Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 378 Müəllifin dil və ədəbiyyat tarixinə aid məqalələri (“Qətran Təbrizi və Naxçıvan”; “Xaqani hünəri”; “Ruzigarın yeganəsi”; “Füzulinin ləqəbi haqqında bəzi qeydlər”; “К происхождению псевдонима «Хатаи» Шах Исмаила”; “Русь и тюркский мир в «Искендер-наме» Низами” və s.)istər dilçilik, istərsə də ədəbiyyatşünaslıq baxımından xüsusilə diqqəti cəlb edir. Bu məqalələri eyni zamanda qədim və orta əsr Azərbaycan tarixinə bir nəzər kimi də qiymətləndirmək olar. Məsələn, “Qətran Təbrizi və Naxçıvan” adlı məqaləsində müəlliffarsdilli Azərbaycan saray və divan ədəbiyyatının ilk böyük nümayəndələrindən olan, XI əsrdə daha çox Rəvvadilərin və Şəddadilərin himayəsində yaşayıb-yaradan Qətran Təbrizinin Naxçıvanla, xüsusən Naxçıvan hakimi Məlik Müzəffər Əbudələflə münasibətlərindən söhbət açır. Qeyd edir ki, Qətran Təbrizinin Naxçıvanda yazdığı və Naxçıvana göndərdiyi şeirlərdən cəmi dördü dövrmüzə gəlib çatıbvə mədhiyyələr sayca az olsa da, Azərbaycan tarixi, xüsusən də Azərbaycan mədəniyyət tarixinin öyrənilməsi baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Çünki bu mədhiyyələrdə XI əsr Naxçıvan tarixi, hökmdar Əbudələfin apardığı müharibələr, onun sərkərdəliiyi və müdrik dövlət başçısı olması geniş işıqlandırılmışdır. Qüdrət müəllim “Xaqani hünəri” məqaləsində görkəmli Azərbaycan şairi Xaqani Şirvani yaradıcılığının mükəmməlliyindən, müəllifin zəhmətsevərliyindən, öz ziddiyyətləri ilə tarixə düşmüş Şirvanşahlar sarayındakı həyatından, saray çəkişmələrinin müdrik ustada sahibinə verdiyi iztirablardan bəhs etmişdir. Şairin əsərlərindən verilən nümunələr XII əsr saray həyatının müsibətlərini dolğun əks etdirir. “Ruzigarın yeganəsi” məqaləsinin mövsuzu isə,həqiqətən də, “könüllər fatehi” (Salman Mümtaz) olan Məhəmməd Füzulidir. Məqalə öz qeyri-adi girişi ilə (ölümündən sonra ustad Füzuliyə verilən ləqəb və ünvanların incələnməsi ilə) diqqəti çəkir. Bundan sonra Qüdrət müəllim eşqdən söz açırvə Füzuli zirvəsinin təhlilinə keçir. Füzulinin eşqi nə qədər ilahi mahiyyətdədirsə, bir o qədər də realdır. Bu eşqə qovuşmağa nə qədər can atılsa da, ona yetməmək o qədər zövqvericidir. Buna görə də Füzuli əsərlərindəki qəhrəmanlardan da böyük aşiqdir. Bu aşiqlik şairi hamıdan fərqləndirir. Müəllif bu fərqlənməni Füzulinin üstünlüyü hesab edir. Füzuli 1) aşiqlik istedadına; 2) divanəliyin dərəcəsinə; 3) qəminin artıq olmasına, qəmə, möhnətə dözümlülüyünə və s. görə bütün sələf və xələflərindən seçilir. Geniş təhlildən sonra Qüdrət müəllim maraqlı bir nəticəyə gəlir: “Füzulinin türkcə və farsca divanlarının mütaliəsindən bizdə qalan ən davamlı təəssürat bundan ibarətdir ki, Füzulidə eşq real həyatda olan D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 379 bayağılığa, adiliyə, düşüncə və duyğulardakı bəsitliyə, dayazlığa qarşı çıxmaq vasitəsidir.” Topludakı məqalələrin mövzusundan görünür ki, şifahi xalq ədəbiyyatı və folklor məsələləri Qüdrət müəllimi həmişə məşğul etmişdir. İstər bayatılardan, istər aşıq şeirindən, istər dastanlardan, istərsə də folklorun nəzəri məsələlərindən bəhs edəndə müəllifin bu sahəyə xüsusi vurğunluğu və peşəkarlığı diqqəti cəlb edir. Kitabdakı məqalələr sırasında “Koroğlu” dastanındakı “Misri qılınc” ifadəsinə, eləcə də ayrı-ayrı folklor mətnlərinin təhlilinə aid məqalələr də elmiliyi və problemə yeni yanaşma baxımından diqqətçəkicidir. Topludakı məqalələr içərisində “Русь и тюркский мир в “Искендер- наме” Низами”istər həcminə, istərsə də elmi dəyərinə görə xüsusi yer tutur. Təkcə belə bir faktı qeyd etmək kifayətdir ki, müəllif bu məqaləsində müxtəlif dillərdə olan qırx bir qaynaqdan istifadə etmişdir. Qüdrət müəllimin orfoqrafiya, toponimika və leksikologiyaya həsr olunmuş ayrı-ayrı məqalələri də peşəkar dilçi müşahidəsinin məhsulu kimi xüsusi aktuallıq kəsb edir. Biz inanırıq ki, bu toplu oxucular, xüsusilə filoloqlar tərəfindən rəğbətlə qarşılanacaqdır. Kitabın müəllifini həm 80 illik yubileyi münasibətilə, həm də bu dəyərli toplusuna görə ürəkdən təbrik edir və ona yeni-yeni uğurlar arzulayırıq. akademik Möhsün Nağısoylu D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 380 Azərbaycan dialektoqrafiyası – 60 XX əsrin 50-ci illəri Azərbaycan dialektologiyasının elm kimi mərhələlər üzrə işlənməsi dövrüdür. Hələ o zaman Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunun dialektologiya şöbəsində elmi-tədqiqat işləri üç istiqamətdə gedirdi. 1) Azərbaycan dili dialekt və şivələrinin monoqrafik tədqiqi 2) Azərbaycan dilinin dialektoloji atlasının hazırlanması 3) Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğətinin tərtibi. 1957-ci ildə Türk dillərinin dialektologiyası məsələlərinə həsr olunmuş I Regional Müşavirənin qərarına əsasən Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutunun Dialektologiya şöbəsi qarşısında dialektoloji atlasın tərtibi planını hazırlamaq məsələsi qaldırılır. Məlumdur ki, Azərbaycan dilinin ayrı-ayrı dialekt və şivələrinin tədqiqi dialektoloji atlasın tərtibinə xidmət edir. İlk təcrübə kimi öyrənilməsi əsasən başa çatmış hesab edilən şərq qrupu dialekt və şivələri dialektoloji atlas üçün obyekt seçildi. Bu iş 1957-ci ildə başlandı və 1965-ci ildə başa çatdırılması qərara alındı. ŞƏKİLDƏ: “Azərbaycan dilinin şərq qrupu dialektoloji atlası” nın bir xəritəsi. Sözsüz ki, atlasın tərtibi üçün ilk növbədə proqramın hazırlanması ən vacib məsələ idi. Proqram Azərbaycan dilinin şərq qrupu dialekt və şivələrinin ən spesifik cəhətlərini özündə əks etdirməli idi. Bu tələblərə Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|