Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
38 Suriya, İran və s. kimi ölkələrdən antik dünyanın görkəmli alimlərinin əsərləri axıb gəlirdi. Burada elm mərkəzləri yaradılmışdı) yunan elmini və digər ölkələrin elmini Hindistandan tutmuş Şimali Afrikaya qədər geniş bir ərazidə yaydı. İslam sivilizasiyası İspaniyada özünəməxsus xüsusi yolla inkişaf etməyə başladı. Kordova, Sevilya, Toledo və digər şəhərlərdə akademiyalar, ali məktəblər, yaradıldı. Həmin akademiya və məktəblərdə dünyəvi elmlər-fəlsəfə, riyaziyyat, astronomiya, tibb, tarix, kimya və digər elmlər öyrənilib, tədqiq və tədris olunmağa başlandı. “İspaniyada parlayan islam sivilizasiyasının şüaları sonradan bütün xristian dünyasını işıqlandırdı. Müsəlmanlar Kordova və Toledoda yunan elminin axırıncı qığılcımlarını qayğı ilə yığıb alovlandıraraq, bizim üçün qorudular. Biz, avropalılar yeni dövrün kəşfləri üçün islam dünyasının müdrikliyinə borcluyuq”. 1
Şimali Avropa xalqlarının nümayəndələri əsasən elmi öyrənmək üçün İspaniyaya üz tutdular. Bu yolla da “Oraq coğrafiyasına” uyğun olaraq elmin yayılması başlandı. Elm öz qurşağını genişləndirdi və Mərkəzi Şimali Avropanı əhatə etdi. Tarixən xalqlararası və Şərq və Qərb sivilizasiyaları arasında mübarizə gedib. Qərblilər şərqliləri “barbar” adlandırırdılar. Məsələn, çoxlarına məlumdur ki, qədim yunan alimi Aristotel insanları dəyərli və dəyərsizlərə bölərək, ellinləri (yunanları) dəyərli, qeyri-ellinləri, o cümlədən şərq xalqlarını dəyərsiz adlandırırdı. Onun fikrincə, yunanlar tərəfindən işğal olunmuş şərq xalqları ellinlərin əsarəti altına düşməlidir. Yunanlar farsları “barbar” adlandırırdılar. (Farslar b.e.ə. V əsrdə Yunanıstanı ələ keçirmişdirlər və dağıtmışdılar.) Tarixən elə hökmdarlar olub ki, bu iki fərqli sivilizasiya arasında tellər yaratmağa çalışıb, qarışıq sivilizasiyalar tərəfdarı olub. Məsələn, Makedoniyalı İsgəndər (hakimiyyət illəri b.e.ə. 336-323-cü illər) “vahid dünya” yaratmaq istəyirdi
39 və hakimiyyətdə olduğu qısa bir müddətdə Yunanıstandan başlayaraq, Misir də daxil olmaqla, Hindistanın qərb ərazisi əhatə olunmaqla böyük ərazilər fəth etmişdi. O, şərq xalqlarına münasibətdə öz müəllimi Aristoteldən (Ərəstun) fərqli fikirdə olaraq yunan mədəniyyətini şərq mədəniyyəti ilə birləşdirmək, qovuşdurmaq istəyirdi. Bu məqsədlə yunan (ellin)
mədəniyyətinin daşıyıcıları olan qərblilərin (döyüşçülərin) şərqdə qalıb məskunlaşmaları siyasətini həyata keçririrdi və yunan-makedoniyalı əsgərlərin yerli qızlarla evlənmələri siyasətini həyata keçirirdi. Suz şəhərindəki (Əhəmənilərin paytaxtı olub) dəbdəbəli nikah mərasimləri tarixdən məlumdur. İsgəndərin özü də Əhəməni şahları olmuş III Daranın və III Artakserksin qızları ilə evlənmişdi. Bütün dünyanın fəth etmək arzusu ilə yaşayan və çalışan hökmdarlardan olan Çingiz xan (Timuçin) (Heç bir savada
zaman deyib ki, mən sizin üçün imperiya yaratdım, lakin bütün dünyanın ələ keçirə bilmədim. Ölüm məni tez yaxaladı. Onun imperiyasının hüdudları çox genişlənmişdi. Tarixi məlumatlara əsasən, onun ordusu 1242-ci ildə Vyanaya kimi gəlmiş, Polşa və Macarıstanın da ərazilərini tutmuşdu. Çingiz xan Çinin paytaxtı Pekini ələ keçirdikdən sonra ən qəddar şəxs adlandırılmağa başlandı. (Çin o zaman şərqin ən
Qərb
və Şərq
mədəniyyəti, sivilizasiyası fəlsəfi düşüncələrdə də ayrı-ayrı istiqamətlər kimi götürülüb və bu fikir ayrılığı hələ də davam etməkdədir. Fərqli fəlsəfi baxışlar həm geocəmiyyətdə (geocəmiyyət dedikdə, Avropa və Asiya regionunun, Qərb və Şərqin cəmiyyətləri toplusu kimi başa
40 düşmək olar) fərqli düşüncələrin müəyyən xətlərlə inkişaf etmələrini formalaşdırmış, həm də cəmiyyətlər daxilində meydana gələn meyarlardan, əlamətlərdən yeni düşüncələrdən formalaşmışdır və bu proses yenə də davam etməkdədir. Qərb Şərqin
mühafizəkarlığından ehtiyat
edir, islamofobiya ideyasını, islam terrorçuluğu anlayışını yaradır, Şərq isə Qərbin ifrat islahatçılığının, daxili sərbəstliyin özündəki adət-ənənə üzrə formalaşan iyerarxiyasına vuracağı zərbədən qorxur. Hər iki tərəf arasında isə yeni aralıq mədəniyyət zonaları yaranmaqdadır ki, buna da bufer mədəniyyət zonaları kimi ad vermək olar. Bu zonalar hər iki tərəfdən daxil olan mədəniyyət elementlərinin fəaliyyət xassələrinin həm müsbət, həm də mənfi təsirlərinə məruz qalır. Azərbaycanlı fəlsəfə təlimlər araşdırıcısı S.Xəlilov öz əsərində qeyd edir: “Daha böyük zaman kəsiyində baxıldıqda fəlsəfi fikrin ağırlıq mərkəzi əvvəl Şərqdə; qədim Şumer, Çin və Hindistanda, sonra o dövr üçün Şərq və Qərbin sintezi olan Yunanıstanda, qədim Elladada, daha sonra isə müsəlman Şərqində qərarlaşmış və ancaq Renessans dövründə Qərbi
Avropaya köçmüşdür ki, sonuncular estafeti bu günə qədər əldən vermirlər. Yeni dövr Qərb fəlsəfi fikrinin formalaşmasında Orta əsr İslam mədəniyyətinin və dini-fəlsəfi fikrinin böyük rolu olsa da, bütövlükdə bu sivilizasiyanı bir sintez kimi təqdim etmək əsassız olardı. Çünki Avropa Renessansında Şərq əsasən vasitəçi rol oynamış, antik mədəniyyətin və qədim yunan fəlsəfəsinin avropalılar tərəfindən yenidən mənimsənilməsində iştirakçı olmuşdur. Bundan sonra Qərb məhz yeni, fərqli bir istiqamət olaraq formalaşmışdır”. 1 Qərb filosoflarından olan Redyard Kiplinq (1865-1936) Qərb ilə Şərq arasında mədəni qarşıdurmanı belə ifadə etmişdi: “Qərb Qərbdir, Şərq isə Şərq, onlar heç vaxt qovuşa bilməzlər”. 2
Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|