Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
bölməsinin payının ixtisarını, azad iqtisadi zonaların
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Qeyd: “soyuq müharibə” termini ABŞ prezidenti Trümenə aiddir, 1947-ci ildə “kommunizmə qarşı
- Marşalın adı ilə bağlı olan, müharibədən əziyyət çəkmiş SSRİ-yə və Avropanın sosialist düşərgəsinin ölkələrinə ABŞ
113
bölməsinin payının ixtisarını, azad iqtisadi zonaların açılmasını, kasıbçılığın ləğv edilməsini, elm və texnikanın inkişafını nəzərdə tutan bazar iqtisadiyyatı sistemi. Məhz Den Syaopin Çini xaosdan, gerilikdən və yoxsulluqdan çıxarmağa müvəffəq oldu və ölkəni davamlı sosial-iqtisadi inkişaf yoluna istiqamətləndirdi. 1980-ci illərin sonu-1990- cı illərin başlanğıcında Çin tamamilə əhalini ərzaqla təminatı problemini, ümumdaxili məhsulun artımını və sənaye məhsulları istehsalında inkişaf məsələsini və ə halinin həyat səviyyəsinin qaldırılması məsələsini həll etdi. 1990-cı illərdə və 2000-ci illərin başlanğıcında Çin iqtisadiyyatında qlobal əhəmiyyətli dönüşlər baş verdi, sıçrayışlar oldu). Sosialist blokunda azadlıq mübarizələri baş verib, SSRİ “Praqa baharı”nı boğub. Fransada tələbələr hərəkatı köklü dəyişikliklərə gətirib çıxarıb. ABŞ-da irqi ayrıseçkiliyə qarşı mübarizə güclənib. Martin Lüter Kinqin başçılığı altında qaradərililərin hərəkatını misal çəkmək olar. Ayrıseçkiliyin nəticəsi olaraq 1968-ci ildə ABŞ-da iki olimpiya komandası olub:-ağlar və qaralar. Diskriminasiyaya etiraz olaraq qaradərilər 1968-ci il Meksika olimpiadasını boykot etmək qərarına gəliblər. Lakin əməl olunmayıb və iştirak ediblər. Amerikalılar hesab edirdilər ki, qaradərililər olimpiadada uduza bilərlər və onlar ABŞ-ın ləyaqətinə uyğun iştirak edə bilməzlər. Lakin 1968-ci ilə olimpiadasında qaradərililərin əldə etdikləri nailiyyətlər amerikalıları fikirlərindən dəyişməyə məcbur etdi. Avstraliyada ABŞ təcrübəsinə uyğun olaraq hərəkat başlayıb. (Məsələn, Sidney Universitetinin tələbələrinin hərəkatı). Burada da aborigenlərə qarşı diskriminasiya mövcud olub. Bununla yanaşı, Avstraliya çağırışçıları ABŞ-ın Vyetnam müharibəsindəki əməliyyatlarına cəlb
olunurdular və
Avstraliyada anti-müharibə hərəkatı genişlənirdi. 114
Böyük dövlətlər eləcə də öz ideoloji sferalarını daha çox özlərinin rəhbərliyi ilə formalaşan münasibətlər sisteminin yaranması ilə genişləndirirdilər. NATO və Varşava Müqaviləsi Təşkilatlarını buna misal çəkmək olar. Bu təşkilatlar hərbi- siyasi münasibətlərin ideoloji sferalar üzrə nəzarət
mexanizmini gücləndirirdi. Bununla yanaşı, iki sistem arasındakı qarşılıqlı gərginliklər sistemlərin özünün dağılması risqlərini artırıdı və sülh nəzarəti müxanizmisinin dağılması üçün təhlükələr meydana gətirirdi. Bu dövrdə dünyadakı qlobal sülh güclü nəzarət sisteminin mahiyyətindən doğurdu və saxlanılırdı. Saxlanmasını təmin edən vasitələr içərisində kütləvi qırğın silahlarının (xüsusilə nüvə silahının) rolu böyük idi və əsas qorxu elementi kimi çıxış edirdi. Onu da nəzərə almaq olar ki, ideoloji sferalar arasında qarşılıqlı təhdiddən irəli gələn gərginlik vəziyyətləri sistemlərin, xüsusilə sosialist blokunun şişməsi, daxildən partlaması üçün şərait yaradırdı. Çünki özünü həddən artıq gücləndirmə, mühafizə prosesləri, bu baxımdan sıxılma vəziyyətləri proses tərkibi olan elementlərin qarşılıqlı taraz vəziyyəti pozur və nizamsızlıq yaradır. Buna görə də çox sıxma elementlərarası məsafəni daraldarsa, uyğunlq qüvvələri arasında qeyri-tənasüblük əmələ gətirə bilir və istiqamətlər üzrə tarazlıqlar, sıralanmalar itir.
