Microsoft Word qasimli kenale doc

 

69

intensivləşməsi nəticəsində obyektiv olaraq gələcəkdə də ixracatın ümumi həcmində neft 

və  qaz  məhsullarının  paynın  yüksək  səviyyədə  qalacağını  şərtləndirir.  xracatın  bu 

məhsullara  olan  tələbatda  və  onların  dünya  bazarındakı  qiymətlərin  dəyişikliklərdən 

asılılığına  baxmayaraq  neft-qaz  ixracatının  fiziki  həcmlərinin  dinamik  artımı    gəlirlərin 

çoxalmasına  şərait  yaratmışdır.  Eyni  zamanda  karbohdrogenlərin  dünya  qiymətlərinin 

azalması ilə bağlı  asılılıqdan yaxa qurtarmaq üçün müvafiq dövlət proqramı çərçivəsində 

ixracata çoxsahəli xarakter verilmiş və bu tendensiyanın gələcəkdə də davam etdirilməsi 

prioritet istiqamət olaraq qalacaqdır.                            

    4.  Xarici  maliyyələşdirmədə  üstünlüyü  müsbət  amil  kimi  qəbul  edilən  birbaşa 

investisiyalaşdırmaya  üctünlük  verilmiş,  1995-ci  ildən  başlayaraq  neft-qaz  sektoruna 

böyük  xarici  kapital  qoyuluşları  başlamış  və  artıq  2000-ci  ildən  başlayaraq  xarici 

investorların  mənfəətindən  ayırmaları  və  onların  qarşısındakı  öhtəliklərin  geri 

qaytarılmasına  başlanmışdır.  Yalnız  son  10  ildə  55  mlrd.  doll.  vəsait  qeyri-rezidentlərə 

qaytarılmışdır. Bu isə Azərbaycanın etibarlı tərəfdaş olduğunun əyani sübutudur.    

   5.  Azərbaycanın  20  illik  kredit  siyasəti  tarixinin  1-ci  10  illiyi  xaricdən  birbaşa  

investisiyaların və  uzunmüddətli  güzəştli kreditlərin  cəlb edilməsi ilə bağlı olmuşdur. 

Bu tarixin 2-ci 10 illiyini səciyələndirən əsas amil isə ondan ibarətdir ki, ölkədən xaricə 

maliyyə axınları artmağa başlamışdır. Bunlar aşağıdakılardır:     

- xaricdən cəlb olunmuş kapitalın (əsas borcların )  qeri qaytarılması (reportiasiyası) 

və qeyri-rezidqntlərərin  gəlirlərinin ödənilməsi; 

-   Azərbaycan kapitalının xarici ölkələrdə yerləşdirilməsi. 

     6.  DTS-nə  inteqrasiya  üzrə  carə  əməliyyatların  və  BKB-na  inteqrasiyanın 

mövcud  vəziyyətinin  təhlili  və  Tədiyə    balansının  perspektiv  görüntüləri  belə  qənaətə 

gəlməyə əsas verir ki, milli iqtisadiyyatın ortamüddətli inkişafı  əsas etibarı ilə aşağıdakı 

amillərlə baqlı olacaq: 

   -   ixracyönümlü istehsalın və strategi valyuta ehtiyatlarının artırılması;  

   -  investisiyalaşdırma  siyasətinin  davam  etdirilməsi  və  milli    valyutanın  

məzənnəsinin  sabit   saxlanılması.   

 

3.2.Azərbaycanın valyuta strategiyasının geoiqtisadi amilləri. 

---

 

70

 

Müasir    Азярбайжанын    iqtisadi  inkişafdakı    уьуруну  шяртляндирян  важиб 

мягамлардан  бири  дя  Нефт  Стратеэийасы    олуб.  Нефт  Стратеэийасынын  мащиййяти  сон 

дяряжядя чохшахяли комбинасийалары ящатя едир. 

Нефт  амили  Азярбайжанын  бейнялхалг  имижинин  формалашмасына  да  тясир 

эюстярян  мцщцм  факторлардандыр.  Нефт  стратеэийасынын  позитив  мащиййятини 

тясдигляйяжяк  компонентлярдян  бири    нефт  факторунун  юлкя  иглисадиййатында  бюйцк 

чякийя малик олмасыдыр. Ютян иллярля мцгайисядя жямиййятдяки игтисади мцнасибятлярин 

тящлили  сцбут  едир  ки,  Азярбайжан  бющран  ситуасийасындан  тамамиля  гуртулмушдур. 

Нефт  эялирляринин  диэяр  игтисади  сащяляря  инвестисийа  формасында  жялб  едилмяси 

мягсядляри бир даща тясдигляйир. Бу реаллыг перспективдя Азярбайжан игтисадиййатынын 

йалныз нефтдян асылы олмайажаьыны да демяйя   ясас верир. 

