Microsoft Word M?H?MM?D fuzuli-1 cild
Yüklə 1,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
6
Sadiqi Füzulidən bəhs edərkən: “Təxminən otuz bin beyt əş’arı bar kim, bu həqir öz xətti bilə mütaliə qıldım” 1 deyir ki, bu da Füzuli əsərlərinin saray kitabxanasında olduğunu təxmin etməyə imkan verir. Dünya muzeylərində olan Füzuli “Divan”ları içərisində qədim tarixi olan bitkin nüsxələr çox azdır. Füzuli əlyazmaları haqqında məlumat verən prof. Y.E.Bertels məşhur muzeylərdə olan əlyazmalarını belə təsvir edir: “Füzuli əsərlərinin əlyazmaları olduqca çoxdur. Demək olar hər bir böyük kitabxanada onun əsərlərindən bir neçə nüsxə vardır. Məsələ yalnız bu əlyazmalarının keyfiyyətindədir. Mən, demək olar ki, bütün Avropa kitabxanalarının kataloqlarını gözdən keçirmiş və aşağıdakıları müşahidə etmişəm. Avropada şairimizin yeddi əsərinin 41 əlyazması vardır: zahirən bu say çoxdur, lakin bunlardan 13-ü nöqsanlı və yalnız 9-u tarixlidir; belə ki, həmin əlyazmalarından üçü XVII əsrə, biri XVIII əsrə və ikisi XIX əsrə aiddir”. Sonra Bertels Sankt-Peterburq Şərqşünaslıq Institutunda olan yeni Füzuli külliyyatının təsvirini verir və hicri 997-ci (miladi 1589-90) ildə yazıldığı təsdiq olunan bu külliyyatın dünya muzeylərində olan Füzuli əlyazmalarının ən qədimi və ən mükəmməli olduğunu söyləyir. Bu məlumatdan aydın olur ki, məşhur muzeylərdə saxlanılan Füzuli əlyazmaları içərisində ən qədimi Sankt-Peterburq nüsxəsidir. Bu nüsxəni təsvir edən Bertels eyni zamanda katibin ərəb və Azərbaycan mətnlərini farscaya nisbətən yanlış köçürdüyünü də qeyd edir. Buna görə də elm aləminə məlum olan Füzuli “Divan”larının ən etibarlısı hesab ediləcək bu nüsxəni də tənqidi mətn hazırlamaq üçün əsas götürmək mümkün deyildir. Lakin Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Əlyazmaları İnstitutunda saxlanılan bir Füzuli “Divan”ı elm aləminə məlum Füzuli əlyazmaları içərisində ən qədim nüsxədir. Həmin nüsxə fonda mərhum Salman Mümtaz tərəfindən bağşlanmışdır. 2062 №-li bu əlyazması 65 vərəqdən ibarətdir; həcmi 26,2 x 15, 2 sm-dir. Hər səhifədə 20 misra vardır. Qalın, sarımtıl kağızda yazılmışdır. Mətn zər haşiyə içərisinə alınmışdır. Nəstəliq xəttilədir. Dibaçə və qəzəllər birbirindən ayrılır. Hər ikisi kiçik, zərif naxışlı bəzəklə başlanır. Çox mükəmməl olan bu nüsxə yaxşı saxlanmışdır. Lakin bir sıra səhifələrdə bəzi yerlər çətin oxunur. Iki yerdə tarix vardır. Birinci tarix dibaçənin, ikinci tarix isə “Divan”ın sonundadır. Dibaçənin sonundakı tarix belədir: “Təmam şod dibaçeyi-divani-Füzuli fi yovmis-salisi şəhri məhərrəmülhəram min şühuri sənəyi səb’i tisini tis’əmiə (tərcüməsi: Füzuli “Divan”nın dibaçəsi doqquz yüz yetmiş yeddinci ilin məhərrəmül-həram ayının üçüncü günü tamam oldu). Bu, katibin “Divan”ı 1569-cu il iyun ayında başladığını aydınlaşdırır. Son tarixdə katibin adı da məlum olur: “Təmmət həzəl-kitab biövni inayəti məlikil vəhhab əla yədi Məhmud ibni Davud-əl-Uluyəvi, əşşəhir bis-Səidi qəfərə-l-lahü və li-valideynihi və əhsənə ileyhima və alihi fi əvaxiri rəcəbilmürəccəb, sənəti səmaninə və tis’i miə-980” (tərcüməsi: Bu kitab Allahın mərhəmətindən rəcəbül-mürəccəb ayının axırında, doqquz yüz səkkizinci idə Səidi ləqəbilə məşhur Mahmud ibn-Davud Ülunyəvi əli ilə qurtardı. Allah onu və onun valideynini bağşlasın və onlara əcr versin). Bu sətirlər həm də əlyazmasının 1572-ci ilin noyabrında bitdiyini göstərir.
