Microsoft Word Proqramlasd?rma dill?ri v? Informatikabenovse doc

CASE N OF 

1: Y:=0; 

2:Y=X; 

3:Y:=1 

END; 

WRITELN 

)

',

('

Y

Y =

 

END. 

 

30. Dövrü operatorlar 

Dövrü  alqoritmlərlə bağlı məsələlərin həlli üçün Paskal proqramlaşdırma dilində 

üç  növ:  ön,  son  parametrli  dövrü  operator  vardır.  Əvvəlcə  ön  şərtli  dövrü 

operatorları öyrənək. Alqoritmik dildə ön şərtli dövrün təşkili üçün hələ (nə qədər 

ki), dövrün başlanğıcı (db) və dövrün sonu (ds) konstruksiyasından istifadə edilir. 

Paskal  proqramlaşdırma  dilində  bu  konstruksiya  WHILE+DO  adlanır.  Burada 

ə

vvəlcə şərt yoxlanılır və sonra əməliyyatlar aparılır. Ona görə bu dövrə ön şərtli 

dövr deyilir. Bu  operatorun ümumi forması 

 

WHILE<şərt>DO 

 

kimidir. WHILE-hələ, DO-icra etmək deməkdir. 

 

 

Misal.

n

a

C =

 hesablanması. 

 

Hesablama alqoritmi: 

a

a

a

a

n

...

1

⋅

⋅

=

 (n dəfə) olduğu üçün 

C:=1;C:=

A

C ∗

 

kimi  yazılır.  Qeyd  edək  ki,  alqoritmlərin  həm  alqoritmik  dildə  və  həm  də  Paskal 

proqramlaşdırma dilində yazacağıq. 

 

 

alq P1 (həq a, nat n, həq c) 

 

arq a, n 

 

nət c 

 

baştam i 

 

 

c:=1; I=1 

 

nə qədər ki

n

I ≤

 

 

db 

 

 

c:=c

∗

a 

 

 

i:=i+1 

 

ds 

 

son 

Paskal proqramlaşdırma dilində proqramın yazılışı: 

 

---

PROGRAM P1; 

VAR A, C:REAL; N, I: INTEGER; 

BEGIN 

READ (A,N); 

C:=1;I:=1; 

WHILE I

BEGIN 

C:=C*A; 

I:=I+1 

END; 

WRITELN 

)

,'

('

C

C =

 

END. 

 

2

2

2

100

...

2

1

+

+

+

=

S

 cəmini hesablayın. 

 

PROGRAM CAM; 

VAR I: INTEGER; 

S: REAL; 

BEGIN 

S:=0; 

I:=1; 

WHILE I<=100 DO 

BEGIN 

S:=S+I*I; 

I:=I+1; 

END; 

WRITELN 

)

,'

('

S

S =

; 

END. 

 

 

Paskal  proqramlaşdırma  dilində  əvvəlcə  hesablamanın  aparılması  və 

sonra  şərtin  yoxlanılması  yolu  ilə    məsələləri  həll  etmək  olar.  Bu  məqsəd    üçün 

istifadə  olunan  operatorlar  REPEAT  VƏ  UNTIL-dir.  REPEAT-təkrar  etmək, 

UNTIL-o vaxtadək  işçi sözüdür. Bu konstruksiya  

REPEAT
 

Şə

klində  tətbiq  olunur.  Bu  konstruksiya  WHILE+DO  konstruksiyasının  əksidir. 

Burada dövrün BEGIN-END arasına salınmasına heç bir ehtiyac yoxdur. Dövrün 

mətni  ən  azı  bir  dəfə  icra  olunur.  Birinci  icradan  sonra  şərt  yoxlanılır.  Onun 

qiyməti  «doğru»  olarsa  hesablama  təkrar  icra  olunur,  bu  proses  şərtin  doğru 

---

olmadığı  halda  idarə  UNTIL  operatorundan  sonrakı  operatora  verilir.  Misallarla 

operatorun işini nəzərdən keçirək. 

Dövrü  alqoritimləri  parametri  təkrarlama  əmrləri  vasitəsilə    daha    əyani  

şə

kildə yazmaq  olar. Danışıq  dilində, o  cümlədən, alqoritmik  dildə  -üçün,-dək  

sözlərindən  istifadə  edilir. 

       Azərbaycan    dilində    təkrarlama    əmri    olan  «hələ»  əvəzində  parametrli 

təkrarlama    əmri    olan  «üçün»    dövrü  əmrdən    istifadə    etmək    olar.  Bu   dövrün  

ümumi  forması: 

 

«Parametrin  bir  qiymətindən  başqa  bir  qiymətinədək  (qiyməti  üçün) verilmiş  

addımla icra  et!» 

 

kimi  başa düşmək lazımdır. 

             Parametri X-lə  işarə  edək.  

             X=A-dan B-yə-dək  qiymətləri  üçün  dövr  icra olunur. 

             Məsələn,  100    ədədin    cəmini    tapmaq    tələb  olunur.  Bu    kəmiyyətlər 

cədvəl kəmiyyətləridir. Alqoritmləşdirmə  bölməsində indeksli kəmiyyətlər (cədvəl  

kəmiyyətləri)  ayrıca    öyrənilir.  Alqoritmik    dildə    xətti    cədvəlin    elementlərini  

cəmləyən  alqoritmi  yazaq: 

 

 

alq  cəm (həqcəd 

[

]

100

:

1

, həq S) 

 

arq a 

 

nət S 

 

baştam i 

 

 

S:=0 

 

 

i üçün 1-dən 100-dək 

 

db 

 

 

S:=S+A

[ ]

I

 

 

ds 

 

son 

 

ngilis  dilində  üçün  –FOR,  -dək  –TO,  süonrakı  sözü  NEXT,  addım-STEP 

kimi işlədilir. Onda üçün –dək konstruksiyası FOR+DO-lə ifadə olunur. 

 

Operatorun ümumi ifadəsini yazaq: 

 

FOR:=TO 

DO 

 

Burada  DO  icra  etməkdir.  Birinci  ifadə  parametrin  başlanğıc,  ikinci  ifadə 

son  qiymətini  göstərir.  TO  işlətdikdə  parametrin  qiymətləri  artan  vahidə  bərabər 

addımla,  DOWNTO  olan  halda  addım  -1-ə  bərabər  olan  hal  üçün  hesablama 

aparılır. 

 

Misal  

---