Microsoft Word seyid c?F?R pis?V?RI. doc
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
40 arasında da varmış. Təbriz {onlara güzəşt edib} və axırda çəkib, ortada bir neçə nəfəri öldürdükdən sonra oranın azadxahları tərəfindən islah edilmiş və tamamilə ortadan qaldırmış idi. 1941-ci il 3 Şəhrivərdən sonra həmin köhnə mühacir ünvanı altında daha geniş, daha dərin bir surətdə zahirə çıxıb, Azərbaycan xalqının Sərneveştində mühüm yer tutmaqdaydı. Mühacirlər ümumiyyətlə Sovet Azərbaycanında və Şuralar ttifaqının başqa cümhuriyyətlərində bir müddət yaşayıb öz vətənlərinə müraciət edən azərbaycanlılar olduqları halda, yerli mürtəcelər və dövlət məmurları tərəfindən mühacir adlandırılıb, Azərbaycandan xaricə çıxdıqları ilə onların arasında şədid bir surətdə ikitirəlik yaratmışdılar. Mühacirlərin çoxlusu uzun müddət Şuralar ttifaqında yaşayıb siyasi məsələlərdə aşna olduqların məhəlli adamlara nisbətən ictimai mübarizədə daha ciddi rəftar edirlər. Bir də bu camaat Pəhləvi dövrəsində böyük azar və əziyyətlərə məruz qaldıqlarından o rejimin bir daha təkrarından həmişə vahimədə idilər. Çünki Rza xan dövründə onlar öz vətənlərində müharibədə əsir düşən sərbazlardan daha pis halda yaşamağa məcbur idilər. O vaxt mühacir adı daşıyan bu adama müəyyən kənara çıxmağa icazə verilmirdi. Onların dövlət idarəsində işləməyə haqları yox idi. Hər gün gərək gəlib özlərini polis idarəsinə nişan verib, hazırqayıb dəftərini imza edirdilər. Bunların mal və can, hətta heysiyət və namusu daima polis və jandarmların təərrüzünə (təcavüzünə) məruz idi. Əksəri yaxşı tərbiyə və təhsil görmüş olan bu camaatın çoxusu ranın mərkəzi şəhərlərində və cənubun zəhərli ab-havası olan yerlərinə sürgün eləyib, orada ağır və dözülməz şərait altında saxlanırdılar. Kaşan şəhərində mən şəxsən təbid (sürgün) olduğum günlərdə elə famillərə təsadüf etdim ki, bir parça çörək üçün hər bir işə hazır olduqları halda, onlara işləmək imkanı vermirdilər. Mühacir ilə danışmaq, onlara kömək etmək cürm hesab olunurdu. Biçarələr hətta alt paltarlarını satıb, xərcləyib, qurtarmışdılar. Bunların 333 etdiyi layihəni nəzərdən keçirtmək üçün 20 azər günün axşamı saat .... mənə göstərdilər. Milli Ş ura Məclisinin nizamnaməsindən iqtibaz etmişdilər. Cümlələr o qədər namərdburd (qarışıq) və qəliz idi ki, onlardan heç bir məna çıxartmaq olmurdu. stər-istəməz onu kənara qoyub, 1 saatın ə rzində məclisimizin vəziyyətinə uyğun və xalqın anlayacağı bir dildə nizamnamə layihəsi yazmağa məcbur oldum. Bundan ə lavə məclisin bərnaməsi və orada müzakirə olunan məsələləri təhiyyə edilib, (dünya bəyənən) bir hala salınması üçün bir neçə saatdan artıq vaxt qalmamışdır. Bununla belə mərkəzi komitə binasında hazır olan yoldaşların məşvərəti (məsləhət) ilə abrumənd bir halda tənzim etməyə müvəffəq oldum. Hərəkatin müvəffəqiyyətlə irəli getməsi bizdə belə qüdrət və bacarıq yaratmışdı ki, yorulmaq, yuxusuzluq (hiss etmədən), işləri bir neçə saatın ərzində əncam verib, qurtardıq. Bilaxirə böyük fəaliyyət, şiddətli intizar gecəsi istədiyimiz halda xatəmə tapmaqla müəyyən saatda 101 nəfərdən ibarət olan nümayəndələrin hamısı məclisi salonunda oldular. Hətta Ə rdəbil nümayəndələri də gəlib yetişə bilmişdilər. Təbriz o gün çox əzəmətli bir hal almışdır. Xalq dəstədəstə Səttarxan xiyabanına axıb, gələrək, nümayəndələrini görmək, və məclisin qərarlarından xəbər tutmaq istəyirdilər. Quşə kənarda silahlı fədai dəstələri nəzəri cəlb etməkdə idi. O gün mənim boynuma çox ağır vəzifə düşmüşdü. Məclisi təşkil etməklə bərabər, Təbrizdə olan dövlət qüvvəsinin vəzifəsini aydınlaşdırmalı idim. Bu axırıncı vəzifə məclis təşkilindən daha ağır, daha da məsuliyyətli idi. Kiçik bir xəta, sadə bir ehtiyatsızlıq 10 minlərlə gunahsız insanın qanının tökülməsinə səbəb ola bilərdi. Hətta deyə bilərəm nehzətin sərniveştini də diqqət, mətanət, eyni zamanda ciddi və möhkəm təsmim üzərində aparılması idi. Yeri gəldikdə bu xüsusda geniş məlumat vermək olduğundan burada cuziyyata daxil olmaq istəyirəm. Nümayəndələr, qonaqlar və xarici nümatyəndələrin gəlib, çıxması saat 10-na çəkdi. Mən şəxsən məclisə nisbət öz 332 