1
Sadiqi. “Мəcмəül-xəvas”, səh.21. Sankt-Peterburq Şərqşünaslıq Institutunda olan əlyazмasının fotosurəti. 7
Deməli, həmin nüsxə elm aləminə məlum olan Füzuli “Divan”larının ən qədimi olub, şairin vəfatından 16 il sonra yazılmışdır. Lakin bu nüsxə təkcə qədimliyi ilə deyil, öz mükəmməlliyi və düzgünlüyü ilə də dünyada ən nadir nüsxədir. Bu nüsxənin əhəmiyyətini daha aydın təsəvvür etmək üçün onu Füzulinin çap olunmuş “Divan”ları və foto surəti əlimizdə olan Sankt-Peterburq nüsxəsi ilə müqayisə edək. Füzuli əsərləri İstanbul , Təbriz, Daşkənd və Misirdə dəfələrlə çap olunmuşdur. Bu kitabların çoxu “Külliyyati-divani-Füzuli”, bəziləri “Divani-Füzuli”, “Divani-Füzuli mə’ə Leyli və Məcnun” adları, bəzən də təkcə “Leyli və Məcnun” adı ilə nəşr edilmişdir. Lakin biz bunların hamısını deyil, ən son və tanınmış bir nüsxəni nəzərdən keçirəcəyik. Bu nüsxə 1924-cü ildə M.F.Köprülüzadənin müqəddiməsi ilə çap olunmuş “Müsəhhəhi-külliyyati-divani-Füzuli”dir. Müqayisədən əvvəl belə bir cəhəti də qeyd etmək lazımdır ki, 1328-ci (1910-cu) ildə Çələbizadə Məhəmməd Münir Dağıstaninin nəşr etdiyi külliyyatın mətni əsla dəyişdirilmədən bu çapda təkrar olunmuşdur. Ona görə də çap üçün göstərəcəyimiz nöqsanlar eynilə Çələbizadə nəşrinə də aiddir. Başqa nüsxələri isə yeri gəldikcə xatırlatmaq lazım gələcəkdir. Bizim nüsxədə olan qəzəllərdən 30-u Sankt-Peterburq nüsxəsində, 11-I İstanbul çapında, 5-i Təbriz və 32- si Daşkənd çapında yoxdur. Göstərdiyimiz təkcə bu xüsusiyyətlər əlimizdəki nüsxənin elm aləminə məlum Füzuli “Divan”ları içərisində mükəmməlı nüsxə olduğunu təsdiq edir. Biz müqayisədə çap və əlyazma nüsxələrindəki təhriflərin hamısını nəzərdən keçirə bilmərik. Bu halda Füzuli “Divan”ı boyda başqa bir əsər yarana bilərdi. Odur ki, yalnız bir neçə əsas təhrifi göstərməklə, geniş yayılmış çap nüsxələrinin dəyərini müəyyənləşdirib, onlar haqqında yürütdüyümüz fikri əsaslandırmağa çalışacağıq . İstanbul nəşrindəki təhriflərin müəyyən hissəsi şairin işlətdiyi qədim Azərbaycan sözlərini yeni sözlərlə əvəz etmək meylindən irəli gəlmişdir. Belə təhriflər bəzən mənaya təsir etməsə də, şairin həqiqi dil ehtiyatını müəyyənləşdirməyə imkan vermir; tarixi gerçəkliyi pozur, dil tariximiz üçün əhəmiyyətli olan xüsusiyyətlərin itirilməsinə gətirib çıxarır. Məsələn, 140-cı səhifənin 14-cü sətrində oxuyuruq:
Bu beytin ikinci misrasındakı “artar” kəlməsi bizim nüsxədə “iltər”dir. “Iltər” aparar deməkdir. Bu halda beytin mənası aydın olur: ürək can və bədəni sənin kuyinə çəkir, necə ki quş yuvasına çör-çöp aparır. Demək, qədim Azərbaycan sözü “iltər”in “artar”la əvəz olunması beytin mənasını itirir. Yaxud 151-ci səhifənin 11-ci sətrində oxuyuruq:
İkinci misrada işlənən “xoş” kəlməsi bizim nüsxədə “yey”dir. “Yaxşı” mənasında olan “yey” burada daha münasibdir. Yenə İstanbul nüsxəsində oxuyuruq:
Bəsi mey nuş edənlər gördüm, olmaz böylə qan sərxoş. Beytdə misralar arasında məntiqi münasibət yoxdur. Bizim nüsxədə isə ilk misra belədir:
Yüklə 1,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|