Microsoft Word Quliyeva Narqiz Dars vasaiti son doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
_______________Milli Kitabxana______________ 76 Xalq yaradıcılığı çox zəngin və geniş əhatəlidir. Əfsanələr, əsatirlər, lətifələr, xalq mərasim və adətləri, nağıllar, dastanlar, bayatılar, laylalar, oxşamalar, sayaçı sözləri, holavarlar, atalar sözləri, məsəllər, tapmacalar və s. bir tərəfdən xalqın ictimai həyat tərzini, onların sosial zülmə və yadellilərə qarşı mübarizə motivlərini əks etdirmiş, digər tərəfdən ailə- məişət məsələlərini, Vətənə, elə-obaya, əməyə dərin məhəbbət hissini əks etdirmişdir. Qədim Azərbaycan nəğmələri xüsusi əhəmiyyətlidir. Bu nəğmələrdə əhalinin təsərrüfat və məişət həyatı xüsusi ilə öz əksini tapmışdır. Xalq milli bayramlarda öz adət-ənənəsini daha yaxşı biruzə verir. Novruz bayramı ərəfəsində həyət-baca təmizlənir, ev silinib-süpürülür, hamı təzə və şux geyinib bayram əhval- ruhiyyəsində olur. İnama görə, həmin gün bütün küsülülər barışmalı, düşmənçilik aradan qaldırılmalıdır. Xalq yaradıcılığında səhnələşdirilmiş oyunların, tamaşaların böyük rolu olmuşdur. Açıq havada keçirilən və böyük tərbiyəvi əhəmiyyət daşıyan bu oyunlara böyük tamaşaçı kütləsi baxır. “Kos-kosa”, “xan-xan”, “maral oyunu”, “kosa və gəlin”, “kilim arası” kimi xalq oyunları öz mənşə kökləri ilə qədim Şərq xalqlarının mədəniyyətləri ilə səsləşir. Vaxtilə Azərbaycanın Bakı, Şuşa, Şamaxı, Gəncə və Ordubad şəhərlərində geniş şöhrət qazanmış “zorxana” yarışlarını da xalq oyunlarına aid etmək olar. Burada pəhləvanlar xüsusi libaslar geyərək bir-birilə yarışır, qurşaq tutur, güləşir, daş qaldırır, öz güclərini sınayırdılar. Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində bu günə qədər də bəzi yerlərdə qorunub saxlanılmış xalq oyunları qədim tariximizin bir hissəsi olmaqla insanların mənəvi aləminin formalaşmasında mühüm əhəmiyyətə malikdir. Odur ki, onların bütöv Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələri üzrə tədqiqi həm də mənəvi irsin qorunub saxlanılması baxımından qiymətlidir. www.behruzmelikov.com _______________Milli Kitabxana______________ 77 Azərbaycanda, əsasən də Gəncə-Qarabağ bölgəsində yayılmış qədim xalq oyunları içərisində canbaz (akrobat), şatır (qaçışla məşğul olan adam), ipatdı, sədağ (ox), qolça, kaman, dozu mərə, beş daş, duvaqtapma, mil oynatmaq, daş qaldırmaq və s. geniş yayılmışdır. Xüsusilə, Novruz bayramı günlərində Gəncə-Qarabağ bölgəsinin dağ kəndlərində cıdır, müxtəlif idman oyunları, güləş, nizə tullamaq, oxatma, tonqal üstündən hoppanmaq, papaq oyunu və s. yarışlar keçirilir. Gəncə-Qarabağ bölgəsində çovkan oyunu da geniş yayılmışdır. Çovkan uzunluğu 1 – 1,25 metrə qədər olan, başı əyri çömçəvari əl ağacıdır. Bu oyun zamanı oyunçular iki qrupa ayrılıb əllərinə çomaq götürürlər. Çomaqların ucu qövs şəklində əyilmiş və nadir ipək torlarla hörülmüş olur. Meydanın ortasında top yuxarı