Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 366 edilmişdir. Komitənin qərarının ilk bəndində bir səsin birdən artıq hərflə qarşılanmaması nəzərdə tutulurdu. Yeni əlifbanın ən sonuncu variantı ilə bağlı İstanbulda bir həftə davam edən müzakirələrin nəticəsi belə oldu. 1928-ci ilin avqustunda İstanbulda yeni hərflərin elan olunduğu və əsas imla qanunauyğunluqlarının qeyd olunduğu “Elifba Raporu” nəşr edilir. 41 səhifədən ibarət olan hesabat (rəy) bu başlıqlardan ibarət idi: 1. Türk dilindəki səslərin miqdarı və keyfiyyəti. 2. Latın hərflərinin səs dəyərləri. 3. Avropa ölkələrində istifadə olunan latın əsaslı əlifbadakı hərflər kimi. 4. Türkcəyə məxsus latın hərflərinin seçilməsi və bu xüsusda tətbiq olunan əsaslar. 5. Müxtəlif əlifbalardakı qoşa hərflər, işarəli hərflər, latın əlifbasına əlavə edilmiş hərflər. 6. Türk əlifbasını təşkil edən hərflərin müxtəlif dillərdəki qarşılıqları. Yekunda təqdim edilmiş yeni türk əlifbası 29 şəkildən ibarət olmaqla aşağıdakı şəkildə təklif edilir: a (a), b (be), c (ce), ç (çe), d (de), e (e), f (fe), g (ge), h (ha), ı (ı), i (i), j (ji), k (ka), l (le), m (me), n (ne), o (o), p (pe), q (kü), r (re), s (se), ş (şe), t (te), u (u), v (ve), w (çift v), x (iks), y (ye), z (ze)[7, s.384]. Qısa zamandan sonra yeni hərflərin tanıdılması və öyrənilməsi məqsədilə yerinə yetirilən fəaliyyətlərdə qarışıqlığa səbəb olan gh və kh birləşmələri əlifbadan çıxarılmış və 31 hərflik yeni türk-latın əlifbası 29 hərfə endirilmişdir. Bundan sonra ictimaiyyətə “yeni türk hərfləri” kimi təqdim edilən əlifbanın xalqa tanıdılması və qəbul edilməsi üçün əməli fəaliyyətə keçilir. Təqribən 75 il davam edən əlifba islahatı prosesinin sonunda 1 noyabr 1928-ci ildə 1353 saylı qanunla latın hərflərinə əsaslanan türk əlifbası qəbul edilir. Qanuna görə, iki ay sonra, yəni 1929-cu ilin əvvəllərindən etibarən dövlət vasitəsilə yerinə yetiriləcək bütün yazış- malarda, mətbuatda və digər sahələrdə yeni türk əlifbasından istifadəyə, bundan sonra isə məktəblərdə və digər təhsil sahələrində də yeni əlifba ilə tədrisə başlanılır. Daha sonra əlifba islahatının tam həyata keçirilməsini təmin etmək üçün 23 dekabr 1931-ci ildə qəbul edilən “Yeni türk əlifbası haqqında” qanuna əsasən “ərəb hərflərindən (ərəb əlifbasından) açıq və gizli şəkildə mədrəsələrdə, tədris mərkəzlərində və digər yerlərdə istənilən şəkildə D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 367 istifadə hallarına görə” Cinayət Məcəlləsinin 526-cı maddəsi ilə cəza növü nəzərdə tutulurdu. ƏDƏBİYYAT: 1. Abdulla F. T. Arap Harflerinin İslahı ve Değiştirilmesi Hakkında İlk Teşebbüsler ve Neticeleri (1862-1884) // Belleten, Cilt XVIII, sayı 66, 1953. 2. Bilal N.Ş. Türk Yazı Devrimi, Türk Tarih Kurumu, 1992. 3. Ertem R. Elifbeden Alfabeye Türkyede Yazı Meselesi. İstanbul: Dergah Yay, 1991. 4. Gökalp Z. Osmanlı İmlasının Tarihi 1 // Gənc Kalemler, 1911. 5. Mercanlıgil D.M. Yeni Harfler Birliği ve Yeni Yazı // Ülkü, IV/40, Nisan 1949. 6. Reşit F.U. Latın Alfabesinden Türk Alfabesine. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1953. 7. Şirin H.U. Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri. Ankara: Akçağ yayınları, 2006. Эльчин Ибрагимов Политика алфавита в Турции Резюме Язык и алфавит являются факторами, подтверждающими бытие, существование каждого народа. Алфавит является используемым на письме того или иного языка собранием графических знаков, пост- роенных в принятом для данного языка порядке. Алфавит имеет очень большое значение в развитии литературного языка. Вопрос алфавита всегда занимал должное место в культурном развитии и прогрессе общества. В Турции реформа языка и алфавита проводилась не только в период республики, была наиболее обсуждаемым вопросом уже в последние годы существования Османского государства. Иногда эти обсуждения были настолько бурными, что приводили к образованию противоположных друг другу различных радикальных группировок. