Microsoft Word riyaziyyatin tedrisinde umumilesdirme 2009. doc
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Macarıstanda
_____________Milli Kitabxana_____________ 60
öyrənilməsinə diqqət artırılmalıdır. EHM üçün müvafiq proqram dili, diferensial hesabının elementləri, stoxastika və s. bunlara nümunə ola bilər. Müzakirə edilən problemlərdən biri riyaziyyatın təliminin təbiətşünaslıq və texniki fənlərlə, cəmiyyətin sosial tələbləri ilə necə əlaqələndirmək, bu uyğunluğa nail olmağın prinsipləri və vasitələrinin nədən ibarət olmasını müəyyənləş- dirməkdir. Aşağıdakı prinsiplər göstərilir: 1) təlimi hər bir şagirdin tələbinə uyğun bilik və bacarıq almalarına yönəltməli; 2) təlimin məqsəd və məzmununun uyğunlaşmasına nail olmaq - gənclərin quruculuq işlərində mənəvi, zehni və fiziki inkişafına kömək etmək, əhalinin həyat səviyyəsini yüksəltmək üçün şərait yaratmaq (bu məsələlərin həlli sistematik olaraq təlimin məzmununun nəzərdən keçirilməsi ilə əlaqədardır); 3) praktikanın, şagirdlərin əksəriyyətinin məktəbi qurtardıqdan sonra müxtəlif planda əmək fəaliyyətinə başlamasını nəzərə alaraq, təlabatına uyğun tədris materialı hazırlamalı; 4) iqtisadiyyatın real tələblərini və ölkənin müxtəlif gələcək inkişafını nəzərə almaqla əsas və ikinci dərəcəli materialları ayırmalı.
real tələblərinin ciddi nəzərə alınması təbiət elmlərinin əsaslarının tədrisinin təkmilləşdirilməsi ilə aparılır. Xüsusən “Təbiət elmləri, texnologiya və cəmiyyət” və məzmunu müasir cəmiyyətin sosial xüsusiyyətləri ilə sıx əlaqədar olan inteqrativ kurslar hazırlanır. 1988-ci ildə bu kurslar üzrə dərsliklər yazılmışdır. Riyaziyyat kursu isə heç bir inteqrasiya çərçivəsinə salınmır. Məktəb riyaziyyatının nəzərdən keçirilən əsas istiqaməti təbiətşünaslıq və texniki kurslarda olduğu kimi, ümumtəhsil məktəblərindəki dəyişikliklər konsepsiyası ilə müəyyən edilir. Məktəbin qarşısında duran əsas vəzifə məzunların fərdi tələblərini nəzərə almaqla cəmiyyətin tələblərini gənclərin təlim-tərbiyəsi ilə uzlaşdırmaqdır. Polşanın orta məktəblərində 1993-cü ilə qədər həndəsənin təliminə geniş şəkildə deduktiv yanaşma üstün olmuşdur. Bununla şagirdlərin riyazi mədəniyyəti- nin yüksəldilməsinə, onların səhv mühakimələrdən uzaqlaşmasına, məntiqi habelə ümumiləşdirmə qabiliyyətinin inkişafına, riyaziyyatın deduktiv elm olduğunu nəzərə çatdırmağa çalışmışlar. Lakin məktəb təcrübəsi belə geniş deduktivləşdir-
_____________Milli Kitabxana_____________ 61
məni təsdiq etmədi. Odur ki, bu işi qismən yerinə yetirmək məqsədəuyğun hesab edilmişdir. Aksiomlaşdırma və deduktivləşdirmə qismən tətbiq edilməyə başlan- mışdır. Məhəlli deduktivlik bütün şagirdlərin fəallaşdırılmasına, induktiv və evristik metodlar daxil olmaqla bütün başqa tədris metodlarından istifadəyə imkan verir. Məhəlli aksiomlaşdırmanın əhəmiyyəti həm də ondan ibarətdir ki, bu “texnika, elmdə və ya riyaziyyatda faydalı olan istedadi-intuisiyanı inkişaf etdirir” (C.Poya). Bu üsuldan istifadə psixoloji və didaktik cəhətdən özünü doğrultmuşdur, bundan əlavə bununla riyaziyyatın yaranması və inkişafı tarixi də nəzərə alınır. Baxılan üsul həm də ona görə faydalıdır ki, belə yanaşmada “hamı üçün riyaziyyat” qurmaq asanlaşır, həddindən artıq mücərrədləşdirmə olmadan düzgün mühakimə qanunları daxil və tətbiq edilir. Lakin məhəlli deduktivliyin də zəif cəhətləri vardır: 1) bu şagirdləri şübhələrdən qorumur; 2) belə təlim bəzi cəhətlərdən gənc müəllimlər üçün daha çətindir; 3) müəllimlər şagirdlərə təkcə bilik vermək deyil, həm də təlimi