Microsoft Word M?H?MM?D fuzuli-1 cild
Yüklə 1,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
8
Məgər qan içmək ilə əsrümüş nərgislərin, vər nə,
Burada məna aydındır. İstanbul nüsxəsində qədim Azərbaycan sözü olan “əsrük” kəlməsi “məst” ilə əvəz olunduğu üçün beyt əsl mənasını itirmişdir. İstanbul nüsxəsindəki təhriflərin müəyyən hissəsi mətnə şairin dilinə yabançı olan bəzi kəlmələrin artırılmasından ibarətdir. Bu təhriflər mənaya təsir etdiyi kimi, şairin dil xüsusiyyətlərini də pozmuşdur. Məsələn, İstanbul nüsxəsində oxuyuruq:
Bizim nüsxədə belədir: Rəhm et, ey şəh, məni-dərviş çəkən ahlərə Ki, gəda ahi əsər eylər olur şahlərə.
Yenə də Füzulinin İstanbul çapında belə bir beyt vardır: Demə Fərhad qanın tökmüş ancaq eşq şəmşiri, Bənim gör qanlu yaşım həm ki, həp ol macəradəndir.
Burada “həp” kəlməsi nəzəri cəlb edir. Füzuli, “iştə” kimi, bu kəlmənidə heç bir yerdə işlətməmişdir. Həm də bu söz fikri yaxşı ifadə etmir. “Həm ki, həp” ifadəsi qulağa yaxşı gəlmədiyi kimi, tarixi həqiqəti də pozmuş olur. Bizim nüsxədə isə beyt belədir:
Mənim gör qanlu yaşım kim, bu həm ol macəradəndir.
Yaxud İstanbul nüsxəsində çox yerdə şairin “bilmən”, “gəlmən”, “görmən”, “alman”, “demən” və s. ifadələri “bilməm”, “gəlməm”, “görməm”, “almam”, “deməm” və s. şəklində yazılmışdır (məs.: 142-6; 145-13; 151-10; 154-13 və s.) Çap nüsxələrindəki təhriflərin çoxu Füzuli şerinin bədii məntiqinin mənasını pozur, onu anlaşılmaz bir şəklə salır. Məsələn, İstanbul nüsxəsində oxuyuruq:
Yetən bidərdə tədbir ilə dərman etdigimdəndir.
Deməli, şairin ürəyində eşq dərdi onun üçün gün-gündən artır ki, o hər yetən dərdsizə dərman edir. Aydındır ki, burada məntiqi əlaqə pozulmuşdur. Əvvəla, dərdsizin dərmana ehtiyacı olmaz, həm də özgəsinə dərman etmək adamın öz dərdini artırmaz.
9
Bizim nüsxədə isə beyt belədir: Təni-zarimdə dərdi-eşq gün-gündən füzun olmaq Yetən bidərd tədbirilə dərman etdigimdəndir. Burada məna aydındır. Dərdsiz adamların tədbirilə dərman etdiyindən şairin dərdi daha da artır.
Yenə də İstanbul nüsxəsində oxuyuruq: Fəqihi-mədrəsə mə’zur tut anınla eşq etsə, Yox özgə elminə inkarımız, bu elmə cahildir.
Aydındır ki, birinci misra məntiqsizdir, ikinci misra ilə də heç bir əlaqəsi yoxdur. Bizim nüsxədə beytin ilk misrası belədir:
Bu zaman beytin mənası aydın olur. Fəqih eşqi inkar etsə üzürlüdür, çünki o, eşqdə cahildir. İstanbul nüsxəsində oxuyuruq:
Burada göz yaşları ilə “su xəlqi” arasında münasibətin nədən irəli gəldiyi aydın deyildir. Lakin Füzuli belə yazmamışdır. Bizim nüsxədə beyt belədir:
Indi məna aydındır. Şair burada bədii bir lövhə yaradır; o, o qədər göz yaşı tökmüşdür ki, ətrafını su almışdır, odur ki, hər yana baxanda öz əksini görür, onun şəkli suya düşür. O soruşur: ətrafımda görünən mənim əkslərimdir, ya göz yaşımın tamaşasına yığılmış su adamlarıdır? İstanbul nüsxələrində yazılır:
Burada sinə çakinin şöləsilə dərü divarın su olması arasında heç bir münasibət yoxdur, çünki beyt təhrif olunmuşdur. Bizim nüsxədə isə belədir:
10
İstanbul nüsxəsində yazılır: Saxlamazdım navəkin gözdən, bəlasın çəkmişəm, Bəsləməzdim su verib ol nəxli-kami barsız. Beytdə məna yoxdur. Bizim nüsxədə isə belədir: Saxlamazdım navəkin gözdə, bəlasın çəkməsəm, Su verib ol nəxli bəslərdimmi olsa barsız?
Beytin əsl poetik mənası da budur. İstanbul nüsxəsində oxuyuruq:
Vəfa rəsmin sanır düşvar, asan olduğun bilməz.
Beytdən məna çıxmır, çünki ilk misra bundan sonra gələn beytin ilk misrası ilə qarışmışdır. Bizim nüsxədə isə belədir:
Vəfa rəsmin sanır düşvar, asan olduğun bilməz. Burada hər şey aydındır. Biz belə misraların sayını xeyli artıra bilərdik. Lakin göstərdiklərimiz də kifayətdir. Beləliklə, Füzuli “Divan”ının 1924-cü il nəşrinin nə qədər nöqsanlı olduğu aydınlaşır. Bu nöqsanlar Daşkənd çapında da vardır. Daşkənd naşirləri Füzulinin əsərlərini dəyişib Nəvai dilinə yaxın bir şəkildə çap etmişlər. Təbriz çaplarında isə qələt daha çoxdur. Azərbaycan sözləri düz olsa da, son əsrin dil xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırıldığından, ifadələrin bir çoxu dəyişdirilmişdir. Sankt-Peterburq nüsxəsində də səhv çoxdur. Burada ən adi ifadələr belə təhrif edilmişdir ki, bu da katibin Azərbaycan dilini bilməməsindən irəli gəlir.
Bütün bunlar Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar Institutundakı Füzuli “Divan”ının elmi əhəmiyyətini aydınlaşdırır. Odur ki, Füzuli əsərlərinin elmi nəşrində və birinci cildin tərtibində, əsas nüsxə olaraq, həmin əlyazmasından istifadə edilmişdir. Həmid Araslı Yüklə 1,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|