Microsoft Word M?H?MM?D fuzuli-1 cild
Yüklə 1,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- FÜZULİ SÖZÜNÜN SEHRİ
11
Ədəbiyyat və mədəniyyət tariximizin iftixarı olan Füzuli dünya ədəbiyyatı tarixində də böyük hadisədir. Hökm kimi səslənən bu fikri aşağıdakı danılmaz faktlar doğruldur: hələ heç kim Şərqin üç möhtəşəm dilində (türk, fars və ərəb) divanlar bağılayaraq Füzuli kimi mükəmməl əsərlər yarada bilməmişdir; heç kimin qələmi mənsub olduğu dövrün ədəbi aləmindəki bütün əlvan forma və janrların sınağına məruz qalarkən Füzuli qələmi kimi gözəl və cilalı nümunələr yaratmamışdır; “qəlb şairi” kimi tanınan şairimiz qədər heç kim oxucu ürəyinə hakim kəsilməmişdir; ikinci elə bir şair tapmaq çətindir ki, onun yaratdığ ədəbi məktəb qədər sirayətedici olsun və öz davamçılarını çıxılmaz təsir dairəsində saxlamaq iqtidarında olsun; orijinal və təkrarsız üslub sahibi olan Füzuli kimi heç kəs ədəbi yaradıcılıq qarşısında müxtəlif dövrlərin (ictimai quruluşların) və zamanların sınağından uğurla çıxa bilmək keyfiyyətini elmi-tarixi və mənəvi dəyər şərti kimi irəli sürməmiş və öz yaratdığı əsərlərlə bu şərti dolğun şəkildə doğrultmaq mümkün olduğunu sübuta yetirməmişdir: fars və ərəb dillərində də yazmaqla və bu dillərdənbəhrələnməklə yanaşı, ədəbi dilimizi tarixən heç kəs Füzuli kimi həmin dillərin hegemonluğundan xilas edə bilməmişdir; nəhayət, çox az şairə müyəssər olar ki, mənəviyyatı, qəlbi və ruhu hər misrasından görünsün və əzəli məhəbbətdən, səmimilikdən yoğrulmuş ədəbi şəxsiyyəti yaradıcılığında və üslubunda Füzulidəki qədər bütün əzəməti və aydınlığ ilə həkk olunsun!.. ***
Füzuli təkcə Azərbaycan ədəbiyyatında deyil, bütün Şərq ədəbiyyatında əsərləri dönə-dönə köçürülən, yaxud nəşr olunan, çox sevilən və çox oxunan ən tanınmış sənətkarlardandır. XX yüzillikdə Türkiyədə, Azərbaycanda, eləcə də başqa ölkələrdə Füzulinin həyat və yaradıcılığ, dili və üslubu haqqında onlarca tədqiqat əsəri yazılmışdır. M.F.Köprülü, Ə.Qaraxan, Ə.Tərlan, H.Araslı, Y.Bertels, Ə.Gölpınarlı, Mir Cəlal, M.Quluzadə, M.C.Cəfərov, Ə.Cəfər, V.M.Qocatürk, H.Mazıoğılu, Ə.Dəmirçizadə, H.Mirzəzadə, Ə.Mirəhmədov, F.Qasımzadə, M.Adilov, T.Hacıyev, A.Vəfalı, Ə.Səfərli, S.Əliyev, A.Rüstəmova, V.Feyzullayeva və başqalarının kitabları, məqalələri bu gün də elmi dəyərini saxlamaqdadır. Azərbaycan ədəbi dilinin tarixindən məlumdur ki, Füzuli klassik şeir dilində fikir ardıcıllığını qüvvətli prinsipə çevirən, onlarca qəzəl, qəsidə, qitə və rübaisində müxtəlif motivlərin bağılanmasına incə tərzdə diqqət yetirən böyük səkətkardır. Bununla belə, o özündən əvvəlki ədəbi irsə, Şərq poetikasının zəngin və mürəkkəb qayda-qanunlarına sadiq qalmağ farsca divanı- 12
nın müqəddiməsində özünün dediyi kimi, “əslinin səliqəsinə (yəni türk şeri ənənələrinə) uyğun” yazmağ bacaran, sənətdə sələflərinin keçmədiyi, xələflərinin keçə bilmədiyi aşırımlardan addayan bir üstaddır. Onun zərif üslubu təkrarolunmazdır. Poeziyasındakı xariqüladə qüdrət və əzəməti bədii söz qarşısında qoyduğu misilsiz tələbkarlıq doğurmuşdur.
(Yəni: şeir zövqündən agah olmayan adam şairləri məzəmmət eyləməsin; hər kəramətə – yeni sözə (bədii ixtiraya) sehr söyləməkdənsə, öz cahilliyini etiraf etsin). Belə bir izahatdan sonra sanki bu kiçik qitənin məzmunu bütünlüklə aydındır. Lakin bu dörd misradakı “cəhl”, “kəramət” və “sehr” sözlərinin əlavə ekspressiv məna çaları oxucuya çatırmı? Yəqin ki, yox. Çünki şair həmin misraları oxucusunun müsəlman zehniyyətli olduğuna arxayın olub söyləmişdir; yəni düşünmüşdür ki, oxucu Quranın “Qəmər surəsindən 1-ci və 2-ci ayəni, həmçinin Məhəmməd peyğəmbərin həyatından belə bir epizodu bilməmiş deyildir: “Əbu Cəhl Məkkə əhalisindən bir neçə nəfəri başına yığıb, həzrət peyğəmbərdən möcüzə göstərməyi tələb edir. Peyğəmbər adamlara ani nəzər salıb, şəhadət barmağını bədrlənmiş aya doğru uzadır və bir an sonra ay iki yerə bölünüb, hissələri müxtəlif mövqelərdə görünür. Peyğəmbər ətrafındakılara üç dəfə: “Şahid olun!” deyir. Şaşqın vəziyyətdə qalan Əbu Cəhl bu “kəramət”i qəbul etmək istəmir. “Bu, sehrdir, şeytan əməlidir!” – deyir. Beləliklə, tarixi rəmzləri, dini-fəlsəfi anlayışları bilməyən, beytdə bu və ya digər sözün “tövriyyəli” (mənəvi cinaslı, ikibaşlı) olduğunu duymayan oxucuya Füzulinin əsərləri bədii məzmun sarıdan yarıbayarı az çatır. Füzuli sehrkar deyildi və öz ürəyinin qanı, dərin zəkası, nuru, fitri istedadı hesabına yaratdığı sənət incilərini layiqincə, ədalətlə qiymətləndirə bilməyən, çarəsizlikdən “sehr” adlandıran, onun özünü isə “əcaib üslublu” təbiri ilə səciyyələndirən müasirlərindən, – adi oxuculardan tutmuş təzkirəçilərə qədər bir çoxlarından narazı idi. Lakin qəribədir, bu günün qədirbilən oxucuları da bəzən ona sehrkar kimi baxır, onun ucaltdığı möhtəşəm söz binasında hər bir daşın ülvi mükəmməlliklə cilalandığını görüb heyran qalırlar. Füzuli misra-misra, beyt-beyt böyükdür. Onun beytlərində qəfil bir şimşəyin parıltısı, əlçatmaz zirvələrin qüdsiyyəti var. Onun beytləri xəyyamanə rübailər kimi sənətdə həqiqi gözəlliyin, məna dolğunluğunun məhəki sayıla bilər: hər beytin öz musiqi dili, – həmcins səslərdən, gözlənilməz qafi- Yüklə 1,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|