Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 360 Türk dillərində feili sifətləri müstəqil nitq hissəsi kimi tədqiq edən dilşünaslar öz nöqteyi-nəzərlərini onunla əsaslandırırlar ki, feili sifətlər morfoloji xüsusiyyətlərə, leksik semantikaya malikdir və təyin qismində çıxış edir. Fikrimizcə, feili sifətlərin müstəqil nitq hissəsi kimi qəbul edilməsi üçün bu xüsusiyyətləri kifayət saymaq mümkün deyildir. Göründüyü kimi, feili sifətlər uzun illərin qrammatik tədqiqi prosesində aşağıdakı kimi təhlil edilmişdir: 1) sifət sisteminin hissəsi kimi; 2) feil sisteminin hissəsi kimi; 3) müstəqil nitq hissəsi kimi. Belə ki, feili sifətin həm sifətin, həm də feilin əlamətlərinə malik olması faktı danılmazdır. Biz türk dillərində feili sifətlərin müstəqil nitq hissəsi olmaması fikirləri ilə razılaşırıq. Bu ehtimala feili sifətlərin aşağıdakı xüsusiyyətləri sübutdur: 1) bu və ya başqa nitq hissələrinin tərkibinə daxil olan sözlər xüsusi nitq hissəsi semantikasına malikdir və o, müvafiq funksiyada çıxış edir, feili sifət isə kontekstdə ifadə etdiyi nitq hissəsinin funksiyasının mənasını bildirir;2) müstəqil nitq hissələri leksik-qrammatik şəkilçilərin köməyi ilə, feili sifətlər isə funksional-qrammatik şəkilçilərin vasitəsi ilə əmələ gəlir; 3) müstəqil nitq hissələri xüsusi kateqoriyalara və qrammatik mənaya malikdir, lakin feili sifət kimi feil və sifətin kateqorial qrammatik məna- larını ifadə edir. Bundan başqa, məlumdur ki, hər bir nitq hissəsi həm semantik, həm də qrammatik əlamətlər yığımını qəbul edir. Bu əlamətlərinin dəqiq işlənib hazırlanmış tərkibi olmayan nitq hissəsi heç bir zaman müstəqil nitq hissəsi kimi təyin edilə bilməyəcək. ƏDƏBİYYAT: 1. Баскаков Н.А. Каракалпакский язык. Фонетика и морфология. Т.2, ч.1.М.: Издательство Академии Наук СССР, 1952, s.460 2. Богородицкий В.А.Введение в татарское языкознание в связи с другими тюркскими языками. Изд. 2-е, Казань; Татгосиздат, 1953, 220 с 3. Востоков А.Х.Рассуждения о славянском языке. СПБ, 1820, 212 с 4. Дмитриев Н.К.Строй тюркских языков. М.: Издательство восточной литературы, 1962, с.414-417 D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 361 5. Кононов А.Н.Грамматика современного литературного языка. М.-Л. Издательство АН СССР, 1956, с.481 6. Мамедов Г.Г. Деепричастия в письменных памятниках азербайджанского языка XIV-XIX веков: Автореф… дис. канд. филол. наук. Баку,1967. с.16 7. Мещанинов И.И. Члены предложения и части речи. Л.: Наука, 1978, с.237 8. Павлов И.П.Деепричастия в чувашском языке и их синтаксические функции: Автореф. дис.. канд. филолог. наук, М.: 1953, с.2 9. Урусбиев И.Х.Спряжение глагола в карачаево-балкарском языке. Черкесск; Ставропольское книжное издательство, Карачаево – Черкесское отделение, 1963, c.79 10. Ширалиев М.Ш. Об этимологии деепричастной формы на - ыбан, -ибəн, - убан, - үbən. Вопросы языкoзнания, 1960, N; 3, s.98-99 11. Banguoğlu T. Türkçenin qrameri, Ankara: TDK yayınları, 2007, c.431 12. Günay T. Rize ili ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları, 2003, s.267 Aynel Məşədiyeva Теоретические проблемы изучения деепричастий и причастий в тюркских языках Резюме В настоящей статье рассматриваются теоретические проблемы изучения деепричастий и причастий в тюркских языках. Тюркологами были исследованы основные фонетические и морфологические особенности, синтаксическая структура и этимология большинства тюркских деепричастных и причастных форм. Несмотря на это, до сих пор не разрешены некоторые теоретические проблемы изучения данных неличных форм глагола в тюркских языках. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 362 Aynel Meshadiyeva Theoretical issues of the study of gerunds and participles in the Turkic languages Abstract This paper examines theoretical issues of the study of gerunds and participles in the Turkic languages. The turkologists studied the main phonetic and morphological features, syntactic structure and the etymology of most Turkic gerundial and participial forms. Despite this, there are some unresolved theoretical issues of the study of these non-personal forms of the verb in the Turkic languages. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 363 Elçin İbrahimov AMEA, Rəyasət Heyəti, “Türkologiya” jurnalının məsul katibi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Elchinibrahimov85@mail.ru Türkiyədə əlifba siyasəti Açar sözlər:dil və əlifba, yazı, ədəbi dil, Osmanlı dövləti, Türkiyə, əlifba siyasəti Ключевые слова:язык и алфавит, письмо, литературный язык, Османское государство, Турция, политика алфавита Key words:language and alphabet, writing, literary language, Ottoman state, Turkey, alphabetical policy Ərəb əlifbasının türkcədəki bəzi səslərin ifadəsi üçün kifayət etmə- məsi ilə başlayan ilk müzakirələr 1850-ci illərdə Əhməd Cövdət paşa və Munif paşa ilə bağlıdır. Munif paşa (daha sonra maarif naziri olmuşdu) ərəb əlifbası ilə bağlı fikirlərini açıq şəkildə ifadə edərək ərəb hərflərinin islah edilməsini, yazılış və oxunuşunu asanlaşdırmaq üçün hərflərin ayrı yazılmasına ehtiyac olduğunu söyləmişdi. Yazının oxunuşu və yazılışında hər hansı bir çətinlik çəkmədikləri üçün Avropada oxuyub- yazmağı 6-7 yaşındakı uşaqların asanlıqla öyrəndiklərini, ümumiyyətlə, cəmiyyətin hər təbəqəsindən olan insanların çox asanlıqla öyrənəcəyini ifadə etmişdi. Ortaya atılan fikirləri nəzərə alan bəzi dilçilər hərflərlə bağlı islahat hərəkatının başlanğıcı kimi bu nitqi qəbul edirlər [1, s.224]. XIX əsrin sonlarında bu müzakirələrə Namiq Kamal da qoşuldu. Bundan sonrakı mərhələdə dövrün digər ziyalıları da dil və əlifba mü- zakirələrində iştirak etmişlər. Bu ziyalılardan Əli Suyavi * və Şəmsəddin Sami açıq şəkildə ərəb əlifbasının islahının lehinə idilər. Bu mü- zakirələrdə qızğın iştirak edən Ziya Göyalp da ərəb əlifbasından latın əlifbasına keçməyin tərəfdarı olmuşdur. Ərəb əlifbası ilə osmanlı türkcəsinin uyğunsuzluğundan bəhs edən Ziya Göyalp “Ərəb əlifbasının türkcəyə uyğun olmadığını açıq şəkildə bildirmişdir” [4, s.178-180]. * Qeyd: Əli Suyavi Parisdə 1869-cu ildə də yayımlamaqda olduğu “Ulum” qəzetinin 214-cü sayında “Lisan ve Hatt-ı Türki” başlıqlı məqaləsində bu haqda fikirlərinə yer vermişdir. Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|