Microsoft Word ++++Secki huququ\3005. doc
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hüquq məhdudlaşandır. Yəni, məkanını daraldandır. Məkanını daraldırsa, özünü də məhdudlaşdırır. Çünki
- Buradan belə bir məntiqi nəticə hasil olur ki, dövlət hüququ normalarla ifadə olunan və həm də məhdudlaşan bir hüquqdur.
- Buradan da belə bir nəticə hasil olur ki, hüquq norması ə slində tənzimedici funksiyasını məhz məhdudlaşdırma
- Buradan bir daha belə bir məntiqi nəticə hasil olur ki, hüquq norması əslində münasibətləri və əlaqələri tənzim edən əsas kriteriyadır.
- (Qeyd: ümumiyyətlə, bu analizlərdən meydana gələn mətn həm tezisləri yaradır, həm
123 insanın rasional fəaliyyətinin (yəni pozitiv normalara uyğun fəaliyyət) əsaslarını təşkil edir. İnsanların vahid siyasi sistemlərdə birləşməsi və sistemləri təşkil etməsi onların ali vahid məzmunlu hüquqlarının formalaşmasının əsaslarını meydana gətirmiş olur. İnsanların ali siyasi hüquqlarının əsas təcəssümü kimi dövlət quruluşları (dövlət təsisatları) çıxış edir. Dövlət hüququnun mövcudluğu onun vətəndaşlarının ali siyasi hüquqlarının təmin olunmasında mühüm əhəmiyyətə malik olur. Dövlət formasının mövcudluğu və fəaliyyəti məhz onun vətəndaşlarının hüquqlarını ali siyasi mərhələyə qaldırır. Buradan belə bir nəticə ortaya çıxır ki, insanların bölgü baxımından hüquqlarının təsnifatında dövlət hüququ (dövlətlərinə verdikləri hüquq) öndə dayanır. Dövlət hüququ insanların (vətəndaşların) siyasi hüquqlarının təcəssümü rolunda çıxış edir. Dövlətin tərəf kimi hüquqlara sahib olması bir subyekt kimi bu tərəfin azadlıqlarının əsaslarını meydana gətirmiş olur. Hüquq məhdudlaşandır. Yəni, məkanını daraldandır. Məkanını daraldırsa, özünü də məhdudlaşdırır. Çünki hüququn məkanı elə onun özündədir, subyektindədir və obyektindədir. Bunların məhdudlaşması elə hüququn məhdudlaşmasıdır. Hüququn məhdudlaşmasını maraqları olan çoxlu sayda tərəflər meydana gətirir. Məsələn, ərazisi kiçik olan dövlətdə əhalinin həddən artıq çox olması həmin əhalinin təbii olaraq hüquqlarını məhdudlaşdırmış olur. Maraqların böyüməsi bir tərəfdən hüquqları böyüdür, digər tərəfdən də qarşılıqlı məsələlərdə hüquqları meydana gətirir. Bununla yanaşı, ortaya çıxan real gerçəkliklər də hüququn məhdud- laşmasının əsaslarını meydana gətirmiş olur. Hüququn məhdudlaşması mahiyyətindən irəli gələrək, hüququn tənizmləmə məsələləri ortaya çıxmış olur. Hüquq tənzimedici ünsür olduğu üçün məhdudlaşdırıcıdır. Məhdudlaşdırıcılıq isə hüquq subyektinin həm inkişafına, həm də mühafizəsinə xidmət edir. 124 Dövlət azadlığı da məhdudlaşan azadlıqdır. Dövlət azadlığı onun hüququndan irəli gələrək, məsuliyyət və öhdəlik prizmasına görə məhdudlaşandır. Bu azadlıq həm daxildə - vətəndaşlara münasibətdə, həm də beynəlxalq əlaqələrdə-digər dövlətlərlə münasibətlərdə və ə laqələrdə məhdudlaşır. Məhdudlaşma maraqların bölgüsü prinsipindən irəli gəlir və məkanın elementlərlə zənginləşməsindən ortaya çıxır. Buradan belə bir məntiqi nəticə hasil olur ki, dövlət hüququ normalarla ifadə olunan və həm də məhdudlaşan bir hüquqdur. Ümumiyyətlə isə hüquq tərəflərinin hamısının hüquqları qarşılıqlı ə laqələrdə məhdudlaşır. Buradan da belə bir nəticə hasil olur ki, hüquq norması ə slində