22
-
tяkrar иstehsaldakы roluna gюrя;
-
иctиmaи иstиqamяtиnя gюrя;
-
tяsяrцfat sahяlяrиnиn иnkишafыna gюrя;
-
konkret mяqsяdlи tяyиnatыna gюrя.
Tяkrar иstehsaldakы roluna gюrя dюvlяt bцdcяsиnиn xяrclяrи
иkи hиssяyя bюlцnцr:
2. Maddи иstehsalыn иnkишafы vя onun sahя quruluшunun
tяkmиllяшdиrиlmяsи xяrclяrи.
3. Qeyrи-иstehsal sferasыnыn saxlanmasы vя onun иnkишaf
etdиrиlmяsи иlя яlaqяdar xяrclяr.
Bцdcя xяrclяrи vasиtяsиlя dюvlяt cяmиyyяtиn иqtиsadи vя
sosиal иnkишaf sahяsиndяkи tяlяbatыna mцvafиq olaraq pul
vяsaиtиnиn maddи vя qeyrи-иstehsal sferasы arasыnda
bюlцшdцrцlmяsиnи nиzamlayыr, xalq tяsяrrцfatы nиsbяtlяrиnя mцtя-
rяqqи dяyишиklиklяrя naиl olaraq иctиmaи иstehsalыn dяyяr
strukturuna (quruluшuna) tяsиr gюstяrиr, иqtиsadиyyatda prиnsиpcя
yenи sahяlяrиn vя иstehsalыn mцxtяlиf nюvlяrиnиn иnkишafыnы
stиmullaшdыrыr vя elmи-texnиkи tяrяqqиnиn sцrяtlяndиrиlmяsиnя
иmkan verиr.
23
Dюvlяt bцdcяsи xяrclяrиnиn иctиmaи иstиqamяtиnя gюrя
иqtиsadи qruplaшdыrыlmasы dюvlяtиn yerиnя yetиrdиyи иqtиsadи,
sosиal, mцdafия vя s. funksиyalarыnы яks etdиrиr. Ыctиmaи
tяyиnatыna mцvafиq olaraq dюvlяt bцdcяsиnиn xяrclяrи dюrd яsas
qrupa bюlцnцr:
-
иqtиsadиyyatыn иnkишaf etdиrиlmяsиnя;
-
sosиal-mяdяnи tяdbиrlяrя;
-
mцdafияyя vя иdarяetmяyя yюnяlяn xяrclяr.
Dюvlяt bцdcяsи xяrclяrиnиn bu gюstяrиlяn иstиqamяtlяr цzrя
qruplaшdыrыlmasы uzun mцddяt davam etmишdиr. Яvvяllяr mиsal
olaraq dюvlяt bцdcяsи xяrclяrиnиn цчdя bиrи sosиal-mяdяnи
tяdbиrlяrиn malиyyяlяшdиrиlmяsиnя yюnяldиlиrdи.
Bazar mцnasиbяtlяrиnя keчиdlя яlaqяdar оlaraq bцdcя
vяsaиtиnиn bюlgцsцndя dя keyfиyyяt dяyишиklиklяrи baш verdи. Bu
da
bиr
tяrяfdяn
dюvlяtиn
sosиal funksиyasыnыn artmasы, dиgяr tяrяfdяn иsя onun иqtиsadи
funksиyasыnыn
mяzmunu yюnцmцndя яmяlя gяlяn dяyишиklиklяrlя яlaqяdardыr.
Dюvlяt bцdcяsи xяrclяrиnиn sahя qruplaшdыrыlmasыnыn
яsasыnы иqtиsadиyyatыn sahяlяrя vя fяalиyyяt nюvlяrиnя bюlgцsцnц
24
tяшkиl edиr. Bundan asыlы olaraq иstehsal sferasыnda xяrclяr sahяlяr
цzrя bюlцшdцrцlцr: sяnaye, kяnd tяsяrrцfatы, яsaslы tиkиntи,
nяqlиyyat, rabиtя, tиcarяt vя s. sahяlяrиn иnkишafыna. Qeyrи-иstehsal
sferasыnda иsя sahяlяr vя иctиmaи fяalиyyяt nюvlяrи: tяhsиl,
mяdяnиyyяt, sяhиyyя, sosиal tяmиnat, dюvlяt иdarячиlиyи vя s. цzrя
bюlцшdцrцlцr. Dюvlяt bцdcяsи xяrclяrиnиn sahя bюlgцsц bцdcя
vяsaиtиnиn bюlцшdцrцlmяsиndяkи nиsbяtlяrи mцяyyяn etmяyя
иmkan verиr. Mяsяlяn, bцtцn иctиmaи иnkишafa sosиal yюnцmцn
gцclяndиrиlmяsи zяrurиlиyи иndиkи zamanda sosиal sferaya
айрылан vяsaиtин щяъминин aртырылmasыnы vя onun
инкишафынын sцrяtlяндирилмясини tяlяb edиr.
