Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
250
—
olur. M s.:  O, d rs  getm mi di, çünki onun ba   a r y rd . – 
Onun ba  a r y rd , çünki o, d rs  getm mi di.  
 
Qeyd: Dilimizd  tabesiz mür kk b cüml l rin  k-
s riyy ti cütt rkibli sad  cüml l rin birl m sind n 
yaran r. Bu zaman tabesiz mür kk b cüml nin t rkib 
hiss l rinin ayr ca mübt da v   x b ri olur. M s.: 
Evin yara
  u aqd r, süfr nin yara
 qonaq. 
(atalar sözü)  B z n is  mür kk b cüml nin t rkib 
hiss l rinin birind  mübt da ixtisar olunur v   n ti-
c d  mür kk b cüml   h mcins x b rli sad  cüml y  
çevrilir. M s.:  M mm d li bütün i l ri yerin  ye-
tirdi, o, öz öhd sin  dü n v zif l ri bitirdi. – mü-
r kk b cüml dir. M mm d li bütün i l ri yerin  
yetirdi, öz öhd sin  dü n v zif l ri bitirdi. – sad  
cüml dir.  Ancaq buradan bel   n tic   ç xarmaq ol-
maz ki, mür kk b cüml nin mü t r k mübt das  ol-
mur. Mü t r k mübt dal  mür kk b cüml l r ola bi-
lir v  bu zaman a a dak  qaydalar  bilm k laz md r:  
1. Mü t r k mübt dal  mür kk b cüml l rd   x b r-
l rd n biri ismi, dig ri feili x b r olur.  M s.:  Bu, 
yax  almad r, Qubadan g tirilib. Atam evd dir, sizi 
gözl yir.  
2. Mü t r k mübt dal  mür kk b cüml l rd   x b r-
l r müxt lif zamanlarda olur. M s.: Dostum onu ev-
l rin  apard , iki günd n sonra biz  g tir c k. Afaq 
M lah ti ba çaya apard , i d n sonra g tir c k.  
3. Mü t r k mübt dal  mür kk b cüml l rd   x b r-
l r feilin müxt lif t srifl n n formalar nda olur. 
M s.:  M n toxumu bu gün g tirdim,  sabah  km li-
y m.  H kim ax am saat s kkizd   g lm li idi,  indi 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
251
—
g l r. Arvad inad ndan  l ç kmirdi; b d ni il  qap n  
tutub aya n  yer  möhk m basm d . (M.Hüseyn) 
Onu da qeyd ed k ki, t rkib hiss l rind n biri, ya da 
o biril ri t kt rkibli cüml  il  ifad  olunan cüml l r 
tabesiz mür kk b cüml l r olur.  M s.:  Sirrini dosta 
dem , dostunun da dostu var. (atalar sözü) Bundan 
ba qa, t rkib hiss l rind  (t kt rkibli cüml nin) 
elliptik cüml l r i tirak ed n cüml l r d  tabesiz 
mür kk b cüml  kimi ç x  edir. M s.: M rd özünd n 
bil r, nam rd yolda dan. (atalar sözü) Dövl td  
d v , övladda n v . (atalar sözü)  
 
d biyyat: 
 
1. .Abdullayev, Y.Seyidov, A.H s nov. Müasir Az rbaycan 
dili. IV hiss . Sintaksis. Bak , “ rq-Q rb”, 2007, s.268-273 
2. N.Abdullayeva. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisi. Bak , 
ADPU-nun n ri, 1999, s.101-102 
3. Q. .Kaz mov. Müasir Az rbaycan dili. Sintaksis. Bak , 
“Aspoliqraf LTD” MMC, 2004, s.280-283 
4. N. hm dov. Mür kk b cüml  haqq nda ümumi m lumat n 
intonasiya-m na t hlili z minind  t drisin  dair. – Az rbaycan 
dili v   d biyyat  t drisi. Bak , 1979,  1, s.29-34 
5. Müasir Az rbaycan dilinin sintaksisind n praktikum. Bak , 
ADU-nun n ri, 1978, s.43 
6. Kamal Abdulla. Az rbaycan dili sintaksisinin n z ri problem-
l ri. Bak , MTM- nnovation, 2016, s.155-172 
7. F.C lilov. Mür kk b cüml  sintaksisi. Bak , “Maarif” n riy-
yat , 1983, s.35-45, 61-69 
 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
252
—
 
 
 
Ò
ÀÁÅÑÈÇ ÌÖÐÿÊÊÿÁ 
ÚÖÌËÿËÿР
 
 
 