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 368 Elchin Ibrahimov Alphabet Policy in Turkey Summary Language and the alphabet are factors that confirm the existence and existence of every nation. The alphabet is a collection of graphic symbols that are used in the writing of this or that language, in a manner acceptable to that language. The alphabet is of great importance in the development of the literary language. The alphabet was deemed necessary for the cultural development and progress of each era. Language and alphabetic reforms in Turkey were not only carried out during the period of the republican period, but were one of the most discussed issues since the Ottoman Empire. Sometimes these debates were so intense that there were different radical groups that contradict each other. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 369 Resenziya AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitunun Elmi işlər üzrə direktor müavini, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Baba Məhərrəmlinin “Dünya dillərində homogen sözlər” adlı kitabı haqqında “Gələcək bütün böyüklüyü və gözlənilməzliyi ilə keçmişin sarsılmaz özülü üzərində dayanır. Gələcək keçmişin şagirdidir və müəllimini nə qədər yaxşı dərk etsə, o qədər güclüdür. Nə qədər can atsa da, keçmiş adlı kökündən qopa bilməz və bütün yeni çalarlarına, boyalarına baxmayaraq, o, zaman-zaman öz keçmişini təkrar edir. Buna görə də ilkinliyə gedən yol, əslində, gələcəyə gedən yola işıq salır” (2, s. 3). Yaşadığımız yer planeti hər cəhətdən olduğu kimi dil sarıdan da çox zəngin və rəngarəngdir. Planetdə yaşayan 7 milyard əhali, təxminən, 6000 müxtəlif dildən istifadə edir. Bu dillərin hər biri digərindən fərqli xüsusiyyət sərgiləyir. Bütün bunlar, yəni dillərin müxtəlifliyi və onların əmələ gəlməsi hər zaman alimləri düşündürmüş və bu yöndə qızğın mübahisələrə yol açmış, problemə dair müxtəlif ideyalar, görüş və mülahizələr meydana çıxmışdır. “Bəzi dilçilər çox qədim zamanlarda ulu dilin mövcud olmasına inanırlar və onu nostratik dil adlandırırlar ki, bu da hind-Avropa, ural, Afroasiya və digər dil qruplarının ana dili kimi müəyyənləşdirilir. (100000 il qabaq Şimali Afrikadan və Ön Asiyadan baş qaldıran dil böyük ərazilər keçərək yayılmağa başlamışdır) Fransız dilçisi və etnoqrafı Janson qeyd edirdi ki, “Ulu dil mövcud ola bilər, ancaq onun sözlərinin hazırda mövcud olan dillərdən bərpası mümkün görünmür” (4, s. 41-42). Amma nə yaxşı ki, bu mumkünsüz görünən mövzu ilə bağlı araşdırmalar aparmağa cəsarət etmiş tədqiqatçılar var. Onların araşdırmalarının və tədqiqatlarının çətinliyini “samanlıqda iynə axtarmaq işi”nə bənzətmək olar. Belə tədqiqatların son dərəcə böyük zəhmət və səbir bahasına ərsəyə gəldiyini yaddan çıxarmaq olmaz. Bu mənada filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Baba Məhərrəmlinin “Dünya dillərində homogen sözlər” kitabı nəinki Azərbaycan, eyni zamanda, dünya dilçiliyinə ən qiymətli töhfələr sırasındadır. Kitab giriş və üç fəsildən ibarətdir. Dos. Baba Məhərrəmli nostratik dillə bağlı araşdırmalarının bir hissəsini bu kitabda təqdim etmişdir. Belə ki, kitabın fəsilləri müvafiq olaraq, “Dünya dillərində eynimənşəli isimlər”, “Dünya dillərində eynimənşəli feillər”, “Homogen əvəzliklərdə morfonoloji və semantik dəyişmələr” adlanır. Fəsillərin Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|