Microsoft Word Özel eğİTİM 02. doc

ASPERGER SENDROMLU VE YÜKSEK İŞLEVLİ OTİSTİK ÇOCUKLARIN EĞİTİMDEN 

YARARLANMA DÜZEYLERİ 

 

ÖZEL EĞİTİM DERGİSİ

 

31

edilmiştir (Kating-Lam & Rao 1993; Kikas & 

Haidkind, 2003; Muris, Steerneman & Ratering, 

1997; Shek, Tsang, Lam, Tang & Cheung, 2005; 

Steerneman, Muris, Merckelbach & Willems, 1997; 

Van Berckelaer-Onnes & Van Dujin, 1993). PEP-R' 

ın davranışsal boyutu, otizm tanılanmasında 

kullanılan geçerlik ve güvenirliği yüksek olan 

"Çocukluk Otizm Ölçeği" CARS (Childhood 

Autism Rating Scale) maddelerine dayandırılarak 

hazırlanmış ve iki ölçek arasındaki korelasyon r= 

0.70 düzeyinde bulunmuştur. Gelişimsel alanın 

geçerliği ise, ölçüt geçerliği uygulamalarından 

benzer ölçekler geçerliği ile değerlendirilmiştir. 

Merrill-Palmer Testi ile r= 0.85, Vineland Sosyal 

Olgunluk Ölçeği ile r=0.84, Bayley Çocuk Gelişim 

Ölçeği ile r=0.77, Peabody Resim Sözcük 

Dağarcığı Testi ile r=0.71 ile yüksek ve anlamlı; 

WISC-R ve WPPSI ile r= 0.47, Leiter Uluslararası 

Performans Skalası ile. r= 0.24 (p<.0001) düşük 

korelasyon katsayıları elde edilmiştir (Schopler ve 

ark. 1990).  

ABD dışındaki ülkelerde yapılan çalışmalarda 

da PEP ve PEP-R'ın hem gelişimsel boyutu hem de 

davranışsal farklılıklar boyutu için benzer ölçekler 

geçerliği çalışmalarında yüksek geçerlik değerleri 

bulunmuştur (Kating-Lam & Rao 1993; Kikas & 

Haidkind, 2003, Muris & diğerleri, 1997, Shek 

&diğerleri, 2005; Steerneman & diğerleri 1997; 

Van Berckelaer-Onnes & Van Dujin, 1993). PEP-

R'ın geçerliğinde asıl araştırılması gereken, 

oluşturulmasında en önemli amaçlarından biri olan 

bireyselleştirilmiş bir eğitim programı 

oluşturabilmek için gerekli bilgileri verip 

vermediğidir. Bu amaçla ABD ve bir çok ülkede 

yapılan araştırmalarda (Marcus, 1978; Mesibov 6 

Schopler, 1983; Schopler, Mesibov & Baker, 1982; 

Ozonoff & Cathcart, 1998; Penerai  ve diğerleri, 

1997; Penarai ve diğerleri 2002), PEP-R’la yapılan 

değerlendirme sonuçlarından yararlanarak 

hazırlanan eğitim programlarının, çocukların 

gelişimlerinde olumlu sonuçlar yarattığı 

belirlenmiştir. ABD dışında birçok kültürde yapılan 

geçerlik ve güvenirlik çalışmaları, PEP-R’ın farklı 

kültürlerde güvenilir bir araç olarak 

kullanılabileceğini göstermektedir (Schopler ve 

ark., 1990).  

Türkiye’de Girli & Atasoy  (2000), yaşları 24 

ay ila 72 ay arasında değişen 70 otizm tanılı 

çocuktan elde ettikleri verilerde, güvenirlik 

çalışmasında PEP-R' ın gelişimsel ve davranışsal 

boyutlarının alt alanlarında Cronbach Alpha iç 

tutarlılık katsayılarının 0.85 ila 0.97 arasında 

değiştiğini bulmuşlardır. Girli, Atasoy & Mutlu 

(2003) tarafından 18 ay ila 12 yaş arasında 178 

otistik çocukla yapılan bir diğer güvenirlik 

çalışmasında Cronbach Alpha değerlerinin 

gelişimsel alanda 0.88-0.97, davranışsal alanda 

0.81-0.96 arasında değiştiği saptanmıştır. Madde-

toplam puan korelasyon değerleri ise, gelişimsel 

alanda r= 0.20 ila 0.85 (p<.05), davranışsal alanda 

r= 0.27 ila 0.74 (p<.01) arasındadır. 