Tabesiz mür kk b cüml  haqq nda m lumat.  ki v  daha 
art q sad  cüml nin m na v  qrammatik c h td n b rab r hüquq 
sas nda tabesizlik yolu il  vahid bir tam kimi birl m si n tic -
sind   m l  g l n mür kk b cüml l r  tabesiz mür kk b cüml l r 
deyilir. Tabesiz mür kk b cüml nin t rkib hiss l ri b z n yaln z 
intonasiya vasit sil   laq l nir. Bu cür cüml l r  ba lay c s z 
tabesiz mür kk b cüml l r deyilir. M s.: Al r ngli s h r  f ql ri 
traf  bürüyür, h r t r fd  qu lar n n m si e idilir. Q hr man n 
b d ni  sir, vücudu titr yirdi. Prometey can verdi o da  q f sd , 
Ya ad  a alar, qullar dünyas .  
Tabesiz mür kk b cüml nin t rkib hiss l rini  laq l ndi-
r n tabesizlik ba lay c lar   v  dig r vasit l r.  T rkib hiss l ri 
tabesizlik ba lay c lar  il   laq l n n cüml l r tabesiz mür kk b 
cüml l r adlan r. Tabesiz mür kk b cüml nin t rkib hiss l ri ara-
s nda a a dak  tabesizlik ba lay c lar  i l nir: 
1.  Birl dirm  ba lay c lar . Bura a a dak  ba lay c lar da-
xildir: 
V  ba lay c s : M n ona qulaq burmas  ver r m v  s nin q z n 
da qay dar g l r atas n n evin . Dünyada bir t m nnan qalmas n 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
253
—
v  be  adam da s n  r hm t oxusun. Bu sözl ri m n dedim qurtar-
d m v  Sad q c ld yerind n durub g ldi v  m ni b rk qucaqlad , o 
üzümd n bu üzümd n öpdü. (C.M mm dquluzad ) Beyn lxalq 
münasib tl rd   q r lmal  qaydalar çoxdur v  köhn  müqavil l r 
c r lmal d r. (M. brahimov) S rtibin ota nda intizar dolu bir 
sükut vard   v  Hafiz Biluri, Yav r  zimi üz-üz  oturub fikr  
getmi dil r.(M. brahimov) 
H m, h m d , da, d  ba lay c lar : H m  ziz  öksürüb yuxu-
sunu qaç rm d , h m d  planlar  alt-üst olmu du. Üstümd  Allah 
da var, pey mb r d  var, onu bilirs n.  amo c rla ba   a a  
ged rk n h m Q m ri gözünün qaba na g tirir, h m d  o, v d-
l dikl ri kimi görü  bil c kl rin  inan rd . (S.R himov)  
N , n  d  ba lay c s : Bu yaral  s si n  hava itirdi, n  torpaq 
bo du, n  sular  ritdi, n  d  m saf  pozdu.   deyil, n  gec si var, 
n  d  gündüzü var. (M. brahimov) 
2.Qar la d rma ba lay c lar : amma, ancaq, lakin, f q t, hal-
buki v  s. M s.: Qurban n olum, s n dövl tli ki is n, amma m n  
bu saat fitr  vacibdir. S n yaratd n Fir ngiz indi yoxdur, f q t 
m n yaratd m Fir ngiz  b didir.(C.Cabbarl )  M nim yolda m 
sad n ad n  qoyublar la la , amma and olsun yaradana bu 
l q b o ki iy  heç yara m r. (C.M mm dquluzad )  F rid  xeyli 
dan d , ona t s lli verdi, lakin o heç bir söz dem yib yuxulad , 
s h r dinm z-söyl m z durub yola dü dü. (M. brahimov)  Ham  
ü üyürdü, lakin namusa bo ulub heç k s c qq r n   ç xarm rd . 
(C.B rgü ad) 
B z n bu m qamda is  ba lay c s ndan da istifad  edilir. M s.: 
Na dal  dünya görmü dü, Bulud is  t crüb sizdi. ( .V liyev) 
3.Bölü dürm  ba lay c lar :  Ya, ya da, gah, gah da  v  s. 
M s.: Ya u aqlar k nd  g l c k, ya da m n onlar  görm y  ged -
c y m. Gah traktor t mir  dayan r, gah da traktorçu x st l nir. 
Gah o, h r k s  yaz  g l n, qar qan  bel  incitm kd n ç kin n 
r hmdil olur, gah da bir anda anla lmaz bir  tiac l q edirdi. 

---