Microsoft Word seyid c?F?R pis?V?RI. doc
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
38 siyasətçilərinə inanmaq olmazdı. Onların çoxusunun siyasi amal və arzusunu təqib etməyib, xüsusi məqsəd və şəxsi mənafe üzlərinsə hərəkət edən adamlar olduğunu azərbaycanlılar çox yaxşı bilir. Ona görə özlərinin {sərneveştini } bir daha onların əlinə tapşırmaq istəmirdilər. Yuxarıda dediyimiz kimi əhalinin qabaqcıl və münəvvər (ziyalı) hissəsi Hizbi-Tudəyə Tehran ilə mərbut olduğu üçün bağlanmaqdan göz yumub, ayrı və müstəqil surətdə mübarizə etməyə çalışırdılar. Bundan başqa Hizbi-Tudənin Təbrizdə işləmək üçün göndərdiyi işçilər dəxi şəxsiyyət etibarilə xalqın tanıyıb, bildiyi mübariz adamlar deyildilər. Ə ksəriyyəti azərbaycanlılardan olan məzhəbi bir ölkədə bir nəfər qeyri azərbaycanlı, məsələn, Ermənini bir azadixah təşkilata rəhbər təyin edən bir firqə üçün ümumun rəğbətini qana bilməmək təbii bir məsələ idi. Hətta o adam şəxsən layiq bir adam olsaysı belə və illi nehzətdən ucalmış bir xalq onun dalınca getməzdi. Hizbi-Tudənin mərkəzi isə xalqın ruhiyyə və ehsasatını hesaba almayıb, Azərbaycan təşkilatının başçılığına ardaşis Ovanesyan gətirmişdi. Bu adam şəxsən Azərbaycanlı olmadığı halda, ə xlaqı dəxi mütəkkəbir (özündənrazı) və xudpəsənd olduğundan, xalqın xoşuna gələ bilməzdi. Təbriz camaatı nə qədər beynəlxalq dostluğa meyili olsa belə, tanıyıb, imtahandan keçirmədiyi başqa bir adamın rəhbərliyini qəbul etməzdi. Hizbi-Tudənin fəal rəhbərlərindən olan Əhməd spəhani də azərbaycanlıların xüsusən ortabab və şə hər camaatının xoşuna gəlmirdi. Tudə təşkilatı 14-cü məclis seçkilərində vəkil seçmək istəyən bu adam əsla təbrizli deyildi. O Istanbul spəhani bir famildən anadan olmuşdur. Onun danışdığı osmanlı türkcəsi xalqın sevdiyi bir dil deyildi. Hizbi- Tudə bu adamı Azərbaycan təşkilatına rəhbər göndərməkdə böyük iştihab (səhv) etmişdir. Təbriz camaatı bu səbəblərə görə Tudə təşkilatına çox bədbinlik nəzəri ilə baxırdılar. Bunlardan ə lavə Hizbi-Tudənin əyalət komitəsinin üzvləri əksəri təzə ə rsiyə gəlmiş, təcrübəsiz və məlumatsız adamlardan ibarət idi. 335 vermək üçün foriyyətlə işə başladım. Əvvəlcə müxtəsər bir surətdə məclisin əhəmiyyətini qeyd edərək, nizam-intizamın lüzumunu irəli çəkib, gələcəkdə təzahür və yersiz ehsasatın qarşısını almaq üçün çəpi (əl) çalmaq, yerdən danışmaq kimi işlərin qaydasızlığını qeyd etdim.Günün bərnaməsini təsdiq etdikdən sonra bilavasitə məclisin daxili nizamnaməsini müzakirəyə qoydum. Onun hər bir maddəsi üçün əlahidə (ayrıca) rəy aldım. Adi mövqelərdə uzun vaxt tələb edən bu iş üçün 2 saatdan artıq vaxt sərf olunmadı. Kiçik bir tənəffüs verdim. Nümayəndələr və qonaqlar bir-birilə tanış olmağa imkan tapdılar. Qabaqdan