Microsoft Word seyid c?F?R pis?V?RI. doc

 
28 
Azərbaycanda  çox  yaxşı  işlədi.  Azərbaycan  Cəmiyyəti  və 
Zəhmətkeşlər Təşkilatı  pozulduqdan sonra Azərbaycanda yeni 
qurulan  irticai  dövrdə  azadixah  və  demokratik  qüvvələr  fəqət 
bu  cəmiyyətin  adı  altında  fəaliyyət  göstərə  bilirdilər.  Hizbi-
Tudə  və  sair  təşkilatların  təşkil  edə  bilmədikləri  mitinqlər, 
nümayişlər  Ziddi  Faşist  Cəmiyyəti  adı  ilə  təşkil  olunurdu. 
Faşist  ziddinə  mübarizə  aparan  bir  təşkilata  dövlət  və  irticai 
ünsürlər  curət  edib,  bir  söz  deyə  bilmirdilər.  Hətta  mətbuat 
şə
did surətdə qadağan edildiyi halda, təzə ərsiyə çıxıb siyasətə 
qoşulmuş  Biriya,  Mir  Rəhim  Vəlayi  və  qeyriləri  azadixahların 
sözlərini  bu  cəmiyyətin  tərəfindən  nəşr  olunan  “Yumruq” 
ruznaməsi  vasitəsilə  intişar  verirdilər.  Polis  Ziddi-Faşist 
Cəmiyyəti namına toplanan mitinqlərini dağıda bilmirdi. Hətta 
Ziddi-Faşist  Cəmiyyətinin  mərkəzi  bir  zaman  Hizbi-Tudə 
tərəfindən  çox  geniş  dairədə  istifadə  olunurdu.  Ziddi-Faşist 
Cəmiyyəti,  Zəhmətkeşlər  Təşkilatı  Azərbaycan  Cəmiyyəti  və 
başqa  demokratik  cəmiyyətlər,  bir  sözlə  demək  olar  ki,  12 
Şə
hrivərdə qabağa çıxan təşkilatların hərəsi bir növ ilə gələcək 
demokrat  firqəsinin  yaranması  üçün  zaminə  hazırladıqları 
nöqteyi-nəzərdən faydalı və səmərəli işlər hesab olunmalıdır. 
Həmkarlar  ttifaqı. 
Azərbaycan Həmkarlar  ttifaqı da 1941-ci il 3 25 avqustdan 
şə
hrivərdən  sonra  meydana  çıxan  sazimanlardır.  Onun  birinci 
müəssisləri Süren, Qulam karxanasının, Kərgəri və Fədavi  ran 
karxanasının  kargəri  başqa  təşkilatları  ziru-ru  (altüst)    edən 
Fəhimi  bu  adamlardan  məyus  olub,  Canpolad  qəziyəsindən 
azadixahlara  bütün  hüsni-rəğbət  (meyl)  göstərməklə,  nüfuz 
qazanan  Xəlil  nqilab  vasitəsilə  onu  tamamilə  ələ  keçirməyə 
iqdam  etdi.  Yuxarıda  dediyimiz  səbəbə  görə  Tehrana  təbid 
(sürgün) olunan Xəlil  nqilab orada Fəhimi ilə sazişə gəldikdən 
sonra Təbrizə müraciət edib, Fəhiminin köməyi ilə işə başlayıb, 
tezliklə  geniş  bir  ittihadiyə  yaratmağa  təşəbbüs  etdi.  Fəhimi 
təşkilatın  məxaricini  təmin  etmək  məqsədi  ilə  böyük  bir 
 
345 
8.  Məclisi  Milli  üzvlərindən  iki  əsası  komesiyon  təşkil 
olunur. Birinci maliyyə komesiyonu, ikinci xalq qoşunları işləri 
komesiyonu.  
9.  Müddəyül-ümum  kül  və  rəisi  təmiz  (prokuror  və 
kanstitusiya 
məhkəməsi 
sədri) 
təyin 
etmək 
məclis 
vəzifələrindədir. 
 
Dövlət təşkili Haqqında 
1.  Azərbaycan  muxtar  dövləti  məclis  vasitəsilə  təyin  və 
təsvib olunur. 
2. Məclisi Millidə əksəriyyət qazanan firqənin rəhbəri (lideri) 
məclis rəisinin dəvəti ilə heyəti dövləti intixab edib, təsvib üçün 
Məclisi Milliyə təqdim edir. 
3.  Dövlət  yəni  Quvayi  (qüvvələr)  mücriyyə,  məclis  yəni 
quvayi müqənninədən tamamilə ayrı olmalıdır. 
4. Azərbaycan milli dövləti vizarət xanaları ibarətdir: 
(1. Baş vəzir 
2. Daxilə vəziri 
3. Maliyyə vəziri 
4. Xalq qoşunları vəziri 
5. Ədliyyə vəziri 
6. Fəlahət vəziri 
7. Səhiyyə vəziri 
8. Yol, post teleqraf və telefon vəziri 
9. Ticarət və iqtisad vəziri 
10.  ş və zəhmət vəziri 

