Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
33
xalqa xas olan etnik psixoloji xüsusiyyətlər adlanır. Etnopsixologiya əvvəllər sosial psixologiyanın mühüm bir sahəsi kimi müəyyən qrupda insanların etnik ümumiliyi və milli mənsubiyyəti ilə şərtlənən psixi xüsusiyyətlərini, davranış və rəftar tərzini öyrənmişdir. Hazırda isə etnik psixologiya fənlərarası bilik sahəsi olub insanların psixikasının etnik xüsusiyyətlərini öyrənir. Yəni milli, irqi, etnik mənsubiyyəti nəzərə almaqla insanların psixoloji xüsusiyyətlərini öyrənən bir elm sahəsidir. Etnik psixologiyanın problemləri rənga- rəngdir. Buraya bu və ya başqa xalqa məxsus olan etnik stereotip və yönümlər, adət-ənənələr, milli xarakterlər, hisslər və s. daxildir. 1
başqa sözlə, etnosun psixologiyasını formalaşdırır. 2 Bu baxımdan xalqların inkişafı onların etnik xüsusiyyət- lərinin də inkişafına təsir edir. Tarixən geomədəniyyətlər (məsələn, Şərq mədəniyyəti, Asiyanın müxtəlif bölgələrində formalaşmış mədəniyyət, Avropa mədəniyyəti-Qərb mədəniy- yəti), geosivilizasiyalar formalaşmışdır. Geosivilizasiyalar arasında qarşılıqlı keçid prosesləri də yaşanır. Sivilizasiyaların daşıyıcı ünsürləri (özləri ilə xüsusiyyətləri daşıyanlar- məkanlardan məkanlara keçirənlər) əsasən sivilizasiyaların aralarında olan keçici-qarışıq mədəniyyət məskənlərində olur. Bu ərazilərdə (Avro-Asiya mədəniyyəti-buraya, rusları, Qafqaz xalqlarını, bir qədər də Qazaxıstanı aid etmək olar-Qazaxıstan Rusiya vasitəsilə Avropa mədəniyyətini özündə qismən qəbul edib. Mərkəzi Asiyanın bir çox xalqları da Rusiyadakı bəzi elementlərdən faydalanıblar.
1 Ə.S.Bayramov, Ə.Ə.Əlizadə. B19 Psixologiya. Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı, “Çinar-çap” Nəşriyyat-Poliqrafiya müəssisəsi, 2006, 620 səh., səh.82-84. 2 Həmin kitab, səh.94. 34
hazırlandı. Buna qədər ərəb dilində mədrəsələr var idi. 1876-cı ildə Türküstan təhsil müəssisələri idarəsi yaradıldı. Təbiət elmlərinin öyrənilməsinə başlanıldı. Rus hökuməti Türküstanın təbiəti, coğrafiyası, etnoqrafiyası və tarixinin tədqiqinə böyük diqqət ayırırdı. 1871-ci ildə Mərkəzi Asiya Elmi Cəmiyyəti yaradıldı. 1874-cü ildə Daşkənddə rəsədxana tikildi. 1868-ci ildə Daşkənddə ilk dəfə mətbəə açıldı. Qəzet və jurnallar fəaliyyətə başladı. 1870-ci ildə “Türküstan xəbərləri” adlı ilk qəzet işıq üzü gördü. Mərkəzi Asiya ədəbiyyatında tənqidi realizm və demokratiya əsas yeri tutmağa başladı. Poeziyada satirik janr inkişaf etdi. XIX əsrin ikinci yarısında peşəkar xalq teatrı yaradıldı. XX əsrin I yarısında, xüsusilə 20-ci illərdə ana dilində orta təhsil məktəblərinin sayı genişləndi, Daşkənd, Səmərqənd, Buxara, Aşqabad, Alma-Ata, Frunze (Bişkek) kimi şəhərlərdə ali məktəblər yaradıldı. 1928-ci ildə Alma-Atada ilk ali təhsil müəssisəsi (pedaqoji institut), 1934-cü ildə isə Qazax Dövlət Universiteti yaradıldı. 70-ci illərdə respublikada 43 ali təhsil müəssisəsi var idi. 1946-cı ildə isə Qazaxıstanda SSRİ Elmlər Akademiyasının Qazaxıstan filialının bazasında Respublika Elmlər Akademiyası təsis edildi. Sovetlər dövründə qazaxların xor və orkestr musiqisi, operası, xoreoqrafiyası, teatrı yarandı. 1954-cü ildə Qırğızıstanda SSR Elmlər Akademiyası açıldı. Ümumiyyətlə Mərkəzi Asiyada dünyəviləşmə prosesləri XX əsr boyu sürətlə həyata keçirildi. 1 Rusiyanın özü də Qərb mədəniyyətini (xüsusilə dövlətçilik, dövlət quruluşu, qanunvericilik, elm və təhsil, sənaye, tikinti və digər sahələrdə həyata keçirilən və normalara əsaslanan siyasət sahəsində) əsasən XVIII əsrdən başlayaraq, 1721-ci ildən birinci Rusiya imperatoru olmuş Böyük Pyotr I-in islahatları ilə qazanıb. I Pyotr 1672-1725-ci illərdə yaşayıb, 1682-ci ildə
1 S.Y. Süleymanova, tarix elmləri doktoru, BDU-nun professoru, Türk xalqları tarixi (ən qədim zamanlardan bu günümüzədək). Ali məktəb tələbələri üçün dərs vəsaiti. Rus dilindən tərcümə. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2011, 352 səh., səh.305-322. Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|