Microsoft Word mulki huquq doc
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
14
diyyatının və təsərrüfatının normal və əsl inkişafından söhbət gedə bilməz. Deməli, xüsusi hüquq iqtisadiyyatın təşkilinin forması olan bazar iqtisadiyyatı üçün xarakterikdir. Odur ki, xüsusi hüquq bazar hüququdur. Xüsusi hüquq sahibkarlıüın əsası və bünövrəsidir. Sahibkarlıq fəaliyyəti (sahibkarlıq) bazar iqtisadiyyatının ə sas və fərqləndirici əlamətlərindən biridir. Bu fəaliyyətin həyata kezirilməsinin əsas məqsədi gəlir (qazanc) və mənfəət əldə etməkdən ibarətdir. Sahibkarlıq fəaliyyəti əsasən iqtisadi cəhətdən azad olan insanların əməyinə ə saslanır. Üçünün hər bir üzvü üçün iqtisadi azadlıüı təmin edən cəmiyyətdə bu fəaliyyət özünün ən yüksək tə- rəqqi səviyyəsinə zatır. Ümumi mənada iqtisadi azadlıq dedikdə, insanın malik olduüu iqtisadi resurslar (kapi- tal, iş qüvvəsi), habelə hazır məhsullar üzərində sərbəst surətdə sərəncam vermək hüququ başa düşülür. Xüsusi hüquq insanları iqtisadi azadlıq hüququ ilə təmin edir. Bu hüquq öz hüquqi təbiətinə görə normal sahibkarlıq dövriyyəsi və fəaliyyəti üçün nəzərdə tutulmuşdur. ßsl və həqiqi sahibkarlıq fəaliyyəti xüsusi hüquq olmadan həyata kezirilə bilməz. Buna gürə də xüsusi hüquq sahibkarlıq hüququdur. Xüsusi hüquq ayrı-ayrı şəxslər arasında, onların şəxsi-fərdi maraqları ilə baülı olan əmlak münasibətlərini tənzimləyir. Bu hüquq fərdlərin öz aralarındakı münasibətləri müəyyənləşdirir. Xüsusi hüquq ayrı-ayrı şəxslərin — əmtəə istehsalzılarının, sahibkarların, mülkiyyətzilərin, biznesmenlərin, kommersantların və s. fəaliyyət sfe- rasına aid olan hüquqdur. Bu elə bir sahədir ki, dövlətin tənzimləyici fəaliyyətinin həmin sahəyə bilavasitə mü- daxiləsi məhdudlaşır. Xüsusi hüquq ayrı-ayrı şəxslərə öz istək və mülahizələrinə uyğun istənilən istiqamətdə hərəkət etmək ixtiyarı verir. Bu hüquq azadlıq və xüsusi təşəbbüskarlıq hüququdur. Onun əsas məqsədini, qayə- sini və leytmotivini ayrı-ayrı şəxslərin maraq və mənafeyini təmin etmək təşkil edir. Buna görə də xüsusi hü- quq şəxsi-azadlıq və fərdi-müstəqillik hüququdur. Xüsusi hüquq, bir qayda olaraq, əsasən üz xüsusiyyətlə xarakterizə olunur. Həmin bu üz xüsusiyyət onu hü- ququn digər sferasından — ümumi hüquqdan fərqləndirməyə imkan verir. Qeyd etdik ki, xüsusi hüquq ayrı-ayrı şə xslər (fərdlər) arasında yaranan əmlak münasibətlərini tənzimləyir. Bu münasibətlərdə iştirak edən subyektlə- rin hüquqi statusu (vəziyyəti) xüsusi hüququn üz cür xüsusiyyətə malik olmasına dəlalət edir. Xüsusi hüququn birinci xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu hüquqla tənzimlənən əmlak münasibətlərində işti- rak edən subyektlər hüquq bərabərliyinə malikdirlər. Ümumi hüquq subordinasiya (tabezilik) sistemidir, ha- kimiyyət və tabezilik sahəsidir. Xüsusi