 PEP-R’ın Benzer ölçekler geçerliliği (Girli, 

Atasoy & Mutlu 2003), 18 ay ila 12 yaş arasında 

116 otizm tanılı çocuğa PEP-R ile birlikte Ankara 

Gelişim Tarama Envanteri (AGTE), davranışsal 

alanda Ritvo-Freman Skalası (RFRLS) kullanarak 

incelenmiştir. PEP-R ve AGTE gelişimsel alan 

toplam puanları arasında r= 0.81 ve iki ölçeğin alt 

alanları arasında r= 0.55 - 0.88 (p < .05 ve p< .01); 

davranışsal alan ile RFRSL’nin toplam puanları 

arasında r= 0.68, alt alanları arasında r= 0.27-0.68 

(p < .05 ve p< .01) değişen korelasyon değerleri 

elde edilmiştir. 

İşlem 

Araştırmanın yürütüldüğü özel eğitim 

merkezine devam eden Asperger sendromu ve 

yüksek işlevli otizm tanısı almış ve altı yaşın 

altında olan çocukların aileleriyle görüşülerek, 

çocuklarının eğitsel değerlendirme sonuçlarının 

bilimsel bir çalışmada veri olarak kullanılabilmesi 

için izin alınmıştır. Bu çocukların ailelerine çalışma 

hakkında bilgi verilmiş, aile eğitimi programına 

katılmak isteyen gönüllüler belirlenmiştir. 

Çalışmaya katılacak çocukların eğitimlerini yürüten 

altı psikoloğa planlanan çalışma ve eğitimci eğitimi 

hakkında bilgi verilmiştir. Beş  yıllık sürecin 

başında araştırmacı tarafından, önce “eğitimci 

eğitimi”, çocukların eğitime başladığı ilk yıl mayıs-

ağustos aylarında “aile eğitimi” verilmiştir. Deney 

ve kontrol grubundaki çocukların başlangıç düzeyi 

değerlendirmeleri eğitime başladıkları ay, anne-

babaları aile eğitimine katılmadan önce yapılmıştır. 

Son test beş  yıllık eğitim süreci sonunda 

uygulanmıştır. 

 

---

ALEV GİRLİ 

2007, 8 (2)

 

32

Eğitimcilerin Eğitimi  

Araştırmacı tarafından, araştırmanın 

yürütüldüğü özel eğitim merkezinin elemanlarından 

olan ve çocukların eğitimcileri olarak uygulamaları 

yapan 6 psikoloğa TEACCH, HANEN ve PEP-R 

konusunda 36 saatlik eğitim verilmiştir. Eğitim 

1999 yılı Eylül ayında üç hafta cumartesi ve pazar 

günleri, günde 6 saat olmak üzere, 6 günde 18 

oturum olarak

 

gerçekleştirilmiştir. 