hazırlanmış çay və şirnini sərf edərkən nümayəndələr ilə qonaqlar arasında məclisin gedişi və onun əzəməti haqqında səmimanə danışıq başlandı. Xaricilərdən Şuralar ttifaqı baş konsulu, Tas (agentlik) nümayəndəsi, Fransanın Təbrizdə olan Ajans (xəbər agentliyi) və qeyriləri dəvətimizi qəbul edərək, hazır olmuşdular. Mütəəssifanə Tehran azadixah mətbuat nümayəndələri hələ gəlib çıxa bilməmişdilər. Xaricilər də xalqın ehsasatından mütəəssir olmuşdular. Məsələn Fransa Ajansı məni təbrik edərkən çox bəşaşət ilə (sevinclə) “Mən özümü Fransa parlamentinin cələsəsində olduğu kimi hiss edirəm”, - diyə ə llərmi sıxdı. Sonra əlbəttə O, irticaı mənbələrin işarəsi ilə özünün cələsədə hazır olduğunu ayrı cür təfsir etmişdir........ Hər halda, Milli Məclisimizin birinci cələsəsi iş cəhətindən fövqüladə səmərəli olduğu kimi zahiri görünüş cəhətdən daha gözəl, daha yaraşıqlı idi. Tənəffüsdən sonra cələsə təşkil tapdıqda məclis xaricində tüfəng və (avtomat) səsləri eşidilməyə başladı. Mərənd fədai başçılarından (.........) adlı bir adam fədailərdən bir dəstə götürüb, şəhərə soxularaq, polis nahiylərini işğal etməyə başlamışdır. Mən əvvəldən hər ehtimalın qabağını almaq üçün tədbir görüb, şəhərin ə mniyyətini möhkəm əllərə tapşırdığıma görə hadisəni çox sadə tələqqi edərək (tutaraq), cələsəyə idamə verdim. Nümayəndə və qonaqlardan bəzisi təşvişə düşüb, kiçik məktublar vasitəsilə 334 ruhumda şədid bir ehtiram hiss edirdim. Əksəri tanıyıb, həmkarlıq etdiyim əşxasdan toplanan bu 100 neçə nəfərlik ictimaiyyətdə məxsus bir əzəmət və vüqar hiss olunurdu. Nümayəndələrin hamısı öz tarixi və məsuliyyətli işlərinin mənasını dərk edərək, çox ağır və rəsmi hərəkət edirdilər. Mən yaxın həmkarlarımın simasında belə bir növ rəsmiyyət və özümə qarşı ehtiram hiss edirdim. Gözlərin hamısı mənə mütəvəccih idi (yönəlmişdi). Hər kəs öz vəzifəsini əncam verərkən mənə minnət qoyan kimi nəzərə gəlirdi. Mən bunları özümü (göstərmək) üçün yazmıram. Tarixi işin xalqda tolid etdiyi ehsasat bu idi. Onu unutmaq insafdan uzaqdır. Məclisin təşkili, nehzətin aparılmasını yeni tarix mənə müxəvvəl etmişdi (tapşırmışdı). O gün mən şəxsən təkcə Azərbaycan (deyil) bəlkə bütün dünya üçün yeni bir iş görüldüyünün məsuliyyətini hiss etməyə biməzdim. Mən hiss edirdim ki, hər bir işə ehtiyatla yanaşıb, mətələkçi (atmaca atan) və şux (zarafatçıl) azərbaycanlı ilə bərabər, uzun danışan yalançı, ikiüzlü, qələbə vaxtında təməlüqü (yaltaqlığı) göylərə çıxarıb, məğlubiyyət zamanında sərzənişi (istehzani), xəyanəti və (alçaqlığı) ən əsfəl (aşağı) dərəcəsinə, aşağı səviyyəyə endirən Tehran mətbuatı həmçinin müəyyən hadisələrdən siyasi diplomatik və beynəlxalq macəralar (hadisə) törədən ran mətbuatı hətta bizim firqəmizə və nəticə