Microsoft Word seyid c?F?R pis?V?RI. doc
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
32 hazırlıq aparıldı. Sərləşkər Müqəddəm müəyyən adamlardan intixab komesiyonu dəvət etmişdi. O məmul (adət) olduğu üzrə bu işdən böyük pullar qazanmaqda idi. Onlar müxalif adamlardan təşkil olduğunu hiss etməklə, Müqəddəmin şədid surətdə muxalifətinə girişmişdilər. Yusif özünün və yoldaşların intixab ola bilməyəcəklərinə yəgin etdiyi işin bu şəkildə meydana çıxmasından razı qalmayıb, daha ciddi surətdə əksül- ə məl (reaksiya) göstərdi. Sərləşkər Müqəddəmin o günlərdə mərkəzi hökumət ilə arası yaxşı deyildi. Azərbaycan da küllü miqdarda böyük pul qoparıb tək öz cibinə doldurmuşdur. Bu müamilədə (Alış-veriş) pay gözləyən Mehdi Fərrux hətta Söhilinin özü və məclis nümayəndələrindən bir neçəsinin payları yetişmədiyinə görə onun əleyhinə mübarizə edirdilər. Yusif ftixarı mərbut (bağlı) olduğu irticai məqamlar vasitəsi ilə Müqəddəmin əleyhinə böyük nümayişlər təşkil edərək, işi ciddiləşdirmək istədi. Onsuzda dövlət məmurları təşkilatlardan nigaran olaraq fürsətdən istifadə edib, nümayişləri yatırmaq üçün silah işlətməyə təşəbbüs etdilər. Nəticədə kargərlərdən bir nəfər öldürülüb, neçə nəfər yaraladıqdan sonra Yusif də nqilab kimi Təbrizi tərk etməyə məcbur oldu. Xəlil Inqilab ilə Yusif ftixarının Təbrizdə böyük və mühüm bir təşkilata rəhbərlik etmələri Hizbi-Tudənin başçılarının xoşuna gələn bir iş deyil idi. ttihadiyyə başçılarının əksəri fabrika və sair müəssisələrdə Hizbi-Tudə ə leyhinə ciddi surətdə mübarizə apardılar. Hizbi-Tudənin başçıları isə ittihadiyyəni dağıtmaq, yeni bir ittihadiyyə düzəltmək və ya onu tamamilə öz əllərinə keçirməyə çalışırdılar. Xəlil və Yusif Iftixari qələt hərəkət edib, kargərlərin qüdrətindən şəxsi istifadə fikrində olmamaları Hizb üçün bəzən müsaid (münasib) şəraiti gətirdi. Mütəəsifanə Tehranda Hizbin mərkəzi komitəsinin başında duranlar Azərbaycan zəhmətkeşlərinin və Təbrizdə olan Hizb rəhbərlərinin yaxşı hərəkətləri bu fürsətdən layiqincə istifadə etməyə imkan vermirdi. Ittihadiyyə kargərinə soxulan 341 Bu mövzuya əsasən ölkənin aidatının 25 % mərkəzi dövlətə verilməlidir”. Atəşxan Bəyat Maku: “Biz Ağa Pişəvərinin dediyi kimi ran dövlətinin istiqlalına (Azərbaycan) yüzdə 25 % aidatını gərək Tehrana göndərsin. Zira əlavə əz məxarici daxili (daxili xərclərdən əlavə) xaricdəki diplomatiyanı idarə etməyə çox büdcə lazımdır və yenə də bizim Tehrandakı nümayəndəmizə. Orada hüquq verəcəkdir”. Məclisin daxili nizamnaməsi əksəriyyətlə təsdiq olduqdan sonra Ağa Pişəvəri dedi: “Bu nizamnamənin ola bilər çox nöqsanları olsun. Buna görə də hər kəsin təklifi və ya iradı varsa rəyasət heyətinə yazıb, versin. Ta onu oxuyub, nizamnaməni icra etsinlər. əlbətdə nizamnamə sonra bir də məclisə gətiriləcək. Ta dübarə təsvib olsun”. Ağa Müəyyir: “Ərzim yoxdur. Fəqət budur ki, onu (nizamnaməni) bir neçə dəfə yazıb, nümayəndələrə versinlər”. Ağa Pişəvəri: “Bu nizamnamədən bir nüsxə hər vəkilə veriləcəkdir. ndi biz nizamnamə mocibincə daimi rəyasət heyəti seçməliyik. Ağalar hər kəsi məsləhət görsələr bu məqama namizəd etsinlər. Mənim əqidəncə Ağa Şəbüstərini ki, ə ziz və fəal dostumuzdur, bu məqama namizədliyə layiqdir. Ağalar yenə də öz əqidələrində azaddırlar”. Ağa Şəbüstəri 69 məxfi rəy ilə Azərbaycan Milli Məclisinin rəyasətinə intixab oldular. Sonra ağalar Rəfii (68 rəy ilə), Badiqan (70 rəy ilə), Covdət (63 rəy ilə) müavinət rəyasəti məclisə intixab oldular (məclis rəisinin müavinləri seçildilər). Ağa Məhəmməd Əzima (59 rəy) və Mirrəhim Vilayi (54 rəy) məxfi rəy ilə münşiliyə (katibliyə) intixab oldular. Ağalar Dilmuğani (56), Muradəli Teymuri (55), Əskər Dibaiyan (57) məxfi rəy ilə məclisin rəyasət heyətinin üzvlüyünə intixab oldular. Ağa Piəvəri: “Mən Ağa Şəbüstərinin rəyasəti daimi məclisə (məclisin daimi sədrliyinə) intixab olmağını təbrik edirəm. Indi bizim vəzifəmiz qurtardı. Ağa Şəbüstəri 340 nizamnaməsini kamilən müraat