Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 372 Dos. Baba Məhərrəmlinin sözügedən kitabının bu fəslində şəxs əvəzliklərinin hamısı (müxtəlif fonetik variantlarda), işarə əvəzliklərindən o və bu kök morfemləri, sual əvəzliklərindən kim morfemi geniş şəkildə araşdırmaya cəlb edilmiş və maraqlı nəticələr əldə edilmişdir. Belə ki, dil faktları ilə sübut olunmuşdur ki, ilkin olaraq, işarə əvəzlikləri, daha sonra şəxs və sual əvəzlikləri yaranmışdır. Digər tərəfdən isə “əvəzliklərin digər növlərinin məhz şəxs və işarə əvəzliklərindən, bir qisminin isə isim köklərindən törədiyini türk dillərinin faktları isbatlayır”(1, s.243). Müəllif dünya dillərinə aid faktlara söykənərək, əvəzliklərin homogenliyini sübut etmiş və belə bir qənaətə gəlmişdir ki, “tarixən morfonoloji inkişaf nəticəsində əvəzlik növlərinin bir-birinə keçidi baş vermişdir” (1, s. 252). Müəllif dünya dilçiliyi üçün çox böyük əhəmiyyət daşıyan bir sıra elmi nəticələrə gəlmişdi. Onun fikrincə, dərin elmi təhlillər sübut edir ki, “dilçilikdə ənənəvi olaraq işlədilən qohum dillər məfhumu şərti termindir. Tipologiyasından asılı olmayaraq, bütün dillər qohumdur, bütün dillərin mənşəyi eynidir. Dünya dillərində homogen söz kökləri ən çox isim, feil və əvəzliklərdə müşahidə olunur. Nostratik söz kökləri CV (samit+sait), V (sait), CVC (samit+sait+samit), VC (sait+samit) formalarında olmuşdur. Nostratik araşdırmalarda bərpa edilən söz köklərinin ilkin quruluş modeli ən çox CV (samit+sait) şəklində uyğun gəlir”(1, s. 254-255). Beləliklə, dos. Baba Məhərrəmlinin “Dünya dillərində homogen sözlər” kitabını oxuduqca faktların bolluğunda fəslin axırına necə gəlib çıxdığını hiss etmirsən. Kitab yazılarkən müəllifin yalançı vətənpərvərlikdən uzaq olduğu, ciddi faktlara söykənən soyuq elmi mühakimələrlə araşdırma apardığı bir daha təsdiqini tapır. Bu arada qeyd edək ki, yalançı vətənpərvərliyin obyektiv elmi araşdırmalar aparmağı necə tormozladığı müxtəlif səviyyələrdə çoxdan etiraf edilmişdir. Belə ki, məşhur tədqiqatçı O. Süleymenov yazırdı: “Milli şüurun inkişafı nəticəsində elm bir çox hallarda rəsmi, saxta vətənpərvərliyin quluna çevrilir və tarix həqiqətdən uzaqlaşmağa başlayır. Keçmişə mövcud baxışdan asılı olaraq, faktlar ya düzgün işıqlandırılmır, ya da saxtalaşdırılır. Tək şübhə hesabına elmi irəli aparmaq mümkün olmadığı kimi, təkcə inam gücünə onu inkişaf etdirmək olmaz. Əks halda tarix nihilizmin və vətənpərvərliyin bir atributuna çevrilir. Mənbəni bilmək mənbədən nə almaq istədiyini bilməkdən qat-qat əhəmiyyətlidir.Əgər riyaziyyat və fizika da belə saxta vətənpərvərlik təzyiqinə məruz qalsaydı, bəşəriyyət indi də kəl arabası sürürdü” (3, s. 6-11). D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 373 Amma biz bu əsəri oxuduqca müəllifin elmin inkişafı naminə çalışdığının bir daha şahidi oluruq. Kitabın dilinə gəldikdə qeyd etmək lazımdır ki, elmi üslubun tələblərinə əməl edən müəllif, eyni zamanda, axıcılığı qorumuş və bu da əsəri oxunaqlı etmişdir. Alim kitabında türk dillərində səs keçidlərinin sözlərin etimoloji izahında oynadığı rolu bütün gücü ilə nəzərə çarpdırır və bu müəllifin bütövlükdə morfonologiya elminə nə qədər dərindən bələd olduğunu bir daha təsdiq edir. Müəllifin bu əsəri etimoloji araşdırmalar içərisində ən qiymətli tədqiqatlar sırasındadır. Oxucu monoqrafiyanı oxuduqca indiyə qədər sözlərin necə yaranması texnologiyasını dərk etməyə başlayır. Müəllif eyni zamanda, tədqiqatında müqayisəli-tarixi və müqayisəli- tipoloji metodları