Microsoft Word ++++Secki huququ\3005. doc

63 
 
 
yəni,  şəxslərin  bir  obyekt  kimi  dövlətlərinə  təsir  imkanlarını 
müəyyən edən kriteriya (faydalı məzmunlu) kimi önəm daşıyır. 
Məsələn,  Konstitusiyaya  əsasən  (Maddə-2),  Azərbaycan 
xalqının  suverenliyi  ümumxalq  səsverməsi  ilə  -referendum 
və  ümumi,  bərabər  və  birbaşa  seçki  hüququ  əsasında 
sərbəst,  gizli  və  şəxsi  səsvermə  yolu  ilə  seçilmiş  nüma-
yəndələri  vasitəsilə  həyata  keçirilir.  Burada  xalq  dövlət 
hakimiyyətinə  nümayəndə  (təmsiledici  şəxsi)  seçməklə, 
hakimiyyəti öz qarşısında məsuliyyətli tərəfə çevirir.  
Proseslər  sistemli  olaraq  insanların  sistemli  maraqları 
üzərində  formalaşan  hərəkətlər  sayəsində  meydana  gəlir. 
Sistemli  proseslər  maraqların sistemli şəkildə ödənilməsi üçün 
edilən  hərəkətlərin  norma  və  qaydalarından  (məcmudan) 
formalaşır.  Hərəkətlərin  idrak  proseslərində  iştirakı  (idrakı 
formalaşdırması)  və  beyində  inikası  və  hadisələrin  təfəkkürdə 
ifadəsi müəyyən məfhumlarla ifadə olunur. Təbii ki, burada dil 
(nitq)  və  qavrama  prosesləri  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir. 
Təfəkkür  prosesləri  (məntiqi  əməliyyatlar  vasitəsilə  yerinə 
yetirilən  əməliyyatlar)  insanların  daxili  iradələrini  və  əqlini 
(şürunu)  təcəssüm  etdirir.  Bu  baxımdan  da  bütün  proseslər 
qarşılıqlı  şəkildə  bir-birini  şərtləndirir.  Burada  qarşılıqlı 
şə
rtləndirici  proseslər  inkişafın  əsaslarını  meydana  gətirmiş 
olur.  Seçki  də  insanların  sistemli  və  bu  baxımdan  inzibati  və 
siyasi  münasibətlərini  (bu,  münasibətlərin  bürokratik  məzmu-
nundan  irəli  gəlir)  və  dövlətləri  və  yerli  strukturlarla  əlaqəsini 
şə
rtləndirən  proses  kimi  böyük  önəm  kəsb  edir.  Seçki 
prosesləri seçkini həyata keçirş
 m60(s)-1(e)obm(r)3( )-28 12 Tf5.26eml
s-8028 0 Td[(s)-1(i)-2( )-40(m514( )250]TJ/R40 12 Tf93.24 0 Td()Tj/R8 12 Tf5.52 0 Td[(y)10(y)500]TJ/R40 12 Tf11.64 0 Td()Tj/8d[(r)-7(i)-2(ni)-2( )-24)-40(T)]TJ/R40 12 Tf48.6 0 Td()Tdaf Tf5.28 0 Td[(ndi)2-2(l)278]TJ/R40 12 Tf6.72 0 Td()j/8d[(r Td[(i)-2(f)3(a)4(d)500]TJ/R40 12 Tf18.6 0 Td()Tj/8d[sr Td[(i)-2(f)3(a72(b)500]TJ/R40 12 Tf86.28 0 Td()T(m)-2(l)-h 12 Tf5.28 0 Td[(m)-2(i)-22(y)9-300(t)]TJ/R40 12 Tf41.88 0 Td()j/R8 12 Tf5.28 0 Td[(t)-2(l)278]TJ/R40 12 Tf6.72 0 Td()Tj/R8 12 Tf5812(m)-2(Td[(s)(i)-2(nnf4.68 0 Td[(dı)-2nns)-1(a)4(nl) Td[(s)-1(i)-2(ni)-15[(z)-6(m)-2(J/R40 12 Tf25.68 0 Td()Tj/R8 12 Tf5.28 0 Td(i)-2(m)-2(ka)4(nl)/R8 1t12 Tf5.28 0 Td[(t)-279844()]T)6(m476654.96 0 Td[()-0.839844()]TJ/R8 12 Tf5.28 0 Td[(s)-1(b)-10( 28 0-2(r)Tf5.28 0)-40(ki)-(a)4(nl)-2210(ı)-2(m)22102 Tf5.24f9.96 0 Td[(x)-10(s))-2()500]TJ/R40 12 Tf105.24 0 Td()Tj/R20Tj/R8 1j/R8 1R20T)-10(y)20(ük )-579.9282(r)333]TJ/R40 12 Tf19.32 0 Td()T )-160(bürc]TJ-59.76 -13.8 Td20(h)500]TJ/R40 12 Tf27.12 0 Td()Tj/R8 123(b)-10(u, )-1l)4(nl)/R8 1 )Tj-306.2l eg
ə
rəkətlə