tənzimedici funksiyasını məhz məhdudlaşdırma (məchulluq forması olaraq məhdudlaşdırılma) proses- lərində görür. Bu məhdudlaşdırıcı tənzimləmə proseslərində isə həm də tarazlaşdırma (hər bir hüquq subyektinin potensialına uyğun hərəkətdən meydana gələn tarazlıq-razılıq formasında hərəkət) meydana gəlmiş olur. Tarazlaşdırma özündə sabitliyin yaranmasının əsaslarını ortaya çıxarmış olur. Buradan bir daha belə bir məntiqi nəticə hasil olur ki, hüquq norması əslində münasibətləri və əlaqələri tənzim edən əsas kriteriyadır. Hüquq norması sabitləşdiricidir, imkanları artırandır, hüquq sahələrini genişləndirəndir və məhdudlaşdırıcılıq baxımından isə tarazlaşdırandır. Çox genişlik isə, tarazlaşdırmanı yarada bilməz. Hüququn məhdudlaşdırıcılıq funksiyası ə slində tənzimedici funksiyasından doğur. Hüququn tənzimediciliyi həm ş axələnməni yaradır, həm də digər subyektlərin hüquqları çərçivəsində bütövlüyü meydana gətirir. Buradan da belə bir məntiqi nəticə ortaya çıxır ki, dövlət hüququ əslində bütün hüquqları bütövləşdirərək, həm onları təmin edən, həm də bir çərçivəyə salan hüquqdur. (Qeyd: ümumiyyətlə, bu analizlərdən meydana gələn mətn həm tezisləri yaradır, həm 125 tərkibi, yəni sintezi formalaşdırır, həm də analizləri (nəticələri) ortaya çıxarır). Hüquq norması cəmiyyətdə və dövlətdə fərdi olaraq -aşağı, universal olaraq isə yuxarı (ali) əhəmiyyətə malikdir. Dövlət hüququ vətəndaşların birləşmiş universal məna kəsb edən siyasi hüquqlarıdır. Hər bir şəxs dövlət hüququnu özünün fərdi hüququnun təminedicisi rolunu oynayan əsas vasitəsi kimi görür. Dövlət daxilində yaşayan insanların hüquqlarının əsası azadlıqlarla, geniş iradə sərbəstlikləri ilə bağlıdır. İnsan hüquqlarının əsas bazası, fundamental dəyəri isə sosial hüquqlarla əlaqəlidir. Sosial hüquqlar daha çox mənəvi- maddi amillərlə asılı olduğundan, yəni sosial-mənəvi tələbatlara bağlı olduğundan ilk növbədə baza əhəmiyyəti kəsb edir. İnsan hüquqlarının bazası onun mənəviyyat tərkibi ilə (burada ləyaqət, namus, vicdan; nüfuz, hörmət; şəxsiyyət və s.) sosial tələbat və dəyərlər tərkibi arasındakı vəhdətdə özünü göstərir. Hüquq status müəyyən edən bir dəyər, etalon və kriteriyadır. Bu baxımdan hüquq bir tərəfdən siyasi sistemlərin təşkil olunmasını zəruri edir, digər tərəfdən də tərəflərə (şəxslərə) vətəndaşlıq verir, onların statuslarını tanıyır (tanımaq yolu ilə status verir) qəbul edir. Dövlət daxilində yaşayan bütün şə xslər (anadan gələnlər) vətəndaşlıq hüququnu qazanırlar. Şə xslərə vətəndaşlıq hüququnu isə onların seçdikləri hakimiyyət (burada dövlət) verir. Vətəndaşlıq hüququ ilk növbədə rasional məzmunlu (burada normativlik rasionallığı şə rtləndirir) hüquq kimi qəbul olunmalıdır və hüququn ali siyasi və rəsmi əsaslarını daha çox özündə cəmləşdirməlidir. Vətəndaşlıq hüququ həm də şəxslərə siyasi status verən hüquqdur və insanların ictimai-siyasi subyekt kimi mənasını aşkarlayır. Vətəndaşlığın əldə edilməsi ilə şəxs özünü dövlətin bütün aidiyyatı siyasətinin tərkibinə qatmış olur. Dövlət hüququ üçün vətəndaşın hüququ əsas obyekt rolunu oynayır. Vətəndaşın hüququ olmadan dövlət hüququ da mövcud ola bilməz. Vətəndaşlıq hüququ insanı ali siyasi hüquqlarına Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|