yenidən qurmalı, belə yanaşmanı öyrənməli, qiymətləndirməli və tətbiq edə bilməlidir. Materialın öyrənilməsinin məhəlli təşkilinin mahiyyəti belədir: 1) deduksi- yanın əsasları həmişə qeyd edilmir, təkliflər əsas və onlardan alınanlar kimi dəqiq ayrılmır; 2) anlayışlara həmişə tərif verilmir, əvəzində təsəvvürlərə əsaslanılır; 3) məqsədəuyğun hallarda deduksiyanın əsasları, iyerarxiyası, teoremlərin məntiqi əlaqəsi aydınlaşdırılır, şərtdən nəticə çıxarmağın zəruriliyi göstərilir. Həmin mahiyyətə əsaslanmaqla riyaziyyatın tədrisində məhəlli deduktivliyin 4 prinsipinə diqqət edilir: 1) bu təlim prosesinin müəyyən hissəsinin kiçik sistem şəklində məhəlli təşkilidir; belə kiçik sistemdə geniş təşkildə başlanğıc götürülən anlayışlar və münasibətlərin olması məcburi deyil; 2) burada intuitiv mühakimə- lərin böyük rolu vardır; 3) yaxşı anlaşılan şəkillərdən, qrafiklərdən, sxemlərdən istifadə etmək lazım gəlir; 4) anlayışlar, xassələr və onların tətbiqləri tədricən ümumiləşdirilir. Sonuncunu aşağıdakılar vasitəsilə etmək nəzərdə tutulur: a) təriflər – obyektlərin dərk edilməsi və təsnifatı, başqa təriflər, konkret verilənləri parametr- lərlə, sonra isə sabitləri dəyişənlə əvəz etmək, bəzi tələbləri və məhdudiyyətləri _____________Milli Kitabxana_____________ 62
atmaq, daha ümumi quruluşa izomorf köçürmələr; b) teoremlər – şərtlərin zəiflədilməsi, nəticənin genişləndirilməsi, isbatın ümumiləşdirilməsi və ya unifika- siyası, müxtəlif həllər, həll edilən problemin dəqiq şərhi və bu əsasda çoxcəhətli sxemlərin yaranması. Lakin riyaziyyatın, xüsusi halda həndəsənin təliminin məhəl- li təşkilinin belə şərhi məktəb təcrübəsi üçün kifayət deyil. Müəllim üçün belə təşkilin sabit sxemi, onun tətbiqinin alqoritmik qaydaları lazımdır. Alınmış nəticələrə əsaslanaraq təlimin məhəlli deduktiv təşkilinin aşağıdakı ardıcıllıqda aparılması tövsiyə olunur: 1) müşahidə: şəkillər, ədədlər çoxluğu və ya tipik vəziyyətlərdə, onu yaxın mühitdən ayırmaq üçün aydın və asan olan eksperiment; 2) intiusiya: müşahidələrin riyazi dildə təsviri və riyazi fərziyyənin intuitiv ifadəsi – tərif, teorem və ya aksiomun prototipi; 3) bu hipotezləri təkcə tipik üsullarla deyil, habelə kənar halların təhlili vasitəsilə ümumiləşdirmək və təriflərdəki tələbləri və ya teoremlərin şərtlərini minimuma gətirmək; 4) tərifin və ya teoremin dəqiq ifadəsini vermək; 5) əks misallar və ya baxılan tərifin və ya teoremin inkarı; 6) alınmış nəticənin ifadəsi və isbatı; araşdırılan tərifin və ya teoremin ekvivalent formaları; 7) bəzi mühüm tətbiqlərin təcrübi və elmi təhlili; 8) sadə və çətin məsələlər həlli. Müəllim bu mərhələlərin yerini dəyişdirə və ya birləşdirə bilər. Təlimin məhəlli deduktiv təşkilindən danışarkən bu fikrin yaradıcılarını xatırlamaq lazımdır. Bunlardan diqqəti daha çox cəlb edən Fales, Menelay – Çevi, Pifaqor, Polko-Şvars teoremləri, kavaleri prinsipi, ox simmetriyası, oxşar çevirmələr, sfera, konus kəsikləri, vektorların skalyar hasili, ölçü, metrik fəza və s. olur.
Təlimin məhəlli deduktiv qurulmasında müəllimin əsas çətinliyi odur ki, bu zaman riyaziyyatçının verdiyi hər hansı hazır aksiomatikadan istifadə etmək mümkün deyil. Yeni vəziyyət riyaziyyat müəllimi hazırlığında yeni fikirlər tələb edir.
Macarıstanda məktəb sisteminə uşaq bağçaları, 8 illik məktəb, gimnaziyalar (ümumtəhsil orta məktəb), orta peşə məktəbləri, texniki peşə məktəbləri daxildir. Uşaqlar 6 yaşından məktəbə qəbul olunur, onillik məcburi məktəbdir. Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|