etibarı ilə onun başında durduğum üçün mənə baxır. Mən əgər gülünc, yüngül və yersiz iş görsəm, özümlə bərabər, bütün demokratları, bəlkə də bütün Azərbaycan xalqını dünya ictimaiyyəti nəzərində məsxərə və oyuncaq halına sala bilərəm. Əgər düzgün hərəkət edərəmsə firqə və xalqımız başı uca olub, istədiklərimizi daha asanlıqla ala bilərik. Ona görə öz hərəkətlərimi ölçüb, biçməklə bərabər, fikrimi izhar etməkdə daha artıq dərəcə ehtiyat (gözləyirdim). Nəhayət saat 10 tamamda nümayəndələrin ən yaşlısı Ağa Nizamü-dövlə, Rəfii birinci tarixi cələsəni müxtəsər bir nitq ilə iftitah etdi. Sonra müvəqqəti bir rəyasət heyəti intixab olundu. Bu heyətin rəyasəti mənim öhdəmdə olduğundan iclasa idamə 39 Bunlar xalqın arzularını düşünüb, onu əncam verməklə firqəni xalqa yaxınlaşdırmağa müvəffəq ola bilmirdi. Ona görə Təbrizdə yeni müstəqil milli bir təşkilatın vücuduna ehtiyac hiss olunurdu. Kanuni-Demokrası bu ehtiyacın üzərində meydana çıxan bir təşkilat idi. Bu təşkilat əksərən məhəlli adamlardan toplandığı üçün Təbriz camaatına daha yaxın idi. Onu qurub düzəldənlər. Hilal Nasiri, Cəfər Əxkəri, Mir Mehdi Çavuşi, Xəlil Azərbaqdan, Hüseyn Rizvan xalqın tanıyıb, bildiyi adamlar olduğundan şəhərdə və yaxın kəndlərdə Hizbi- Tudədən daha geniş dairədə çalışmaq imkanına malik ola bilmişdilər. Məxsusən Təbrizdə məclisdə ortabab ziyalılar Kanuni- Demokrasiya çox artıq rəğbət göstərirdilər. Halbuki, Hizbi- Tudənin ətrafına toplananların əksəri kəndli və fəhlə mühacir tiplərindən idi. Kanuni-Demokrasının böyük bir nöqsanı fəhlə sinfindən uzaq qalması idi. Bu cəhətdən kargərlər ittihadiyyəsindən sonra Hizbi-Tudə daha qüvvətli idi. Kanuni- Demokrası üsküdə və Təbriz şəhərinin ətrafında yaxşı işlədiyi halda, Azərbaycanın ayrı şəhərlərində nüfuz tapa bilməmişdi. Hələ məşrutiyyət inqilabı zamanından bəri Təbriz azadixahları arasında qanlı bir sabiqə hökm sürməkdədi. Bu işə yerli və gəlmə cavanlarından ibarət idi. Vaxtilə işləmək məqsədilə ə rbab zülmündən – Azərbaycandan Rusiyaya mühacirət edib, məşrutəxahlıq hərəkatı başlanmasında inqilabda şirkət etmək məqsədilə vətənə müraciət edənləri fəqət libaslarına (paltar) görə mühacir adlandırmışdılar. Bu mühacirlər Bakı kimi fəhlə mərkəzlərində yaşayıb, Rusiyanın 1905-ci il inqilabı hərəkatından aldıqları təcrübə üzrə ciddi inqilab yolunda daha möhkəm {iradə} ilə irəli gəlib, yerli azadixahların mülayim rəftarına etiraz etdiklərindən onların xoşlarına gəlmirdilər. Yerlilər isə onların bəzilərinin adabi-rüsumini, (adət-ənənə) təbliğ etdiklərini bəyənməyib, onları laməzhəb və dinsiz adlandırmaqla özlərindən (onlardan) uzaqlaşdırmağa çalışırdılar. Bu məsələ hətta Gilan və Tehran məşrutəçiləri Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|