Нефт  стратеэийасынын  щайата кечирилмяси мягсяди иля  апарылан  уьурлу  игтисади  вя 

дипломатик  миссийа  стратеъи  бахымдан  Азярбайжанын  игтисади  потенсиалынын 

эцжляндирилмясиня  вя  милли  тящлцкясизлийин  тямин  олунмасына  йюнялмишдир.  Нефт 

эялирляринин юлкя игтисадиййатынын эеридя галмиш сащяляринин инкишаф етдирилмясиня кянд 

тясяррцфаты,  аьыр  сянайе  вя  машынгайырма  секторуна  узунмцддятли  капитал 

гойулушларына сярф едилмяси мягсядляри ясас игтисади реаллыглары вя проблемляри дцзэцн 

анализ  етмяйи  тяляб  едир.  Експертлярин  фыкринжя  ДНФ  идейасы  йалныз  нефтдян  эялян 

эялирляри  дцзэцн  истигамятя  сярф  едяжяк  йени  дювлят  структурунун  йарадылмасы  иля 

кифайятлянмир.  ДНФ  стратеъи  гиймятли  каьызлар  базарына  фяал  мцдахиляйя  зямин 

йарадажаг  инвестисийа  струклуруна  чевриля  биляр.  Бу  перспектив  мягсядляриндян  бири 

щесаб олунур. 

Нефт  стратеэийасы  иля  баьлы  консептуал  бахышларын  хусусиййятлярыни  ашаьыдакы 

шякилдя сыраласаг бу мясяляни бир даща тясдиглямиш оларыг; 

a)

  нефт  кямяри;  Азярбайжан  нефтинин  бир  нежя  кямярля  дцнйа  базарларына 

ихраж  едилмяси  юлкянин  стратеъи  марагларына  тамамиля  мцнасибдир.  Ясас  ихраж  

кямярляринин  сечилмясиндя  приоритетин  Бакы-Tbilisi-Жейщан  маршрутуна  верилмяси  бу  

мцтянасиблийи  тясдигляйян  ян  башлыжа  аргументлярдяндир.  Бакы-Tbilisi-Жейщан 

маршрутунун  игтисади  цстцнлцкляри  кямярин  ящямиййятиня  оптимист  йанашмаьы  тяляб 

едир. Bakı –Tbilisi –Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin çəkilməsi zərurəti həm mövcud 

---

 

71

kəmərlərin (Bakı- Supsa  və  Бакы-Новороссийск boru kəmərləri) Азярбайжанын artan 

ихраж тялябатыны юдямяк габилиййятиня малик olmaması, həm də ixrac istiqamətlərinin 

diversifikasiyasınən  əhəmiyyətinin  aydın  dərk  olunması  ilə  bağlıdır.  Belə  ki,  Bakı  –

Novorossiysk    кямяринin  паралел    олараг    Русийа    вя  Газахыстан  нефтинин  щесабына 

истисмар  едилмяси  онун  рентабеллийини  азалдыр.Digər  tərəfdən  Yüksək  keyfiyyətli 

Azərbaycan  neftinə  aşağı  keyfiyyətli  Rusiya  və  qazaxıstan  neftinin  qarışması  onun 

qiymətini  əhəmiyyətli  dərəcədə  aşağı  salır.  Бундан      башга  Бакы-Новороссийск 

кямяринин  кечдийи  ярази  мцнагишяляр  реэионуна  чеврилдийиндян,  бу  амил  дя  онун 

сийаси максимумларыны шцбщя алтына алмыш олур.  

b)

 Бакы-Супса кямяринин чатышмайан жящяти isə онун   няглетмя имканларынын “Əsrin 

Kontraktı”  çərçivəsində  hasil  olunacaq  neftin  nəqli  тялябляриня  щеч  жаваб 

вермяməsiидир.  Бундан  ялавя  боьазлар  проблеми  бу  кямярин  рентабеллийини  ашаьы 

салан  əsas  амиллярдян  биридир.      Bu  baxımdan  Бакы-Tbilisi-Жейщан  нефт  кямяри 

Азярбайжанын  марагларына  там  жаваб  веряжяк  щесab  олуна  биляр  вя  бу  кямярин 

перспективини  тякжя  сийаси  дейил,  щям  дя  игтисади  бахымдан  ясасландырыр.  Тцркийянин 

Бакы-Tbilisi-Жейщана  перспективли  маршрут  кими  цстцнлцк  вермясини  тямин  едян 

факторлардан  бири  дя  бу  юлкянин  Хязяр  газынын  потенсиал  алыжысы  ролунда  чыхыш 

етмясидир. 

Бейняыхалг нефт контрактларынын ясас эюстярижиляри 

№ 

Нефт контрактлары 

Истещсал 

щяжми 

(мин тон) 

Имза-

ланма 

тарихи 

Харижи 

иштиракчы- 

ларын сайы 

Инвестиси-

йа (млрд. 

дол.) 

Азярбай-

жанын пайы 

(%) 

1  Азяри, Чыраг вя Эцняшли 

630 

20.09.1994 

11 

12-14 

10 

2  Гарадаь 

80-50 

10.09.1995 

4 

1,7-2 

7,5 

3  Шащдяниз 

100 

04.06.1996 

6 

4 

10 

4  Яшряфы, Дан улдузу 

100-150 

14.12.1996 

4 

1,5-2 

20 

5  Лянкяран, Талыш дяниз 

100 

13.01.1997 

5 

1,5-2 

25 

6  Йалама 

100 

03.07.1997 

2 

1,5-2 

40 

7  Нахчыван 

75-100 

01.08.1997 

1 

5 

50  

8  Абшерон 

150-300 

01.08.1997 

3 

3-3,5 

50 

9  Оьуз 

75,5 

01.08.1997 

1 

2 

50 

10  Кцрдашы 

90-120 

02.07.1998 

4 

2 

50 

11  Жянуб-Гярби Гобустан 

30-60 

02.07.1998 

2 

0,3-0,5 

20 

12  Иннам 

150-250 

21.08.1998 

3 

3-4 

50 

---