atılır, oynayanlar qışqıra-qışqıra topun üstünə atılıb, onu ələ keçirməyə və rəqibin qapısı (çuxuru) tərəfə aparmağa çalışırlar. Bu oyun meydançada ya at üstündə, ya da piyada keçirilir. Meydançanın qarşı tərəfində bir-birindən müəyyən məsafədə aralı oyunçuların topu atması üçün iki çuxur qazılırdı. Top ağacdan, yaxud içərisinə at tükü doldurulmuş materialdan hazırlanırdı. Oyunda atla iştirak edənlər bütün oyun ərzində at üstündə olmalı idilər. Adətən, yoxsullar, atı olmayanlar piyada oyun keçirirdilər. Gəncə-Qarabağ bölgəsində piyada oyun daha geniş yayılmışdır. Gəncədə yaşayıb yaratmış Nizami Gəncəvinin “çovkan” oyununu öz əsərində təsvir etməsi bu oyunun Azərbaycanda geniş yayıldığını təsdiq edir. Bu haqda şair “Xosrov və Şirin” poemasında yazır: Dişi aslan kimi yetmiş nəfər qız, Şirinin yanına gəldi qayğısız. … Çovkan oynamaqda çox çevikdilər Göydən qapırdılar topu müxtəsər [30, s.121]. www.behruzmelikov.com _______________Milli Kitabxana______________ 78 Nizami Gəncəvi “Şərəfnamə” əsərində çovkan oyununun hələ qədimlərdən təşəkkül tapdığını, Əhəmənilər dövründə isə daha geniş şöhrət tapdığını yazmışdır. Çovkan oyunu haqqında Dədə Qorqud dastanında, Əvhədi Marağayi, Qətran Təbrizi, Xaqani Şirvani, Zülfüqar Şirvaninin, eləcə də səyyah Övliya Çələbinin, “Siyasətnamə” əsərinin müəllifi Xacə Nizamülmülkün, Nəsiminin, M.P.Vaqifin, M.V.Vidadinin və başqalarının əsərlərində geniş məlumatlar vardır. Məmməd Səid Ordubadinin “Qılınc və qələm” romanında da XII əsrdə Bağdadda “Top və çovkan” oyunu üzrə yarışlar təşkil edildiyi göstərilmişdir. Bu yarışda dünyanın bir çox ölkələrindən 200-dən artıq atçapan iştirak etdiyi göstərilmişdir. Ermitajda saxlanılan və üzərində “çovkan” oyunu təsvir edilən vaza bu oyunun Azərbaycanın Qərb bölgəsində geniş yayılmasından xəbər verir. A.Yakubovski “Musiqiçilər təsvir edilmiş vaza və Polo oyunu” adlı məqaləsində qeyd edir ki, bu gözəl abidənin Asiyanın hansı vilayətində yaradılmasını demək çətindir. Ancaq bu XII əsrə aid vaza olduğuna görə üzərində çomaqla “çovkan” oynayan 6 atlının və oyun zamanı topu götürən nökərin piyada fiqurunun təsviri Nizami Gəncəvinin təsvir etdiyi çovkan oyununa yaxın olması belə güman etməyə əsas verir ki, vaza Gəncə-Qarabağ bölgəsində hazırlanmışdır. Gəncə-Qarabağ bölgəsində də geniş yayılmış çovkan oyunu sonradan Azərbaycandan Hindistana və İngiltərəyə keçmişdir. Elə Avropada da bu oyunu sevən ilk ölkə İngiltərə olmuşdur. XIX əsrin ortalarında ingilislər Hindistanda çovkan oynayan atlıları görmüşdülər. Oyun ingilisləri maraqlandırmış, onlar hindlilərdən oyun qaydalarını öyrənmişdilər. Sonralar ingilislərin özləri bu oyunla məşğul olmuş və onu “Polo” adlandırmışdılar. Hətta 1908-1920-ci illərdə keçirilən olimpiadalarda ingilislər, 1924-1936-cı illərdə keçirilən oyunlarda isə argentinalılar qalib gəldilər. www.behruzmelikov.com Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|