116
1992-ci il fevral ayının 1-də Rusiya ilə ABŞ arasında
“soyuq müharibə vəziyyətinin dayandırılması” haqqında
deklarasiya imzalandı. Bununla da Avro-Asiya məkanında bir
müddət qeyri-sabitlik hökm sürməyə başladı, sosialist
məkanında nəzarətsizlik vəziyyətləri genişlənməyə başladı.
Sosialist blokundan çıxan ölkələrin AvroAtlantik sisteminə
transformasiyası proseslərindəki geosiyasi uyğunsuzluqlar bir
müddət çətinlik törətməyə başladı. Şərqi Avropa ölkələrində, o
cümlədən keçmiş Yuqoslaviyada baş verən etnik qarşı-
durmalar, keçmiş SSRİ məkanında yaşanan etnik qarşıdur-
malar, Cənubi Qafqaz regionunun münaqişələr ocağına
çevrilməsi və iqtisadi inkişaf fərqləri inteqrasiya proseslərinə
köklü zərbələr vurdu və qeyd edilən ünsürlər qeyri-tarazlı
münasibətlərin mövcudluğunu şərtləndirdi.
SSRİ-nin dağılmasından sonra nüvə silahlarına nəzarət
etmək bir daha diqqəti cəlb etdi və silahların terrorçuların əlinə
keçmə təhlükəsi böyüdü, bu baxımdan da nəzarət məsuliyyəti
artırıldı. Ukrayna, Belorus və Qazaxı 0 Td()T 2 Tf5.28 0 Td[(0]TJ/831 12 Tf20.52 0 Td()Tj/R17 12 Tf5.28 0 Td[(z)3(ı)-2)T 2dövsürl
tlə l ə
çevr edilə
117
Müqaviləyə-nüvə silahına sahib olmayan iştirakçı dövlətlər
qismində qoşulurlar və bu məqsədlə öz konstitusiya
təcrübələrinə əsasən fəaliyyət həyata keçirirlər).
XX əsrin 90-cı illərində nüvə silahlarının geniş
yayılmasına qarşı dünyada daha da böyük diqqət artırıldı.
1996-cı ilin sentyabr ayının 10-da BMT Baş Məclisinin
sessiyasında “Hərtərəfli nüvə sınaqlarının qadağan edilməsi
haqqında Müqavilə” adlanan sənəd qəbul edildi. Bu müqavilə
1963-cü ildə qəbul edilən “Atmosferdə, kosmik məkanda və su
altında nüvə silahının sınağının keçirilməsi haqqında
Müqavilə” ilə tənzimlənən nüvə silahı sınaqlarının qadağan
edilməsinə dair məhdudlaşdırılmış rejimin şərtsiz çərçivəsinə
qədər genişlənirdi.
“Nüvə silahının sınağının atmosferdə, kosmik məkanda
və su altında qadağan edilməsi haqqında Müqavilə” 1963-
cü ilin avqust ayının 5-də Moskvada imzalanmışdır.
Müqavilənin tərəfdarları SSRİ, ABŞ və Böyük Britaniya
idi. Müqavilə 1963-cü il oktyabr ayının 10-da qüvvəyə
minib, 1969-cu ili avqustundan isə Moskva, Vaşinqton və
Londonda digər dövlətlər tərəfindən imzalanmaq üçün açıq
elan edilibdir. Müqavilənin Depozitariləri SSRİ, ABŞ və
Böyük Britaniya hesab olunurlar. “Nüvə silahının
yayılmaması haqqında Müqavilə” isə BMT Baş Məclisi
tərəfindən 1968-ci il iyun ayının 12-də qəbul edilibdir və
1968-ci ilin iyul ayının 1-dən Moskva, Vaşinqton və
Londonda imzalanmaq üçün açıq elan edilmişdir.
Depozitar dövlətlər (SSRİ 1968-ci ildə, ABŞ 1968-ci ildə,
Böyük Britaniya 1968-ci ildə imzalayıb) və 40 digər dövlət
imza
atdıqdan
və
ratifikasiya
etimadnamələrini
saxlanmağa təqdim etdikdən sonra, 1970-ci il martın 5-də
Müqavilə qüvvəyə minmişdir. Fransa və Çin 1992-ci ildə
imzalamışlar. 1995-ci il mayın 11-də isə Müqaviləyə
qoşulan 170-dən çox ölkə hər hansısa bir əlavə şərt
qoymadan
Müqavilənin
müddətinin
qeyri-müəyyən