Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 370 adından da göründüyü kimi, müəllif bu kitabda isim, feil və əvəzliklərin homogenliyini faktlarla sübut etmişdir. “Giriş” hissədə monogenez ideyasının meydana gəlməsi, onun tərəfdarları və əleyhdarları barədə geniş məlumat verilmişdir. Burada dünya dillərinin vahidliyi ideyasını tədqiqatları ilə müdafiə edən mütəxəssislər müxtəlif sferalarada nəzərdən keçirilmişdir. Bu xüsusda müəllif yazır: “İndiyə qədər nostratik nəzəriyyələrə əsaslanan iki dilçilik məktəbi formalaşmışdır: Moskva məktəbi və Amerika məktəbi. Moskva məktəbinin əsas nümayəndələri V.M.İlliç-Svitiç, S.A.Starostin və A.B.Dolqo- polski, Amerika məktəbinin əsas nümayəndəsi isə A.Bomharddır”. Bundan başqa müəllif türkologiyada tədqiqatlarını vahid dil nəzəriyyəsinin sübutuna kökləmiş araşdırıcıları da diqqətdə saxlamış və onlardan E.Z.Kajibəyovu, R.R.Baytasovu, O.Süleymenovu xüsusi qeyd etmişdir. Müəllif türkologiyada nostratik ideyanın əleyhdarları (K.M.Musayev, A.M.Şerbak, B.A.Serebrennikov, N.A.Baskakov) haqqında da məlumat vermiş və bu qarşıdurmanı bir tərəfdən də “dövrün ideoloji siyasəti” ilə əlaqələndirmişdir. Baba Məhərrəmli Azərbaycan dilçiliyində nostratik tədqiqatlar aparan alimləri (A.Məmmədov, Q.Kazımov, B.Xəlilov, Ç.Qaraşarlı, E.İnanc, F.Əlizadə) də yaddan çıxarmamış və onların araşdırmalarına da münasibət bildirmişdir. Bütövlükdə, “Giriş” hissədə dünya dilçiliyində, türkologiyada və Azərbaycan dilçiliyində nostratik nəzəriyyə tərəfdarları və onların tədqiqatları təhlil edilmiş və müəllif yeri gəldikcə onlarla müəyyən məqamlarda opponentlik də etmişdir. Kitabın birinci fəsli “Dünya dillərində eynimənşəli isimlər” adlanır. Müəllif bu hissədə “isim köklərinin müxtəlif qohum olmayan və yaxud qohum hesab edilməyən dillərdəki morfonoloji və semantik uyğunluqlarını” nəzərdən keçirmişdir. Müəllif bu fəsildə qədim kök morfemləri – ap, an, at, ar, ka, bod, kur, tam, tek, er və onların derivatlarını qohum və qohum olmayan dillərin materialları əsasında təhlil etmiş, dünya dillərində eyni mənşədən boy atdığını sübut etmişdir. Bu araşdırma zamanı müəllif zəngin dil materialı təqdim edir. Belə ki, ap kök morfeminin kişi və qadın semantikası üzrə şaxələnməsini çoxsaylı faktlarla sübuta yetirən alim onun qədim dillərdə də izlərini gözdən qaçırmamışdır. Bundan başqa müxtəlifsistemli dillərdəki “nəfəs, bədən, can, ruh, tanrı, insan, heyvan” semantikalı sözlərin əksəriyyətinin an kök morfemindən əmələ gəldiyi də bu fəsildə geniş şəkildə izah edilmişdir. Müəllif seçdiyi dil materialını izah edərkən bu istiqamətdə araşdırmalar aparmış tədqiqatçıların əsərlərinə müraciət etmiş, heç də onlarla razılaşmamış, yeri gəldikcə D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 371 polemikaya girmiş və tənqidi fikirlər səsləndirmişdir. Bu fəsildə ar kök morfemi də araşdırmaya cəlb edilmiş və dünya dillərində “su” anlayışı bildirən sözlərin tərkibində saxlandığı həmin dillərdən gətirilmiş faktlarla sübut olunmuşdur. Kitabda müəllifin geniş şəkildə yer ayırdığı kök morfemlərdən biri də ka nostratik sözüdür. Alim ka kökünün semantik şaxələrini izah etməklə yanaşı, derivatlarını da nəzərdən keçirmişdir. (ka – kal, kap, kay, kas, kar, kat, kam, kan). Eyni zamanda, ka anlautlu heyvan adları da tədqiq olunmuş, çox geniş bir etimoloji təhlil aparılmışdır. Tədqiqatçının su sözünün etimologiyası ilə bağlı apardığı araşdırmalar da maraq doğurur. Belə ki, onun müxtəlif dillərdən topladığı faktlar və su sözünün üzə çıxardığı yu//çu//tu//mu//bu//vu//ku allomorfları, onların semantik inkişafı etimologiya sahəsində aparılan qiymətli araşdırmalar sirasına daxil edilməlidir. Kitabın ikinci fəsli “Dünya dillərində eynimənşəli feillər” adlanır. Bu fəsildə müəllif ən saf nitq hissəsi hesab olunan təkhecalı kök feillərin bir qismini nəzərdən keçirmişdir. Burada alım ke nostratik kökü, onun derivatları olan kay//kam//kan//gir//gəl//gəz//kas//get formalarını; ba, ye, öl, ir, kar, ya, onun derivatları yan//yak//yal//yaş//yar; ke nostratik feili və onun kas//ker //kar//kər//kur//kir//kat//kət//kal//kəl//kıl//kay//key//qıy//kap//qop//kan// kaz derivatları geniş şəkildə təhlil edilmiş və onların dünya dillərində homogenliyi tutarlı faktlarla sübut edilmişdir. Kitabın üçüncü fəsli “Homogen əvəzliklərdə morfonoloji və semantik dəyişmələr” adlanır. Müəllif əvəzliklərin araşdırma materialları sırasına daxil etdiyi sözlər cərgəsinə aid etməsini belə izah edir: “Protodillərin parçalanması, ayrılması dövrünü təxmini müəyyənləşdirməyə imkan verən qlottoxronoloji nəzəriyyəyə görə, leksikostatistika dildə müəyyən qədim və sabit söz qrupunu əhatə edir ki, onlar arasında şəxs və sual əvəzlikləri də var. Fikrimizcə, şəxs, işarə və sual əvəzliklərini ilkin kök morfemlərə aid etmək daha düzgündür. Əvəzliyin digər növləri isə sonradan yaranmışdır”(1, s. 214). Müəllif türk dilləri ilə qeyri-türk dillərindəki əvəzliklərin oxşar- lığını eyni mənşə ilə əlaqələndirir, təsadüfiliyi qəti şəkildə inkar edir. Əvəz- likləri ulu dilin ilk sözləri sirasında hesab edən alim qənaətlərini özünəqə- dərki sanballı tədqiqatlara və seçib qruplaşdırdığı faktlara sözykənərək qətiləşdirir. Müəllifin gəldiyi yekun qənaət belədir ki, “türk dillərindəki əvəzlik kökləri ilə digər dillərdəki əvəzlik köklərinin analoji paralelləri protodilin bütün xalqlar üçün eyni olduğunu təsdiqləyir”(1, s. 216). Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|