Microsoft Word meyve terevez

 

 

105

surətdə ağardırlar. Bu məqsədlə qozu natrium hipoxlorid (NaClO) və sulfat turşusu 

(H

2

SO

4

) məhlulu qarışığına salırlar. Nəticədə hipoxlorid turşusu  əmələ  gəlir və 

həmin turşu parçalandıqda alınan atamar oksigen qozun ağarmasına səbəb olur. 

               2NaCL  + H

2

SO

4  

 →   Na

2

SO

4

   + 2 HCLO 

                                                                         ^ 

                                                               2HCL  +  2O 

Qoz keyfiyyətcə əla, birinci və ikinci əmtəə sortuna ayrılır. Qozun keyfiyyəti 

QOST 16832-71, qoz ləpəsinin keyfiyyəti isə QOST 16833-71 tələblərinə cavab 

verməlidir. Sütül qozun(mürəbbə bişirmək üçün) keyfiyyəti isə Azərbaycan 

Respublika standartının (RST 275-76) tələblərinə cavab verməlidir. 

Badam  (Amygdalus communis) yabanı halda Orta Asiyada, Dağıstanda, 

Azərbaycanda bitir.  Həmin rayonlarda şirin badam da becərilir. Dadına görə 2 

qrupa  bölünür: acı badam və şirin badam. 

Acı badamın tərkibində 2-8% amiqdalin qlükozidi vardır. Acı badamın 

tərkibində  ətirli efir yağları olduğundan  ətriyyat və kimya sənayesində istifadə 

edilir. 

Şirin badamın forması uzuntəhər və böyürləri yastı, özü iri və xırda, nazik və 

qalın olur. Badamın tərkibində 21,4% zülal, 53,2% yağ, 13,2% karbohidrat 

olduğundan yüksək qidalı hesab olunur. Badamın nəmliyi 6,3%-dir. 100 qr badam 

2672 kCoul enerji verir. 

Badamın  əsas sortlarından Nek-plyus-ultra, Nonparel, Nikita-62, VIR, 

Dreyk, Langedok, Mərdəkan-1, Nazikqabıq və s. göstərmək olar. 

Badam keyfiyyətcə əla və birinci sorta (QOST 16830-71), badam ləpəsi isə 

əla, birinci və ikinci əmtəə sortuna (QOST 16831-71) bölünür. 

Püstə  (Pistacia vera L.) Azərbaycan, Krım və Orta Asiyada becərilir. 

Püstənin meyvəsi açıq-sarı, qabığı isə ikitaylı və çox bərk olur. Püstənin meyvəsi 

oval-konus formasında, özü yaşılımtıl, yanları  bənövşəyi rəngdə olur və xoş 

şirintəhər tam verir. Onun tərkibində 8% su, 22,6% zülal, 45% yağ, 1,6% 

karbohidrat, 3% sellüloza və 3,1% kül olur. 100 qr püstə 2477 kCoul enerji verir. 

---

 

 

106

Satış üçün saxladıqda nəmliyi 10% və daha çox olur. Püstənin sortlarından Keşlə 

(Mirzə Axundov 171 iri), Abşeron (167), Bül-bülü (188), Iran (186), Fərhad 

Əlyarov əla sortunu göstərmək olar. 

Püstə keyfiyyətindən asılı olaraq 1-ci və 2-ci əmtəə sortuna bölünür. 

Şabalıd (Castanea Sativa Mill.) Qafqazda, Zaqafqaziyada, Ükraynanın 

Zakarpatye vilayətində bitir. Şabalıd 2 növdə olur: yeməli şabalıd və yem şabalıdı. 

Şabalıd ağacı 10 yaşından başlayaraq məhsul verir. Şabalıdı yığdıqdan sonra onun 

tərkibində 14% su qalana kimi qurudulur. Şabalıdın tərkibində 20-28% nişasta, 

5,3% azotlu maddə, 5% şəkər, 2% yağ, 1,4% kül və 1,6% sellüloza vardır. 

Kulinariyada və  qənnadı  sənayesində istifadə olunur. Şabalıd xırdameyvəli və 

irimeyvəli olur. 

Şabalıdın keyfiyyəti dövlət standartının (QOST 16523-70) tələblərinə uyğun 

olmalıdır. 

Təzə şabalıdın nəmliyi 40-55% olduğundan saxlanılmağa davamsızdır. 

