Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Etnopsixologiya
30 belə problemlər hər an dünya sülhü üçün təhlükə törətmək qabiliyyətindədir. Bu baxımdan hesab etmək olar ki, tədqiqatlar həyata keçirib yeni-yeni nəzəri ideyalar ortaya çıxarmaq olar ki, bu ideyalar da insanlarda düşüncə tərzinə təsir göstərə bilər. Balanslı münasibətlər hər şeydən öncə insanlar arasında maraq sahələri üzrə qarşılıqlı olaraq qəbuletməni zəruri edir ki, bu da xarakterdə formalaşmadan, ilk növbədə də səbr və dözümdən, tolerantlıqdan asılı olur. Hal-hazırkı dövrdə Şərq və Qərb cəmiyyətləri arasında kəskin inkişaf fərqləri var. Buna baxmayaraq, Şərqin bəzi xalqları isə (xüsusilə aralıq coğrafi mövqedə yerləşən xalqları, məsələn, azəri türkləri, osmanlı türkləri, ruslar və s.) Qərbin xalqları ilə mədəni çulğaşma vəziyyətində yaşamağa üstünlük verirlər. Özlərində Şərq adət-ənənəsini islah etməklə, Qərb dəyərləri ilə faydalanmağa can atırlar. Şərq və Qərb arasında fərqli inkişaf xüsusiyyətləri əsasən müxtəlif adət ənənələr, tərkib elementlərinin sadə və mürəkkəb birləşmələri baxı- mından bir-birilərini arxada qoyan fərqli ənənələrdən yaranır. Məsələn, Şərq mədəniyyət arealında təbəqəli adət-ənənə (məsələn, Hindistanda mövcud olan mürəkkəb adət-ənənələr, kastaların mövcudluğu) ritualları və mürəkkəb məzmun bir tərəfdən rəng çalarlığının zənginliyini göstərirsə, digər tərəfdən cəmiyyət üzərində bir nəzarətedici, çox hallarda zəncirləyici təzyiq sistemini yaradır. Burada cəmiyyətin özü özünə sərt qaydalar mexanizmini tətbiq edir ki, bu da adət-ənənə vahidliyinin daxilən islah olunmasının qarşısını alır. Qərbin (Qərbi Avropanın) inkişaf etmiş cəmiyyətləri ilə Şərqin bir çox inkişaf etməmiş cəmiyyətləri arasında kəskin mədəniyyət fərqləri mövcuddur. Buraya dövlətçiliyin və cəmiyyətin fərqli inkişaf xüsusiyyətləri, yaşayış tərzləri arasında, həmçinin adət- ənənələr arasında olan fərqləri də aid etmək olar. Şərq sosial münasibətlərdə, eləcə də ailə-məişət münasibətlərində iyerarxik asılılıq prinsipini əsas götürür, Qərb isə fərdin müstəqilliyini önə çəkir və imkanların üzə çıxmasını labüd 31
məhdudiyyətlər yaradır, Qərb isə məhdudiyyətləri aradan qaldırır. Qərbdə fərdin rolu, onun funksiyasına aid olan və funksiyasını formalaşdıran qabiliyyəti və bacarığı, istedadı, savadı, Şərqdə isə cəmiyyətin adət-ənənələri əsas götürülür, etalon kimi öndə qoyulur. Aralıq mədəniyyət məkanlarında isə əsas tələblər həm fərdin xüsusiyyətləri, həm də yumşaq adət- ənənə prinsipləri başlıca fəlsəfi meyar kimi qəbul edilir. İnsanların əksəriyyətinin təfəkkürü (idrak baxımından, düşüncə tərzi baxımından) zəif inkişaf etmiş cəmiyyətlərin ümumi strukturunda da, fərdlərin, şəxslərin cəmiyyətdə tutduqları mövqelərdə də qüsurlar mövcud olur. Bu baxımdan hesab etmək olar ki, təkmil cəmiyyətlərlə infantil cəmiyyətlər (fiziki və mənəvi cəhətdən qüsurlu cəmiyyətlər, dövlətçilik ənənələ- rinin qədim olmasına baxmayaraq, qeyri-müasir, yetişməyən dövlətlər, həddən artıq mühafizəkar cəmiyyətlərin xas olduğu dövlətlər, müasir hüquqların geniş şəkildə mövcud olmadığı cəmiyyətlər) arasında tarazlığın təmin edilməsi qeyri-mümkün olur. Məsələn, postmonarxiya dövründə (1973-cü ildən sonra) və sonralar, Sovet işğalı dövrü (1979-1989) Əfqanıstanda respublikanın qurulmasında baş verən proseslər, XX əsrin 90-cı illərində isə taliblərin hakimiyyəti ələ keçirməsi sözün həqiqi mənasında Əfqan cəmiyyətini infantil, belə
demək mümükünsə, yetişməmiş, “uşaq” qalmış, bir cəmiyyətə çeviribdir.
32
istəyirdi. 1990-cı illərin əvvəllərində Əfqanıstanda ölkə parçalanmış vəziyyətdə idi. Kabil şəhəri də Məsud, Rəbbanı və Mücahiddinə məxsus idi. 1996-cı ildən isə Taliban hakimiyyətə gəlmişdi. Taliban rejiminin destruktiv siyasəti Əfqanıstan xalqını tamamilə uçuruma aparmışdır. Cəmiyyətdə əksər dəyərlər məhv olmuş, maddi-mədəni abidələr dağıdılmışdır. Bu tarixi materiallar 1980-ci ildə Amerikada siyasi sığınacaq almış əfqan diplomatının oğlu, əfqan əsilli Amerika yazıçısı Xalid Hüseyninin 2003-cü ildə nəşr olunan “Çərpələng uçuran” (Khaled Hosseini. The Kite Runner.) adlı bədii əsərindən götürülmüşdür. Ümumiyyətlə əsərdə Əfqanıstan cəmiyyətinin monarxiya dövrünün bəzi xüsusiyyətləri və monarxiyadan sonrakı dövrdə baş verən xaotik hadisələr, Əfqanıstan xalqının başına bəlan bəlalar tarixi-bədii üslubda öz əksini tapmışdır. Əsər həmçinin cəmiyyətin melanxolik ruhunu, eləcə də infantilləşmə prosesini geniş şəkildə açmışdır. 1 Təbii ki, inkişaf etmiş cəmiyyətlərlə inkişafdan geri qalmış cəmiyyətlər arasında kəskin fərqlər olduğundan, burada
xətlərini yumşaltmaq və mülayimləşdirmək üçün isə hər iki cəmiyyət arasında olan, hər iki cəmiyyətin elementlərini özündə əks etdirən, (məsələn, Azərbaycan Asiya ilə Avropa arasındakı aralıq mövqeyə malik olan yumşaq tarazlıq zonasıdır ki, burada elementlərin qarşılıqlı qovuşması baş verir), aralıq coğrafi mədəniyyət məkanları xüsusi rol oynayır. Xalqların etnik xüsusiyyətləri də onların inkişafı ilə əlaqəli olur, inkişafını şərtləndirən əsaslara çevrilir. Etnik
xüsusiyyətləri öyrənən elm sahəsi kimi Etnopsixologiya-hər bir xalqın özünün etnik psixoloji xüsusiyyətləri vardır və hər bir xalq, hər bir millət özünün məxsusi psixoloji
1 Xalid Hüseyni. Çərpələng uçuran. İngiliscədən çevirəni Xədicə İsmayıl. Bakı, “Əli və Nino” nəşriyyatı, 2011., 448 səh. Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|