edək”. Ağa Vilayi nizamnaməni oxumağa başladı. Nizamnamə oxunduqdan sonra Ağa Pişəvəri onun hər maddəsinin ətrafında geniş surətdə izahat verdilər. Bəzi maddələr barəsində aşağıda qeyd olunan şə kildə nümayəndələr tərəfindən təzəkürlər verildi. Ağa Haşimniya: “Vəzir və rəis qəziyəsi (məsələsi) nə cür olmalıdır? Aya vəzir həmin rəislərin işin görəcək ya ayrı işə məmurdur.” Ağa Pişəvəri: “Xeyir! cra edici hakimiyyət təşkil tapdıqdan sonra rəyasət olmayacaq. Fəqət Azərbaycanın ətraf şə hərlərində və aşağı idarələrində rəis olacaqdır. Böyük işlərə vəzir yetişəcəkdir ”. Ağa Müəyyiri: “Ərz edirəm vizarəti xarici (xarici işlər nazirliyi) əgər Tehranda bir müahidə ya qərarlar bağlaya ki, bizim zərərimizə ola onda nə etməliyik?” Ağa Pişəvəri: “Ağa Müəyyirinin dediyindən belə anlaşılır ki, biz gərək bu barədə çox dəqiq olaq. Hələ Tehran məlum deyil bizim muxtariyyətimizə nə cür baxır. Əgər o bu barədə aqilanə rəftar etsə o mövqedə bu qəziyyəni də həll etmək olar. Əgər aqilanə rəftar etməsə onlar Tehranın münasibəti bu məclisin öz əmrinə bağlıdır”. Babkin Qoruqçiyan: “Azərbaycanda vəzarəti xaricə də olmalıdır. Zira (ona görə) dövlət bu günə qədər Azərbaycanı hər cəhətdən xaraba qoyub, ona bir maşın karxanası təhiyyə etməyibdir. Ona görə də bizim gərək xarici vizərətimizdə olsun. Ta onun mocibincə xarici dövlətlərlə daxili müzakirə olub (müzakirəyə girək) karxana və sair sənəti şeylər varid edək”. Ağa lhami: “Ağa Babkin gərək təvəccüh etsinlər ki, iqtisadiyyat ilə siyasəti xaricinin çox fərqi vardır. Vəzarəti xarici ölkələr ilə siyasi münasibət saxlamaq üçün nəinki ticarət etmək üçün. Buna görə bizim xarici siyasətimizi ran dövləti özü idarə edəcəkdir. Sadiratımızı əlbətdə özümüz idarə edə bilərik”. 11-ci maddə oxundu. Ağa Şahin dedi: “Yüzdə 25 % vergi verməyə əqidəm yoxdur. 33 macəracular arasında Alman cəsusları və irticai məqamların möhkəm olmaqları da çox müəssər bir amil idi. Hizbi-Tudə içərisində yüzdə yüz azadlıq tərəfdarı olub, demokratizm yolu ilə getdiyi halda ittihadiyyədə demokratizm, hətta Sovet dövlətinin dostluğuna müxalif olan ünsürlər də az deyildi. Gərək etiraf edək ki, Xəlil Inqilab ilə Yusif ftixari və başqalarının kargərlərinin nüfuz qazanmalarında onların azərbaycanlı olmaları artıq dərəcə müəssir olurdu. Yusifin Təbrizdən getməsi Hizbi-Tudə üçün qabağa çıxan fürsətlərin hamısından əlverişli idi. O günlərdə mövqeyini güdən sərləşkər Müqəddəm onları razı salmaqla Təbrizdə özünə arxa qazanmaq istəyirdi. O hətta batan azadixahları birləşdirmək üçün Ə bülqasım Müsavi, Cəfər Said vasitəsilə onlara maddi şərait yaratmağa başlamışdı. Sərləşkər ittihadiyyəni Hizbi-Tudənin rəhbərliyi altına keçməsinə ürəkdən razı deyildisə, zahirdə bu işə görə onlara kömək etməkdən başqa çarəsi yox idi. Iş o vaxt Təbrizdə Hizbi-Tudəsinin başında duranlarından asılı idi. Onlar gərək əvvəlxaricdə nümayəndələrini bir-bir görüb danışıb, onların nəzərini cəlb etdikdən sonra təşkilat yolu ilə daxil olub, ittihadiyyə şurasının qərarı üzrə işi istədikləri əşxasın əlinə tapşıraydılar. Bunun əvəzinə Ağa Əmir Xizi ilə Ərdaşis Ovanesyan Müqəddəməsiz və hazırlıqsız olaraq, özləri ittihadiyə binasına gedib, oranı işğal etməklə işi bir dəfəlik öz ə llərinə almaq istəyirdilər. Yusif Iftixarinin getməsilə acıqlanıb, şə did surətdə mübarizə etməyə hazırlanan kargərlər isə onların belə bir mövqedə gəlib binanı tutmaq istəmədiklərini gördükdə təhəmmül edə bilməyib, hər ikisini ciddi surətdə döydükdən sonra binanın pillələrindən yuvarlatmaqla, onları oradan tamah dişlərini çəkməyə məcbur etdilər. Ondan sonra müəyyən bir vaxta dək Hizbi-Tudə başçıları ittihadiyyənin rəhbərliyindən sərfi-nəzər edib, Israfil Qadirinin rəhbərliyi ilə ayrı bir ittihaliyyə təşkil etməylə təşəbbüs etdilər. Məlum olduğu üzrə kargərlər arasında nifaq və ikitirləlik yaratmaqdan başqa bir nəticə verə bilməz idi. Əmir Xizi ilə Ərdaşis Ovanesyan Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|