kompleks şəkildə tətbiq etmiş, söz yuvası metodundan daha çox istifadə edərək qlobal etimologiyaya öz töhfəsini vermişdir. Bu xüsusda müəllif yazır: “Söz yuvası metoduna əsasən türk və qeyri-türk dillərində işlənən onlarla homogen sözün arxetipini bərpa etmək mümkündür” (1, s. 199). Elmin inkişafına son dərəcə qiymətli hədiyyə olan bu kitab zaman keçdikcə daha da dəyər qazanacaq və inanırıq ki, müəllif bu istiqamətli araşdırmalarını davam etdirəcək, nostratik dilçiliyə öz töhfəsini verəcək. Müəllifə bu şərəfli yolda uğurlar arzulayırıq! Ədəbiyyat 1. Məhərrəmli B. Dünya dillərində homogen sözlər, Bakı, 2017 2. Seyidov M. Azərb. xalqının soykökünü düşüərkən, Bakı, 1989 3. Süleymenov O. “Az-ya”, Bakı, 1993 4. Veysəlli F. Dilçiliyə giriş, Bakı, 2014 Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Elçin Məmmədov D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 374 Dəyərli tədqiqat Müasir dövr dilçilik tədqiqatları özünün əhatəliliyi, həll olunan problemlərə kompleks yanaşılması, aparılan tədqiqatların daha qlobal və fundamental xarakteri ilə seçilir. Müxtəlifsistemli dillərin leksik tərkibinin semantik təhlili müasir dilçiliyin ən aktual problemlərindən biridir. Bu mənada filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülşən Axundovanın “Azərbaycan və ingilis dillərinin məişət leksikası” adlı monoqrafiyası diqqətə layiqdir. Monoqrafiya Azərbaycan və ingilis dillərinin məişət leksikasının müqayisəli struktur-semantik tədqiqinə həsr olunmuşdur. Tədqiqatda Azərbaycan dilçiliyində ilk dəfə olaraq müxtəlifsistemli dillərə daxil olan Azərbaycan və ingilis dillərinin məişət leksikasının semantik əlamətlərə görə taksonomik təsnifatı aparılış bu leksikanın hər iki dildə yaranma mexanizmləri aşkar edilmiş, eləcə də, spesifik cəhətləri müəyyən edilmişdir. Məlumdur ki, məişət leksikası xalqın həyatını, onun gündəlik qayğı- larını, xalqın mədəni səciyyəsini, onun müdrikliyini əks etdirir. Məişət leksikası, həmçinin, xalq təfəkkürünün bütün nailiyyətlərini, əcdadımızın təcrübəsini, müşahidələrini nəsillər üçün mühafizə edir. Monoqrafiyada məişət leksikasının dil sistemində yeri müəyyən- ləşdirilir. Azərbaycan dilinin məişət leksikası dialekt və şivələr hesabına, ingilis dilinin məişət leksikası isə daha çox alınmalar hesabına zəngin- ləşir. Müəllif ey zamanda Azərbaycan dilinin məişət leksikasının mövcud olan dialekt və şivə sözlərinin bir qisminin qədim türk leksik layına aid olduğunu nümunələrdə qeyd edir. Monoqrafiyada Azərbaycan və ingilis dillərinin məişət leksikasının kontrastiv təhlili aparılır. Müəllif müxtəlif- sistemli dillərdə məişət leksikasının kontrastiv təhlilinin nəinki onun leksik-semantik (taksonomik) xüsusiyyətlərini müəyyən etməyə bu leksikanın reallaşmasının xarakterini aşkar etməyə, həmçinin, hər iki xalqın mədəniyyəti, tarixi keçmişi, hazırki vəziyyəti və s. haqqında məlumat əldə etməyə imkan yaratdığını qeyd edir. Əsərdə Azərbaycan və ingilis dillərində yemək adlarının kontrastiv təhlilinə də geniş yer verilmişdir. Bildiyimiz kimi ksenonimlər və yaxud yemək adları məişət leksikasının mühüm hissəsini təşkil edir. Ümumiyyətlə, qida istər, Azərbaycan, istərsə də, ingilis xalqlarının maddi mədəniyyət- lərinin əsas elementlərindən biri olub, bu xalqların, tarixini, adət-ənənəsini dərk etməkdə zəngin mənbədir. Müəllif qeyd edir ki, həm Azərbaycan, həm də ingilis dillərində yemək adları və yaxud ksenonimlərin yaranmasında motivləşməsində Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|