halında idi. Dövlət işçiləri əmniyyətin pozulmasından qorxurdular. Bizim tapşırığımız üzrə demokratlar bazarı və şə hərin müxtəlif yerlərini mühasirə etməkdə idilər. Xalqın hamısı gecənin vəzihəml (doğuş) halında olduğunu hiss edir və onun günəş ilə bərabər, bir növzat (körpə) doğmağını yəqin düşünürdü. Bu növzadın (doğulan) oğlan və ya qız, sağlam və ya əlil olacağını ancaq biz firqə siyasətini idarə edənlər bilirdik. Hələ biz gecənin daşıdığı növzadın həyata qədəm qoymadan ə vvəl onun vəzifəsini öz beynimizdə müəyyən etmişdik. Bununla belə iş tariximizdə təzə bir iş olduğu üçün çox diqqət və ehtiyac tələb edirdi. Səhər saat 10-da hər qiymətə olur-olsun məclisi açmağa qərar vermişdik. Bu o günkü şəraitdə elə də asan bir iş deyildir. Sadə bina məsələsi böyük zəhmətə tamam olmuşdur. Biz istəyirdik millət məclisi tam mənası ilə müstəqil və bitərəf şəraitdə iftitah açılsın olsun. Ona görə firqəmizin ixtiyarında olan binalardan onun təşkili üçün istifadə edə bilmirdik. Çox zəhmətdən sonra bilaxirə “Didəban” sinəmasının intizar salonunu bu iş üçün intixab, oranı abrumən bir hala salmağa müvəffəq olduq. Bu iş bir günün müddətində ə ncam verilmişdir. Məclis tam mənası ilə milli bir məclis halına salmaq üçün əldə olan və əldə olmayan insanların hamısından istifadə olunmuşdur. Hətta Təbrizdə olan xarici konsulları da unutmayıb, cələsədə qonaq sifəti ilə şirkət etməyə çağırmışdıq. Şə hərin üləma (ruhani), tüccar, əəyan, maliklər və sair təbəqələrində də rəsmi surətdə dəvətnamə göndərmişdik. Tehran mətbuat nümayəndələri də teleqram vasitəsilə dəvət olunmuşdur ki, gəlib xalqımızın gördüyü tarixi işlərin şahidi olsunlar. şin əvvəli olduqca müşkül idi. Milli Məclisimizi təşkil edən nümayəndələrdən 5-3 nəfərdən başqa hamısı milli məclisi hətta tamaşaçı sifətilə də görməmişdilər. Təcrübəli nümayəndələr isə fars dili ilə yazmağa adət etdiklərindən onların hazırladığı layihələrdən bir məna çıxmırdı. Ona görə hər bir işə özüm şəxsən yetişməyə məcbur olurdum. Məsələn məclisin daxili nizamnaməsi üçün təyin olunan heyətin təhiyyə 41 içərisində olan ali məktəb qurtarmış mühəndis və təbiblərə qara fəhləlik və torpaq qazmaq imkanı vermirdilər. Ümumiyyətlə Təbriz, Ərdəbil, Sarab, Gərmdud və sair Azərbaycan kəndlilərindən ibarət olan bu adamlar mühacir ünvanı olub, öz vətənində sadə yaşamaq vəsailindən məhrum olduqda sonra nagihani (təsadüfən) olaraq əldə etdiyi azadlığa təbiidir ki, xunsərdliklə (soyuqqanlıq) sakit dura bilməzdi. Ona görə də Hizbi-Tudə təşkil olan kimi onun ətrafına toplanan və onu qüvvətləndirən camaat, yəni mühacirlər olmuşdu. Yerli camaat isə irticai dövrənin təlim etdiyi adət üzrə mühaciri bəyənib onunla bir Hizbdə çalışmaqda tənəffür (nifrət) etirdi. Orta ziyalıların Kanun-Demokrası ətrafına toplanmalarının səbəbi də bu idi. Vəli firqə başçıları da onu elə açıq söyləməyə curət etmirdilər. Çünki, Kanun-Demokrası təşkilatın üzərində belə mühacir tipləri az deyidi. Məsələn Xəlil Azərbadkan, Hüseyn Rizvan, Şamil və qeyriləri mühacir adlanan azərbaycanlıların lap ciddilərindən sayılırdılar. Bu təşkilata girən adamların arasında Hizbi-Tudə ilə muxalifət edən qeyri- azadxah ünsürlərə də təsadüf edilirdi. Bunlar Kanun- Demokrası, üzvlərini Hizbi-Tudə əleyhinə qurub təqviyyat etməklə azadixahlıq cəbhəsinə ixtilaf salmaq istəyən adamlar idi. Xətib Şəhidi və Hacı xan Təlai və qeyrilərinin məqsədləri fəqət və fəqət bundan ibarət idi. Tamam mənfi və müsbət cəhətlərilə bərabər, Kanuni-Demokrasi Azərbaycan milli nehzətinə mütəmayil (meyilli) bir ocaq hesab etmək mümkündür. Onun başçıları heç vəchlə Tehranı tanımaq istəməyib, onunüçün mərkəziyyət qail deyildilər. Bunlar özlərini müstəqil bir Azərbaycan təşkilatı hesab edib, mərkəzi komitələri isə Təbrizdə idi. Bu cəhətdən Kanun-Demokrası Hizbi-Tudə təşkilatından daha doğru xətti-hərəkət təqib edirdilər. Bildiyimizə görə Hizbi-Tudə əmələn və nəzərən öz məramnaməsinə kəndli təbəqəsini tamamilə kölgədə qoyub, ona bir şey verəməmişdi. Halbuki, Kanuni-Demokrasi öz məramnaməsində torpağı pulsuz olaraq kəndliyə verməsini irəli Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|