Microsoft Word son dialektik corafiya docx

  Ağazeynal A. Qurbanzadə 
 
24 
 
 
anlayışlarının  əhali və yaşayış  məntəqəsinin yerləşməsi, istehsalın idarəedil-
məsi və müxtəlif sahələr arasında sistem funksional əlaqələrin məntiqinə dair 
yanaşmalara, təhlillərə üstünlük verilmişdir. Corli və Kennedi tərəfindən mor-
foloji və dayanıqlı  özünütəmin edən homostatistik (morfostatistik) funksional 
sistem əlaqələrinin təminatına dair bloklarının coğrafi parametrləri təklif olun-
muşdur.   
Elmi medodologiyasının konseptual inkişafına dair U.İzardın (ABŞ) xid-
mətləri coğrafiya və iqtisadiyyat elmlərinin funksional formalaşmasında mü-
hüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Sənaye kompleksin təşkili və idarə edilməsinin 
coğrafiya yönümlü tədqiqatları elmi məktəbləri tərəfindən dəyərləndirilmişdir 
və praktiki olaraq tədbiqi reallaşmışdır. Coğrafiya elmi araşdırılmalarında coğ-
rafi sistemlərinin formalaşması prosesində riyazi modelləşmə metodologiyası-
na üstünlük vermişdir. 
U.İzardın coğrafiya elminin rasional idrak ideyalarından sayılan və müasir 
dövrdə də öz aktuallığını saxlayan regional təhlil modellər sisteminə dair araş-
dırmaları fundamental xarakter daşıyır. Bu sistemin əsas ideya miqyasında iq-
tisadi dəyər modelinin nəzəri  və praktiki  elmi əsaslarının müəyyənliyi durur. 
            
         
 
 
 
 
 
Ümumi məntiqi baxımdan coğrafiya elmi tədqiqatlarının aparılmasının  
önəmində müəyyən bir konsepsiya çərçivəsində tədqiqat apamaq qeyri-müm-
kündür. Əks təqdirdə, nəzəri baxışlardan kənar öyrənilən hər hansı bir coğrafi 
tədqiqat obyektin ərazi təşkilinin təhlili konkret elmi nəticələrinin reallaşdır-
masının effekti rasional dəyər daşıya bilməz. Problemə kompleks yanaşsaq, 
rasional idrak kondekstində coğrafiya elminin tədqiqat fəlsəfəsinin məzmunun 
dialektikası və ərazi təşkili idealogiyasının müstəqillik əldə edilməsi ilə fərq-
lənir.
27
 
U.İzardın tədqiqatlarının mühüm nəzəri-metodoloji yanaşmalarından müa-
sir dövrdə də coğrafiya elmi məktəblərın praktiki tədqiqatlarında geniş istifadə 
edilir. “Regonal analizin metodları: regional elminə giriş” (Methods if Regio-
                                                            
27
 Qurbanzadə A.A. Qloballaşma şəraitində coğrafiya informasiya sisteminin formalaşması. 
   // Az CC əsərələri. XVI. 2011. 
  U.İzard:  
  Regional coğrafiya elminin banisidir. Bu sahədə geniş mə-
nada tədqiqatlar aparmışdır. İzardın təlimində təcrüməsi çə-
tin ifadə olunan = regional scince = ideyası coğrafiya elmi-
nin tədqiqatlarında geniş istifadə edilir. 

---

Dialektik coğrafiya
 
 
 
25
 
 
nal Analysis: an İntroduetion to Regional Seience) monoqrafiyasında İzard = 
riyazi modellərinin tədbiqinnin fonunda kompleks formada istifadə etməklə =  
regional coğrafiya elmi problemlərini önəmə  gətirmişdir. Regional iqtisadi 
inkişafın indeksləşdirmə modelinin praktiki məsələlərinin coğrafi reallıqları 
müasir dövr üçün də effektlidir. U.İzardın təklif etdiyi regional ərazi-istehsal 
kompleksinin optimal səviyyədə  təşkili və idarə edilməsinin nəzəri baxış-
larından ABŞ, Böyük Britaniya və s. ölkələrində istifadə edilmişdir.  
Elmi-nəzəri araşdırmalarının tədbiqi kodlarına  əsasən coğrafiya elminin 
çoxfunksional informasiya mənbələrində “pradiqma”
28
 anlayışının meydana 
gəlməsinə  səbəb olmuşdur. Formalaşmış paradiqma ideyalarının informasiya 
modellərinin reallıqları əsasında: coğrafiya elminin tədqiqat obyekti yeni məz-
mun kəsb etmişdir. Yeni məzmunun önəmində coğrafiya elminin metodoloji-
dialektik  kodunun gerçəkləşməsinə və davamlığına dair tədqiqatlarının aparıl-
ması üçün imkanlar yaranmışdır. 
XX  əsrdən başlayaraq coğrafiya elminin dialektik paradiqma istiqamətləri 
üzrə aparılan tədqiqatlar inkişaf etmiş  sənaye ölkələrinin iqtisadi və sosial 
inkişafının siyasətinin tərkibinə daxil olmuşdur. Dialektik paradiqma məsələ-
ləri ABŞ, Fransa və s. elmi mərkəzlərində T.Kun, V.Barnes, Vadal de La 
Blans, E.Reklyu, J.Brayun və başqaları  tədqiqatçılar tərəfindən müəyyən sə-
viyyələrdə problemin təhlillərinə üstünlük verilmişdir. 
Fikrimizcə, paradiqma məsələlərinin elmi araşdırmalarının “nüvəsi”ndə 
“gerçəklik” və “məkan-zaman” kodlarının informasiya mənbələrinin təyini, 
praktikası coğrafiya elminin dialektikasında mühüm xarakterə malikdir.  
 
 
 
                                  
                                                 
                                 
 
 Coğrafiya elminin  struktur  dialektik  paradiqma  kodları. 
 
Məntiqi nəticə ondan ibarətdir ki, dialektik paradiqma kodlarına uyğun 
olaraq “məkan-zaman” kontekstində  tədqiqatların aparılması  məsələlərinə 
kompleks yanaşmaqla  ərazi-istehsal strukturlarının təşkili və idarəedilməsi 
coğrafiya elmində yeni bir mərhələnin yaranmasına səbəb olmuşdur. 
                                                            
28
 Paradiqma (lat. nümunə, model, misal deməkdir) = ideya istiqaməti elmi naliyyətlərinin  
   fundamental vəhdəti deməkdir.
 
G 
D 
G =  Gerçəklik  (G
1
 – obyektiv;  
G
2
 –subyektiv)  
D = Məkan və zaman  ( D
1
 – hərəkət,   
D
2
 –informasiya, D
3
 – funksional,   
D
4
 – praktika) 
{G
1
 ,   G
2
}        
{D
1
, D
2
, D
3
, D
4
}
 

---