hüquqla tənzimlənən münasibətlərdə çıxış edən tərəflər isə hüquqi cəhətdən bərabərdirlər. Onlar arasında hakimiyyət və tabezilik əlaqələri yoxdur. Bu cür əlaqələr ümumi hüquq üçün xarakterikdir. Fransız hüquqşünası Vuaren yazır ki, ümumi hüquq fərdlə dövlət arasında münasibəti tənzim edir. ßgər münasibətə girən tərəflər arasında hakimiyyət və tabezilik əlaqəsi olarsa, onda həmin münasibətin xüsu- si hüquqla tənzimlənməsindən və onun xüsusi hüquq münasibəti olmasından söhbət gedə bilməz. Xüsusi hüququn ikinci xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu hüquqla nizama salınan münasibətlərdə çıxış edən
məhsulunu satan əmtəə istehsalzılarının, mülkiyyətzilərin sərbəstliyi üçün geniş imkanlar verir. Xüsusi hüquq münasibətində iştirak edən tərəflər müqavilə baülayıb-baülamamasını, müqavilə baülanan zaman hansı müqabil tərəfi sezib-sezməməyi, müqaviləni hansı şərtlərlə baülayıb-baülamamasını, öz mülkiyyət hüququnu müdafiə edib-etməməsini, məhkəməyə iddia verib-verməməsini, əmlak dövriyyəsində iştirak edib-etməməsini və s. öz ar- zu, istək və iradələri əsasında müəyyənləşdirir və həll edirlər. Hez kəsin ixtiyarı zatmır ki, əmlak dövriyyəsində çıxış edərkən, müqavilə baülayarkən, müqavilə üzrə tərəf müqabili (kontragent) sezərkən, öz əmlakı üzrə sərəncam verərkən, vəsiyyətnamə tərtib edərkən və s. xüsusi hüquq subyektinə onun iradəsinin ziddinə olaraq tə- sir göstərsin. Xüsusi hüququn üçüncü xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu hüquqla nizama salınan münasibətlərdə iştirak edən subyektlər əmlak müstəqilliyinə malikdirlər. ßmlak müstəqilliyi normal sahibkarlıq və ya təsərrüfat fə- aliyyəti üçün əsas və vacib şərtdir. Bunsuz xüsusi hüquq münasibəti iştirakzısı əmlak dövriyyəsində çıxış edə bilməz. Belə ki, o, əmlak hesabına mənfəət və gəlir (qazanc) götürür. Bununla belə, bu tərəf özünün tərəf müqa- bili (kontragenti) qarşısında üzərinə götürdüyü öhdəliyə gürə öz əmlakı ilə məsuliyyət daşıyır. Xüsusi hüququn mahiyyəti onun prinsiplərində ifadə olunur. Bu hüququn əsas prinsipləri yeni Mülki Məcəllədə qanunvericilik qaydasında təsbit olunmuşdur. Xüsusi hüququn əsas və başlıca prinsipləri bunlardır: ● xüsusi hüquq subyektlərinin hüquq bərabərliyi prinsipi; ● mülkiyyət toxunulmazlıüı prinsipi; ● müqavilə azadlıüı prinsipi; ● xüsusi işlərə kimsənin özbaşına qarışmasının yolverilməzliyi prinsipi və s. Xüsusi hüququn prinsipləri bütün sivil dünyanın qəbul etdiyi vətəndaş cəmiyyəti ilə sıx surətdə bağlıdır. Bu cəmiyyət ayrılmaz atributlarla xarakterizə olunur: iqtisadi azadlıq; xüsusi mülkiyyət; sahibkarlıq; bazar sub- yektlərinin hüquq bərabərliyi və müdafiəsi. Xüsusi hüququn prinsipləri bu atributlara əsaslanaraq onlarla vəh- dətdə və qarşılıqlı əlaqədədir. Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|