Münasibətlərin tərkib elementləri (tələbat, ehtiyac, mənafə, maraq və s.) arasında uyğunluq olmalıdır. Hər bir tərkib element öz-özlüyündə idrak qüvvəsinə malikdir. Qlobal sülh sisteminin formalaşmasının müsbət tərəfləri olaraq, onu qeyd etmək olar ki, ümumiyyətlə, dünya müharibələrindən sonra bəşəriyyətin bir daha belə qlobal prob- lemlə (çox dövlətləri əhatə edən və dünyanın aparıcı dövlət- lərinin, avanqard siyasət elementlərinin qarşılıqlı və birgə şəkildə iştirak etdikləri müharibələr) üzləşməməsinə görə dövlətlər, həm də maraqların tarazlı şəkildə, hər bir tərəfin öz imkanlarına görə təmin edilməsini yerinə yetirmək üçün, tarazlı münasibətlər yaratmaq maraqlarını bildirdilər və
öz 115
münasibətlərində bu amili əsas götürdülər. Dövlətlər dünya ehtiyatlarının taraz şəkildə istifadə edilməsində, tarazlı qaydada bölünməsində birgə iştirak maraqlarından irəli gələrək öz münasibətlərində uyğunluq, bərabərlik, ahənglik, bu baxımdan qarşılıqlı əlaqəlilik amilini əsas götürdülər. Dünyada regional və qlobal miqyasda sülhün təmin edilməsi məhz dünya siyasətinin iştirakçıları və dünya xalqlarını beynəlxalq arenada təmsil edən dövlətlərin başlıca marağına çevrildi. Dövlətlər dünya sərvətlərindən yalnız dinc şəraitdə, qarşılıqlı razılıqlar əsasında istifadə etməni əsas münasibət məxzi kimi götürdülər ki, bu amil də müəyyən qədər dünyada sülhün əldə edilməsinə və qorunub saxlanmasına yardımçı oldu. XX əsrin 90-cı illərində münasibətlərdə yaşanan gərginliklər, eləcə də münasibətlərin güclü və rəvan şəkildə inkişafı üçün resursların çatışmazlığı, həmçinin AvroAtlantik siyasi-hərbi və iqtisadi sisteminin güclü rəqabəti sosialsit sisteminin çöküşünə səbəb oldu. 1989-1990-cı illərdə SSRİ ətrafında olan sosialist ölkələri bloku tərk etdilər, yeni iqtisadi və siyasi inkişaf yolunu tutdular. 1990-cı ildə Almaniya vahid dövlətə çevrildi. 1991-ci ildə Varşava Müqaviləsi Təşkilatı ləğv edildi. 1946-cı ilin martında Böyük Britaniyanın baş naziri U.Çörçilin ABŞ-ın Fulton şəhərindəki çıxışı ilə başlanan “soyuq müharibə” (O, öz çıxışında SSRİ-ni ittiham edərək qeyd edirdi ki, SSRİ Avropanı bölüb və öz hakimiyyətini sərhədsiz olaraq genişləndirir.) 1991-ci ildə Sosialist blokunun çökməsi ilə başa çatdı. (Qeyd: “soyuq müharibə” termini ABŞ
beynəlxalq hüquq subyektləri meydana gəldi. Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|