---

64 
 
 
variantları)  üzərində  meydana  gələn  bir  məfhumdur.  Seçki, 
məlumdur  ki,  seçim  (seçmək)  proseslərini  ismiləşdirən 
(prosesə ad verən) bir məfhumdur. Buradan da belə bir məntiqi 
nəticəyə gəlmək olur ki, həm də bəllidir ki, hər bir prosesin adı 
vardır  və  adlar  yekunlaşdırıcı  olaraq,  həmçinin  tərkib  bölücü 
ə
həmiyyət  kəsb  edərək,  adətən  prosesi  ümumiləşdirici-
tərkiblərə  ayrıcı  eləcə  də,  xüsusiləşdirərək  cəmləşdirici  –
qətiləşdirici  vasitə  rolunda  çıxış  edir.  Əgər  adlar  prosesləri 
ümumiləşdirirsə,  deməli,  onlar  fəlsəfi  məzmuna  malikdir. 
Çünki 
fəlsəfi 
məzmun 
elə 
ümumiləşdirməni 
həyata 
keçirməkdən  meydana  gələn  təfəkkür  məhsuludur  (nəticədir, 
həm  də  daxili  mahiyyətdir),  ali  düşüncədir.  Proseslərin 
adlanması  əsasən,  induksiyanın  və  deduksiyanın  nəticələridir. 
Proseslərin  törənməsi  adların  artması  deməkdir.  Proseslərin 
adlanması  (ismiləşməsi)  başlıca  olaraq  induktiv  və  deduktiv 
məntiqi  təfəkkür  vasitəsilə  müəyyən  olunur.  Buradan  da 
məfhumların birləşərək sintez təşkil etməsi, bundan da anlayışa 
çevrilməsi  prosesləri  yaşanır.  Bu  baxımdan  seçki  məfhumu 
ümumiləşdirilmiş  və  vəhdət  təşkil  edən  bir  məfhum 
olduğundan  fəlsəfi,  elmi  və  məntiqi  mənaya  malikdir.  Seçki 
fəlsəfənin və elmin əsas obyekti kimi çıxış edir.  
Seçki insan qabiliyyətinə (burada əqli qabiliyyət), istək və 
iradələrinə  bağlıdır  və  seçki  proseslərinin  reallaşması  başlıca 
olaraq  müəyyən  hüquqların  əmələ  gəlməsinin  əsaslarını  təşkil 
edir.  Məsələn,  seçki  hüququndan  dövlət  hakimiyyətinin 
müəyyən  qollarında  və strukturlarında  təmsil olunmaq hüququ 
formalaşmış  olur.  Seçki  hüququ  burada  “vasitə  hüququ” 
(birləşdirici,  vasitələndirici  hüquq)  kimi  çıxış  edir.  Hər  bir 
müsbət məzmunlu proses hüquqdursa, deməli, seçki prosesi də 
seçki hüququnu yaradır və seçki hüququnun reallaşması ilə baş 
verir. Hüquqların təsnifatını və bu baxımdan bölgüsünü həyata 
keçirsək, onda, belə qərara gələ bilərik ki, seçki hüququ insan 

---

65 
 
 
hüquqlarının,  insanların  siyasi  hüquqlarının  əsas  tərkibi  kimi 
mühüm əhəmiyyət kəsb edir.  
Seçki subyektin obyekt rolunu oynaması halında istedad və 
qabiliyyətin  (burada  namizəd  kimi  çıxış  edən  şəxs  nəzərdə 
tutulur)  üzərə  çıxarılmasının  ən  mühüm  vasitələrindən  biridir. 
Seçkinin  obyekti  həm  şəxs,  həm  də  müəyyən  bir  layihə 
(məsələn, qanunverici orqanda səsə çıxarılan qanun layihəsi və 
digər  ümumiləşdirici  sənədlər,  məsələn,  dövlət  proqramları, 
dövlətin  inkişaf  konsepsiyalarına  aid  olan  sənədləri  və  s.)  ola 
bilər.  Seçim  hüququ  dövlət  idarəçiliyində  qərarların  qəbul 
olunmasında  iştirak  hüququnu  da  meydana  gətirir.  Buradan 
seçki  hüququnun  vasitə  hüququ  kimi  əhəmiyyəti  bir  daha 
qabarmış  olur.  Deyilənlərdən  belə  nəticələrə  gəlmək  olur  ki, 
seçki münasib olanı, zəruri və əlverişli olanı universal qaydada 
müəyyən etmək üçündür. Seçki müəyyən vasitələr və obyektlər 
üzərində  çoxluğun  diqqətini  formalaşdırmaq  məqsədilə  həyata 
keçirilən  bir  prosesdir.  Seçki  seçim  yolu  ilə  yaxşı  olanı  əldə 
etmək  üçün  həyata  keçirilən  proses  vasitəsidir.  Seçkinin 
obyekti  istənilən  bir  məsələni  universal  və  fərdi  qaydada 
tənzim  edən  universallaşdırıcı  vasitə  (məsələn,  sənəd  layihəsi) 
ola  bilər.  Seçki  (burada  həm  də  səsvermə)  universallaşdırıcı 
vasitə  olduğundan  bu  yolla  universal  sənədlər  (məsələn, 
konstitusiya)  qəbul  oluna  bilir  və  bundan  da  ayrı-ayrı 
sənədlərin qəbulu ortaya çıxır. Seçki proseslərinin nəticələrinin 
zəngin  olması  onu  deməyə  əsas  verir  ki,  seçki  məfhumu 
ümumiləşdirici fəlsəfi məzmuna malik olur və siyasi və ictimai 
proseslərin tənzim olunmasında mərkəzi bağlayıcı funksiyaları 
yerinə yetirən proseslər içərisində xüsusi önəm kəsb edir. Seçki 
prosesləri 
universallığı 
xüsusiliklə 
bağlayır. 
Çoxluğun 
vəhdətini  –vahidliyi-meydana  gətirir.  Bundan  irəli  gələrək 
ə
halini  vahid  formada  təcəssüm  etdirərək,  onu  vahid  dövlət 
qurumu ilə sıx bağlayır. Bundan irəli gələrək hesab etmək olar 
ki,  seçki  xalqın  səsini  hakimiyyətdə  təmsil  edən  əsas  üsuldur 
Məsələn,  parlament  seçkilərində,  prezident  seçkilərində  xalqın 

---