Kяnd tяsяrrцfatыnыn иnkишafыndakы gerиlиk, иqtиsadиyyatыn
bяzи sahяlяrиnиn zяиf иnkишafы vя s. dюvlяt bцdcяsиndяn maddи
иstehsal sahяlяrиnя zяrurи mиqdarda vяsaиt ayrыlmasыnы tяlяb edиr.
Maddи иstehsalыn stratejи sahяlяrиnиn иnkишafыna bцdcяdяn
vяsaиt ayrыlmasы qabaqcыl texnologиyanыn vя юlkяnиn mцdafия
kompleksиnиn иnkишafыna, иqtиsadиyyatыn baza sahяlяrиnиn
texnиkи cяhяtdяn yenиdяn sиlahlandыrыlmasыna sяbяb olur. Bundan
baшqa, tяbияtиn mцhafиzяsиnя vя mяqsяdlи kompleks proqramlarыn
25
hяyata keчиrиlmяsиnя vя dиgяr ekolojи tяdbиrlяrя bюyцk mяblяьdя
vяsaиt ayrыlыr.
Dюvlяt
bцdcяsиndяn
vяsaиtиn
konkret
mяqsяdlяrя
yюnяldиlmяsи qaydasы tяtbиq edиlmяklя ayrы-ayrы xяrc nюvlяrи
vяsaиtlя
tяmиn
edиlиr.
Belя
kи,
иqtиsadиyyatыn
malиyyяlяшdиrиlmяsи xяrclяrи tяrkиbиndя kapиtal qoyuluшlarыna
xяrclяr, dotasиyalar, яmяlиyyat xяrclяrи vя s., qeyrи-иstehsal
sferasыnыn иdarя vя tяшkиlatlarы цzrя иsя яmяk haqqы, яsaslы
tяmиr vя s. xяrclяr mцhцm yer tutur.
Xяrclяrиn mяqsяdlи tяyиnatы цzrя tяsnиfatы bцdcя vяsaиtиnиn
иstиfadяsи цzяrиndя nяzarяtиn hяyata keчиrиlmяsи цчцn zяrurи
шяrtdиr.
Dюvlяt bцdcяsи xяrclяrиnиn иqtиsadи tяsnиfatы иlя yanaшы
onlarыn tяшkиlatи qruplaшdыrыlmasы da aparыlыr kи, bunun da
яsasыnda mяqsяdlи, proqramlar иdarяetmя sяvиyyяsи tяшkиl edиr.
Bu da bцdcя vяsaиtиnиn sяmяrяlи иstиfadя olunmasыnda bцdcя
vяsaиtиndя alan tяшkиlatlarыn mяsulиyyяtиnи artыrыr.
Bazar иqtиsadиyyatыna keчиd шяraиtиndя Azяrbaycan
Respublиkasыnda Azяrbaycan Respublиkasыnыn sиyasи tяшkиlиnя,
26
иnzиbatи-иdarячиlиk sиstemиnя uyьun olaraq dюvlяt bцdcяsиnиn
xяrclяrи mяrkяzи bцdcя vя yerlи bцdcяlяr arasыnda bюlцшdцrцlцr.
Dюvlяt bцdcяsи xяrclяrиnиn mяrkяzlяшdиrиlmиш xяrclяr vя
yerlи
xяrclяr
arasыnda
hяdlяndиrиlmяsи
Azяrbaycan
Respublиkasыnыn Kоnstиtusиyasы alи dюvlяt hakиmиyyяtи
orqanlarыnыn vя yerlи orqanlarыn иqtиsadи, sosиal, mцdafия vя
иdarяetmя funksиyalarы иlя mцяyyяn edиlиr.
Bцdcя xяrclяrиnиn mяrkяzи vя yerlи иdarяetmя orqanlarы
arasыnda bюlцшdцrцlmяsи hяmчиnиn «Bцdcя sиstemи haqqыnda»
Azяrbaycan Respublиkasыnыn Qanunu, hяr иl «Dюvlяt bцdcяsи
haqqыnda» Azяrbaycan Respublиkasыnыn Qanunu vя dиgяr
qanunverиcиlиk aktlarы иlя tяnzиmlяnиr.
Xяrclяrиn mяrkяzи vя yerlи hakиmиyyяt orqanlarы arasыnda
bюlgцsцnцn яsas mяqsяdи dюvlяt hakиmиyyяtи vя dюvlяt иdarяsи
orqanlarыnыn funksиyalarыnыn hяyata keчиrиlmяsи цчцn malиyyя
bazasыnы yaratmaq, юlkяnиn иqtиsadи-sosиal иnkишafыnы tяmиn
etmяk vя onun mцdafия qabиlиyyяtиnи mюhkяmlяndиrmяk,
яhalиnиn sosиal-mяdяnи tяlяbatыnы юdяmяkdяn иbarяtdиr.
Xяrclяr bцdcяlяr arasыnda bюlцшdцrцlяrkяn mяrkяzи vя yerlи
hakиmиyyяt orqanlarыnыn funksиyalarы, sяlahиyyяtlяrи nяzяrя
Dostları ilə paylaş: |