Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?

 
39
Sözsüz  ki,  Milad  önc sind n  ba layan  bu  qar ılıqlı  ili gil rin 
ara dırılması  yalnız  bir  neç   tarixçi  alim   deyil,  böyük  ara dırma 
m rk zl rinin  üz rin   dü m kd dir.  Türkl r     qar ı  h m nil rin  sür cli 
saldırısı,  bu  saldırılara  qar ı  Az rbaycan  ba çısı  Tömris  Ananın  mril  
saldırqan  Kuru un  ba ının  k silm si,  habel   Sasanıların 
r kl r  v  
sonralar Türk Maniçil rin , M zd kçil rin  qar ı soyqırım yola salmaları, 
Bab kin milli dir ni in  qar ı Xorasanda  slam- r b Xilaf tin  ba lı olan 
yerli  slam-  Fars    hakiml rinin  b lli dü m nçiliyi,  “Çaldıran  sava ı”
62
 il  
ba lanmı  faci vi tariximizin sür cind  hizm t örtüsü altında gizl n n Fars 
kök nli  siyas tçil rin  rolu  bu  ilginc  ili ginin  bir  neç   örn yidir. 
Göründüyü kimi, yuxarıda sadalanmı  ili gi t rzinin sonucu olaraq 1925-
ci  ild n  b ri  panFarsizm  öz  limizl   özümüz   hakim  k silir.    Fars  -Türk 
ili gil ri   ovinist siyas tin  çevrilir. Tarix boyu  Fars  kimliyini qoruyub 
saxlayan  Türk  gücü  h min  Farslıq  lil   m hv   sarı  yuvarlanır.  V  
avtoritar- ovinist  P hl vi  Fars  ahlı ıyla  ba lanan  anti-Türk,  anti-
Az rbaycan  siyas ti  totalitar- ovinist  islam    Fars    rejimil   davam 
etm kd dir. 
 
ki ayrı ya am sür cind n formala an iki ayrı kültür biçimi! 
 
Türk  v     Fars    kültürl rinin  formala masında,  onun  bugünkü 
duruma  g lm sind   tarixs l  faktların  d yi m z  rolu  olmu dur.  st r  Türk 
tarixçil ri,  ist rs   d     Fars    tarixçil rinin  göst rdikl rin   gör ,  bu  iki 
toplum  h r  zaman  öz  d b,  g l n k  v   gör n kl rin   dayanaraq  ya antı 
sürmü , toplumsal v  sosial qurallar yaratmı , h min qurallara dayanaraq 
kültür biçiml mi , dövl tl r yaratmı  v  bu dövl tl ri gücl ndir r k milli 
xlaqlarına uy un imperaturluq sisteml ri qurmu lar. Elatlıq v  oturaqlıq 
birl m sind n  biçiml nmi   Türk  ya am  f ls f si  Türk  m d niyy tinin 
z nginliyi  v   tük nm zliyinin  özülü
63
 olmu dur.  G n l  Türk  g l n yin  
böyük  qatqılar  ver n,  Az rbaycan  Türklüyü  slind   öz  kökünün  t m l 
da ını  Türk  kimliyind n  almı dır.  Az rbaycan  Türk  m d niyy ti,  h tta 
gücsüz dövrl rd  bel , öz verimli etgisini eld n verm mi dir. Çünki, geni  
                                                 
62
 Sultan S lim v   ah  smayil arasında olan sava  yeri. Açıklamak gerekirse bu sava  
Türk tarixinde en talehsiz sava dır. 
63
 t m li 

---

alanda  kök  salan  Türk  ya am  f ls f si,  bir  alanda  m lub  olark n  ba qa 
alanda  fatih  ya amı  sür   bilmi dir.  Bu  üzd n  heç  zaman  tam  olaraq 
m lub duruma dü m mi , sür kli olaraq ya amı , yaratmı  v  geni  izl r 
buraxmı dır.  Bir  çox  tarixs l  faktlara  dayanaraq  milad  önc sind n  b ri  
Fars  (pars)  m d niyy tinin  örn kl ri  kimi  göst ril n 
h m nil r, 
Sasanılar,  S f vil r,  Av arlar,  Qacarlara  xas  olan  saray  v   anıt  izl ml ri 
bütünlükl   Türk  memarlı ından  alınmı ,  Türk  ustadları 
li  il  
qurulmu dur.  slamdan  sonraki  dövrl rd   Türk  s rk rd l rinin  ran 
adlanan  yerd   hegomonlu u,    Türk  m d niyy tinin  d   bölg d   üstün 
mövqe  qazanmasına  z min  yaratmı dır.  Ancaq  Mediya  (Mad),  Manna, 
Orarto, Qutti-Lullubi, Elam v  ba qa Türk v  yapı ımlı dilli ell r  aid olan 
naxı ların Sasanılara v  H xam ni l r  ( h m nil r) aid olan kitab l rd  
görünm si  olduqca  dü ündürücüdür.  H min  kitab l rd   görün n  Türk  v  
ba qa ell rin  lind  olan qızıl parçaları, bugün d k göz lliyini saxlamaqda 
olan  ziv r-al tl r  Türkl rinin  taysız  v   yüks k  kültürünün  göst rg sidir. 
Bu  haqda   Fars    tarixçisi  N.  Purpirar, Türk  k l m sini  dilin   g tirm d n 
bel  örn k verir:  
 