Fındıq (Corylus avellana) yabanı halda Avropada, Qərbi Asiyada və Şimali 

Amerikada bitir. Azərbaycanda  Şəki-Zaqatala, Dağlıq Qarabağ  və Quba-Xaçmaz 

zonalarının meşələrində yetişir. Fındığın tərkibində 70% yağ, 18% zülal, 5,5% su, 

8,5% karbohidrat, 3,2% sellüloza və 2,2% kül vardır. 100 qr fındıq ləpəsi 2932 

kCoul enerji verir. Fındığın tərkibində olan yağ tərkib xüsusiyyətlərinə görə daha 

keyfiyyətlidir. Onun tərkibində doymamış yağ turşularından olein C

17

H

33

COOH, 

linol C

17

H

31

COOH və linolen C

17

H

29

COOH vardır ki, bunlar da fizioloji aktiv 

maddə hesab edilir. Fındıq,  əsasən qənnadı  sənayesində istifadə edilir. Fındığın 

yayılmış sortlarından badamaoxşar yumru və çox iri Krım fındığı, konusvari 

formalı  və nazik qabıqlı Abxaziya, Atababa misal göstərilə bilər. Fındıq 

yığıldıqdan sonra tərkibində 14-15% su qalana kimi qurudulur. Yabanı  fındıq 

keyfiyyətcə 1-ci və 2-ci əmtəə sortuna (QOST 5531-70) bölünür. 

Azərbaycanda becərilən fındın sortlarından Atababa, Nic fındığı,  Əşrəfi 

fındığı (KTN 30 B), Qalib (noqa fındığı), Zaqatala-9, Yağlı fındıq, Gəncə fındığı, 

Saçaqlı, Qızılfındıq, Xaçmaz fındığı, Trabzon (qoz fındığı) və s. göstərmək olar. 

---

 

 

107

Qərzəkli meyvələr quru, 75 kq-lıq cut, yaxud kətan-kənaf kisələrə 

qablaşdırılır. Ləpəsi isə 25 kq-lıq yeşiklərə qablaşdırılır. 

Saxlanılma zamanı acıma, qaxsıma, kiflənmə prosesi gedir. Ona görə  də 

qərzəkli meyvələrin 8-12

0

S  temperaturda və 70-75% nisbi rütubətdə təmiz, quru 

və sərin binalarda saxlamaq lazımdır. 

 

3.5. Subtropik və tropik meyvələr 

3.5.1. Sitrus meyvələri 

 

MDB-də becərilən sitrus meyvələrinin 99%-i Gürcüstanın payına düşür. 

Əsasən Abxaziya və Acariyada yetişdirilir. Azərbaycanda isə az miqdarda 

Lənkəranda və Astarada becərilir. Sitrus meyvələrindən narıngi soyuğa daha çox 

davamlı olduğundan ölkəmizdə çox yayılmışdır. Belə ki, limon -8

0

-də, portağal -

10

0

-də donursa, narıngi -12

0

-də donur. Ölkədə  tədarük edilən sitrus meyvələrinin 

80%-i narınginin payına düşür. Respublikaya, əsasən Mərakeş, MƏR, Yunanıstan, 

Türkiyə, Italiya və Kubadan gətirilir. 

Son illərdə Azərbaycanda, Krasnodarda və Orta Asiya respublikalarında 

sitrus meyvələrinin əkin sahəsi genişləndirilir. 

Narıngi (Citrus nobilis), portağal  (Citrus sinensis Osb)  və limon (Citrus 

limon) Azərbaycanda becərilən əsas sitrus meyvələridir. 

Sitrus meyvələri quruluşuna görə 2 hissədən: qabıqdan və  ətli hissədən 

ibarətdir. 

Qabıq hissə 2 qatdan ibarətdir: üst rəngli qat – flavedo, daxili rəngsiz qat – 

albedo. 

Ətli hissə şirə kisəciklərindən təşkil olunmuş dilimlərdən (6-12) ibarətdir. 

Sitrus meyvələrində qabığın qalınlığı onların saxlanılması  cəhətdən 

əlverişlidir. Eyni zamanda qabığın qalınlığı  ətli hissənin azalmasına səbəb olur. 

Sitrus meyvələrinin qabığının rəngi limonda açıq-sarı, portağalda və narıngidə isə 

---