İlk gün otizm, otistik çocukların özellikleri, 

TEACCH programının felsefesi, temel ilkeleri, 

yapılandırılmış  öğretim yönteminin kullanımı ile 

ilgili kuramsal bilgiler verilmiş, otistik çocukların 

özellikleri ve TEACCH uygulamalarını gösteren 

video ve resimler gibi görsel materyaller 

kullanılmıştır.  İkinci gün, eğitim ortamı, eğitim 

programı ve çalışmaları yapılandırma gibi 

TEACCH teknikleri anlatılmış ve ilgili video film 

gösterimi yoluyla kuramsal bilgiler uygulama 

örnekleriyle açıklanmıştır. Üçüncü ve dördüncü 

günler PEP-R’ın özellikleri, her maddenin 

uygulaması video görüntüleri kullanılarak 

açıklanmıştır. Test sonuçlarından gelişimsel ve 

davranışsal profillerin hazırlanması, sonuçların 

yorumlanması, bu sonuçlardan yararlanarak BEP 

oluşturulması, kısa ve uzun dönem hedeflerinin 

belirlenmesi, hedeflere uygun etkinliklerin 

seçiminde “TEACCH Etkinlikler Programı” nın 

(Schopler ve ark., 1983) kullanımı uygulamalı 

olarak açıklanmıştır. Beşinci gün HANEN 

programının amacı, içeriği anlatılmış ve Fern 

Sussman (1999) tarafından otistik çocuklar için 

hazırlanmış “More Than Words” programı 

etkinliklerinin uygulanmasıyla ilgili örnek 

çalışmalar yapılmıştır. Altıncı gün, BEP’de yer alan 

hedeflerin kazanılmasında özellikle yaşıtlarla sosyal 

etkileşim ve dil becerilerinin geliştirilmesi amacıyla 

yapılan küçük grup çalışmalarında, HANEN 

programı etkinlik örnekleriyle açıklanmış, 

uygulama yaptırılmış ve sorulara cevap verilmiştir.  

Aile Eğitim Programı 

Gönüllü 17 anne-babayla bir toplantı 

yapılarak, planlanan aile eğitim programının amacı, 

içeriği, süresi, ücreti hakkında bilgi verilmiş, 

toplantıların başlama günü, saatleri birlikte 

belirlenmiştir.  İki buçuk saatlik toplam 16 oturum 

olarak planlanan “aile eğitim programı” araştırmacı 

tarafından çocukların eğitim aldıkları özel eğitim 

merkezinde cumartesi günleri saat 13.00 – 15.30 

saatleri arasında yürütülmüştür.  İki kısımdan 

oluşmakta olan aile eğitim programının birinci 

aşaması olan “bilgilendirici psikolojik danışmanlık” 

çalışması için 8 oturum, ikinci aşama olan “beceri 

öğretimi” aşaması için de 8 oturum yapılmıştır.  

Bilgilendirici psikolojik danışmanlık 

programının içeriği, Fışıloğlu ve Fışıloğlu’ nun 

(1995) işitme engelli çocukların aileleriyle yaptığı 

çalışmadaki içerik ve materyallerden yararlanılarak 

araştırmacı tarafından hazırlanmıştır.  İlk oturumda 

önce anne-babalara bu çalışmanın amacı ve 

kuralları tekrar açıklanmış, sonra bilgilendirici 

çalışma başlatılmıştır. Programın ilk üç oturumda 

otizm, nedenleri, genel özellikleri, çocukluk, 

ergenlik ve yetişkinlik dönemi özellikleri, 

karşılaşılan davranış problemleri, beslenme 

sorunları, tedavi ve eğitim olanakları gibi konularda 

bilgi verilmiş, anlatım sırasında konularla ilgili 

video görüntüleri kullanılmış, sorulara yanıt 

verilmiş ve oturum bitimlerinde yazılı materyal 

verilmiştir. Dördüncü oturumda ailelerin duyguları, 

beşinci oturumda otistik çocuğun ailenin günlük 

yaşamında yarattığı değişiklikler, kendi 

gereksinimlerini tanıma, anne-baba olarak 

kendilerine zaman ayırma, altıncı oturumda anne-

babalık ve eş rolleri, yedinci oturumda aile içi 

iletişim ve ilişkiler, diğer kardeşlerle ilişkiler 

tartışılmıştır. Bu oturumların hepsinde tartışılan 

konular ile ilgili uygulama kağıtları kullanılmıştır. 

Son oturumda programın değerlendirilmesi 

yapılmış, sorulara cevap verilmiştir.  

İkinci kısım olan “beceri öğretimi” 

aşamasında, anne-babalara otistik çocuklarıyla ev 

çalışması yaparken kullanabilecekleri yardım 

çeşitleri, görsel yardımlar, pekiştireçler, uygun 

olmayan davranışları düzeltme yöntemleri, 

materyal seçme, ortamı yapılandırma, iletişimi 

arttırıcı oyunları içeren bilgi ve beceriler 

kazandırılmaya çalışılmıştır. Ailelerin çocuklarıyla 

çalışmaları  eğitim öncesinde ve sonrasında eğitim 

merkezinde, video kamera ile kaydedilmiştir. 

Eğitim öncesi ve sonrası video kayıtları grup 

üyeleriyle birlikte izlenerek ailelere geri bildirimde 

bulunulmuş, uygulamada yaşanan sorunlar ve 

çözümleri açıklanmış, sorulara yanıt verilmiştir. 

---