... g r  da   kitab l rd   adı  geç n  m lub  mill tl rin  milli,  qovmi 
(tayfa)  v   f nni  kültür l  nailiyy tl rini  qalib  imperatura  t qdim  etm  
m cburiyy tini  q bul ed rs k,  o  zaman  Daryu   dön mind   bu  qovmlarin 
h r  birinin  keçirdikl ri  m rh l l ri  onların  paltarlarından,  silahlarından, 
yanlarındaki  v h i  heyvanlarından, 
l  i l rind n  v   dig r  vergi 
sovqatlarından  mü yy n  ed   bil rik.  M s l n  t svirl r  söyl yir  ki, 
Sekrtil r  toxumaçılıqda  v   at  t rbiy   etm kd   ustadmı lar  v   onların 
imperator  hüzuruna  g l n  elçil rin  g tirdikl ri  h diy l r  göz 
qama dırıcıdır.  
 
... Ancaq üç, Part, B lx v  Ari
64
 heyy tl rinin paltar v  h diy l ri 
onları köç ri, tarımla h l  tanı  olmamı  v  primitiv  l i l rin  sahib olan 
qovmlar kimi göst rm kt dir. Bu üç hey t v  ümumiyy tl  bütün hey tl r 
arasında  Aril r  n  a a ı  ictimai  rütb d   yer  almı lar.  Onların  paltarları 
Zabul  qumsallı ının  lbis sidir.  Ancaq  d v   v   aslan  d risini  h diy  
olaraq g tirmi l r v  h diy l rinin içind  görün n iki naxı sız kasa ba qa 
                                                 
64
 Ariya 

---

 
41
hey tl rin  kasaları  il   müqayis d   s n t  zövqünd n  m hrum  olan 
saxsılardan ibar tdir. 
65
 
 
Yuxarıda  adı  ç kil n  Sekrtil r,  çox  gümanki  çe itli  adlarla 
s sl nil n  bügünkü  Az rbaycan  Türkl rinin  ata-babaları  kimi  sayılan 
haman  skitl r,  Sakalar,  Masajetl r,  Dahılar,  Samartlar  olmalıdır.  Bel  
olan halda  Fars  yazarın g tirdigi faktlara gör ,  skitl rl  Aril rin m d ni 
ölçüsü ölçülm z d r c  f rqli v  tam olaraq bir-birind n ayrı v  ba ımsız 
idi.    Fars    tarixçisinin  g tirdigi  faktlara  gör ,  skitl r  olduqca  m d ni, 
kifay t q d r Elat v  Otraq m d niyy ti sentez halına g tirmi  bir  xlaqs l 
v  qanuns l mill t olmu lar. Onlar çox mahir atçılar, usta toxucular, daha 
modern  geyim  tikicil ri,  naxı lı  m fr q  qablar  s n tçil ri,  zamana  gör  
yüks k  d r c   savadlı,  mill t  v   torpaqlarına  qar ı  dü m nl rin  
acınacaqlı  döyü çül r  v   barı   zamanı  qon ularına  gör   semimi  dost 
olmu lar.  N.Purpirarın  g tirdiyi  d lill r   gör ,  Aril r  bütün  ell rin içind  
n  geri  qalmı ,  yoxsul,  b d vi  v   toplumsal  m d niyy td n  uzaq  qovm 
halında  ya amı lar.  Ancaq  buna  baxmayaraq  onlar  güclü  olan  zamanlar 
unitar  v   m rk zçi  dövl tçiliy   söyk n r k  tarixin  n  q ddar  m rk zçi 
hakimiyy tl rini yaratmı  v  onun nec  q ddar imperya oldu unu dünyaya 
car ç kmi dir. Bu haqda  Farsların ilk tarixs l kitab l rind n olan Bisütun 
da  qazmalarında Daryu a aid yazıda bel  g lir:  
 
“Bu ölk d  m n  v fadar olanları t qdir v  t lfiq etdim v  h r k s 
m n   t slim  olmadı  is   onu  d h tli  c zalandırdım”  ...  “M n  onun  h m 
burnunu, h m qula ını, h m d  dilini (Midiya istiqlalçı s rk rd si F rur ti 
n z rd   tutur)  k sdim  v   gözl rini  oydum.  Sonra  da  onu  sarayımın 
qapısına  ba ladım  ki,  h r  k s  üçün  örn k  olsun,  n  sonunda  is   onu 
H m danda  dara  ç kdim  v   bütün  seçgin  yanda larını  qalanın  içind  
bo azından asdım”.
66
 
 
                                                 
65
 (N.Purpirar.  türkç y   t rcüm   Güntay  Cavan ir  “on  iki  sr  sükut!”  kitabından 
s h.113-114).  
66
 (N.Purpirar. türkç y  t rcüm  Güntay Cavan ir “on iki  sr sükut!” kitabından s h.48 - 
49 - 50).   

---