
1.1 Dövlət büdcəsi xərcl
Büdcə xərcləri iqtisadi f
bir dövlətin iqtisadiyyatının inki
vasitələrindən biridir. Bel
bölüşdürülməsi, ondan müxt
ə
razi subyektlərinin maliyy
hesabına yerinə yetirilir.
Dövlət büdcəsinin x
etdirilməsinə və stimulla
müxtəlif əhali qruplarına yardımlar göst
təhsil və səhiyyə xidm
qabiliyyətinin möhkəml
Ümumi daxili m
dövlət büdcəsi xərclə
xərclərinin ümumi daxili m
17% 1998 və 2001-ci ill
tendensiya aşağı doğru meyill
dövlətlərdə büdcə xərcl
dəyişməkdədir. Bu göst
EÖ-in büdcə xərclərinin ÜDM
0
10
20
30
40
50
Italiya
47
hesabat materiallarından, eləcə də inkiş
rin Maliyyə Nazirliklərinin rəsmi materiallarından istifad
ə
si xərclərinin nəzəri və konsptual əsasları
rclə
rinin mahiyyə
ti və
iqtisadi prosesl
ri iqtisadi fəaliyyətin mühüm istiqamətl
tin iqtisadiyyatının inkişafının sürətlənməsind
n biridir. Belə ki, dövlətin mərkəzləşdirilmiş pul v
ndan müxtəlif məqsədli təyinatlar üzrə istifad
rinin maliyyələşdirilməsi məhz dövlət büdcəsind
yetirilir.
sinin xərcləri ümumi şəkildə ölkə iqtisadiyyatının inki
stimullaşdırılmasına, maddi və sosial müdafi
hali qruplarına yardımlar göstərilməsinə, onlara dövl
xidmətləri göstərilməsinə, ölkənin h
mləndirilməsinə və cəmiyyətin idarə edilm
Ümumi daxili məhsulun bölüşdürülməsində Azərbaycan Respublikasının
ə
rinin rolu böyükdür. Son illərin dinamikası üzr
rinin ümumi daxili məhsulda xüsusi çəkisi 30% bərabə
ci illərdə qeydə alınmışdır. Ümumiyyətlə
ğ
ru meyillənmişdir. Müqayisə üçün qeyd ed
rclərinin ümumi daxili məhsulda payı 30
stəriciləri əyani surətdə 1 №-li diaqramda
rinin ÜDM-da xüsusi çə
kisinin də
yiş
m
Italiya
Fransa
Isveçrə
ABŞ
Yaponiya
42,6
41
40
30,4
7
inkişaf etmiş bazar iqtisa-
larından istifadə edilmişdir.
sasları
proseslə
rdə
onun rolu.
tlərindən biri olub, hər
sində maddi təminat
ş
pul vəsaiti fondlarının
istifadə edilməsi, müxtəlif
sindən ayrılmış vəsaitlər
iqtisadiyyatının inkişaf
sosial müdafiəyə ehtiyacı olan
, onlara dövlət hesabına pulsuz
nin hərbi sahədə müdafiə
edilməsinə yönəldilir.
rbaycan Respublikasının
rin dinamikası üzrə büdcə
rdir. Ən aşağı göstərici
həmin müddət ərzində
üçün qeyd edək ki, inkişaf etmiş
hsulda payı 30 – 50 % intervalında
diaqramda də görmək olar.
Diaqram 1
yişməsi (faizlə %)
Yaponiya Almaniya
30