---

 
344 
müzakiratda iştirak etməyə və izhari-əqidə və ehsasat eləməyə 
haqları yoxdur. 
7. Məclisdə rəisinin icazəsi olmadan danışmaq omaz. 
8.  Növbədən  xaric  danışmaq  üçün  məclisin  xüsusi  qərarına 
ehtiyac vardır. 
9. Dəsturdan əvvəl danışmaqdan ötrü də məclis xüsusi qərar 
qəbul etməlidir. 
10.  Nümayəndələr  növbə  ilə  danışmalı,  bu  növbə  katiblərin 
vasitəsilə qeyd və rəis vasitəsilə elan olunmalıdır. 
Mütəfərriqə (pərakəndə) maddələr 
1.  Məclisin  cələsələri  iki  növdür:  ələni  və  məxfi  (açıq  və 
gizli). 
2.  Ələni  cələsələrdə  diplomasi  nümayəndələr,  ruznamə 
müxbirləri və tamaşaçılar şirkət edə bilər. 
3.  Məxfi  cələsələrdə  şirkət  etmək  üçün  nümayəndələr, 
vəzirlər  və  onların  müavinlərindən  başqa  kimsəyə  icazə 
verilmir. 
4.  Məclisin  danışıqlarında  nümayəndələr  və  heyəti  dövlət 
üzvlərindən  və  vəzirlərin  müavinlərindən  başqa  kimsə  şirkət 
edə bilməz. 
5. Qonaqlardan və ruznamə müxbirlərindən intizamı pozmaq 
istəsələr rəis onları iclasdan ixrac edər. Hətta onu müvəqqətən 
saxlatdıra  bilər.  Əgər  onun  əməli  şədid  olursa  saleh  məhkəmə 
vasitəsilə mücazat olunar. 
6.  Məclis  cələsələrinin  vaxtını  təyin  etmək  heyəti  rəisənin 
vəzifələrindən  olduğu  halda,  nümayəndələrin  99  nəfərin 
təqazası ilə da iclas çağrıla bilər. 
7. Məclis binasına silah ilə daxil olmaq olmaz. 
 
29 
şə
bneşinlik  (tədbir)  təşkil  edərək,  21  min  tümən  pul  toplayıb 
Xəlil  inqilaba  təhvil  verdi.  Inqilab  möhkəm  malı,  qüvvət  və 
dövlət  köməyinə  istinad  edərək,  ciddi  işə  başladı.    O  zaman 
müharibə nəticəsində heyrətavər dərəcədə tərəqqi etməkdə olan 
sənaye  məhsulu  və  yaşayış  vəsailinin  şədid  bir  surətdə 
bahalanması işçi sinfinə mübarizənin genişlənməsindən qorxub, 
çox yerdə kargərlərə güzəşt etməyə məcbur oldular. 
Dövlət mübarizənin müvəqqəti bir surətdə irəli getməsindən 
qorxub  iqtisad  naziri  tərəfindən  doktor  Şeyxi  Azərbaycana  və 
sfahana  göndərməyə  məcbur  oldu.  Doktor  Şeyxi  yerdə 
vəziyyəti  mütaliə  etdikdən  sonra  kargərlərlə  karfərmaların 
(sahibkarların)  ixtiyarat  və  haqqını  müəyyən  edən  bir  layihə 
yazıb, dövlətə qəbul etdirdi. Bu vəsilə ilə kargərlərin vəziyyəti 
yaxşılaşmağa başladı.  ş müzdü (maaş) yüzdə yüz, bəlkə yüzdə 
50  %  artırıldı.  Karxana  sahibləri  kargərlərin  hətta  çörək  və 
yanacaqlarını də öhdələrinə götürməyə məcbur oldular.  
Bu  ittihadiyyənin  müvəffəqiyyəti  Xəlil  nqilabın  adına 
tamam olduğuna görə onun nüfuzu yüksəlməklə, kargərlər onu 
həqiqi bir rəhbər kimi qəbul etməyə məcbur oldular. Arxasında 
böyük güc və qüdrət hiss edən bu cavan macəracu get-gedə öz 
vəziyyətini  unudub,  hətta  ərbab  və  vəlineməti  (sahibi)  olan 
Fəhimiyə  də  etinasızlıq  göstərməyə  başladı.  Onun  hüzuruna 
getdikdə  qabaqki  təvazakarlığın  əvəzi  biədəbanə  (ədəbsiz)  bir 
surətdə  qaba  hərəkətlər  biruzə  verib,  digər  tərəfdən  kargər 
təbəqəsindən  təxti-təsirində  vaqe  olmaqla  tez-gec  əhd  və 
pimanı  unudub,  vəli  nemətinin  göstərişlərinə  əməl  etməkdə 
səhlənkarlıq  göstərdi.  Fəhimi  mahir  bir  diplomat,  amma  bir 
mürtəce olduğuna baxmayaraq öz məqam və şəxsiyyətinə artıq 
dərəcə əlaqəmənd özünü tapıb fəhlə təşkilatının başına gətirdiyi 
satqın  bir  adam  mütəkkəbbir  və  ədəbsiz  bir  şəxsin  hərəkətinə 
təhəmmül  edən  deyildi.  O  bir  neçə  dəfə  işarə  və  kinayə  ilə 
hərifi  (tərəfi)  başa  salmaq  istəyirsə,  Xəlil  özünün  arxasında 
böyük qüdrət hiss etdiyinə görə onun işlərinə məşğərə ilə cavab 

---