Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 109 ƏDƏBİYYAT: 1. Ф. де Соссюр. Труды по языкознанию. М., 1977. 2. Рахманов Дж. А. Статистико-дистрибутивный анализ азербайджанского текста (На уровне графем и фонем) // автореферат дис. ... кандидата филологических наук . Ин-т языкознания им. Насими. - Баку, 1988. - 23 с. 3. Частотность букв в казахском языке и типичные ошибки в произношении.// https://zonakz.net/blogs/user/ertur/- 9528.html?mode=full 4. Частотность букв русского алфавита// http://dic.- academic.ru/dic.nsf/ruwiki/370211 5. A. Axundov. Azərbaycan dilinin fonemlər sistemi. Bakı, 1973. 6. F. Cəlilov. Cəlilov F. Azərbaycan dilinin morfonologiyası. Bakı, Maarif, 1988. 7. Абаев В. И. Абаев В. И. Скифо-европейские изог- лоссы. На стыке Востока и Запада. М., 1965. 8. A. Axundov. Azərbaycan dilinin fonetikası. Bakı, 1984. 9. Вербицкая Л. Cовременная русская орфоэпия и ор- фофония. //Чуждоезиково обучение, година XL, книжка 1, 2013// http://master-rki.net/docs/Verbits- kaya012013 Назакeт Газиева Влияние глобализации на языковые процессы: языковая ситуация и закономерности правописания. Резюме В статье исследуются процессы наблюдаемые в языке в период глобализации, анализируется языковая ситуация и проблемы правописания. В статье также говорится о D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 110 важности применения статистических методов для исследования процессов, наблюдаемых в фонологической системе. В исследованиях, проводимых на материале ху- дожественной литературы определяется частотные качества и комбинаторные свойства звуков Азербайджанского языка. Nazaket Gazıevа The influence of globalization on language processes: the language situation and the laws of spelling. Summary The article studies the processes observed in the language in the period of globalization, analyzes the language situation and spelling problems. The article also talks about the importance of using statistical methods to study the processes observed in the phonological system. In studies conducted on material of literature is determined by the frequency of quality and combinatorial properties of the sounds of Azerbaijani language. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 111 Pərviz İsmayılov AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent perviz.ismayilov@gmail.com Antroponimik sistemin xronoloji ardıcıllıqla öyrənilməsi məsələsinə dair Açar sözlər: antroponim, antropoəsas, antropoformant, yazılı abidə, model, modelləşdirmə Ключевой слова: антропоним, антропооснова, антропофор- мант, письменный памятник, модель, моделирование Key words: anthroponym, anthropostem, anthropoformant, written monument, model, modeling Tarixi onomastikada həm nəzəri, həm də tətbiqi problemlərin həlli aktualdır. Müasir dövrdə türk dilləri üçün ümumi və ortaq olan vahidlərin toplanması və onların bir toplu kimi araşdırılması son dərəcə vacibdir və bu baxımdan onomastik vahidlər xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ümumtürk səviyyəsində onomastikaının araşdırılmış və tədqiq edilməmiş məsələlərinin aydınlaşdırılması özü də ayrıca bir problemdir. Təbii ki, tədqiqatların kəmiy- yəti onların keyfiyyət göstəricisi deyildir. Keyfiyyətcə qiymətləndirmənin özü müəyyən axtarışlar, araşdırmalar üzrə aparılmalıdır. Ayrı-ayrı türk dillərində onomastik vahidlərin siyahıları, lüğətləri, məlumat kitablarının nəşr olunması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əgər belə toplular varsa, onların birləşdirilməsi istiqamətində iş görmək zərurəti meydana çıxır. Türk dillə- rinin ümumi tarixi onomastik mənzərəsi ayrı-ayrı türk dillərinin tarixi onomastikaları üzrə tədqiqatların müqayisəli şəkildə təhlil və araşdırmaları prosesində daha aşkar görünənləri, zənnimizcə, heç bir şübhə doğurmur. Qeyd edilən istiqamətlərdə işlərin aparılması bir çox səbəblərdən çətin və ağırdı. Məsələnin türk dilləri üçün ortaq planda qoyulmasının vacibliyi çətinliyi, işin ağırlığını kölgədə qoyur. Onomasologiyada özünü göstərən cəhətlərdən biri də adların, nominasiyası prosesinə təsir göstərən amilləri aşkara çıxarmaq, xüsusi adların təşəkkül və formalaşma prinsiplərini aydınlaşdırmaq üçün müx- təlif elm sahələrinə dair bilikləri bir yerə toplamaqdır. Onomastik vahid- lərin hər bir qrupunun verdiyi materialın özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Bəzi onomastik materiallar dil tarixinin, o cümlədən bir sıra başqa sahələrin tarixinin öyrənilməsi üçün daha zəngin faktlar verirsə, başqa D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 112 qrup vahidlərdə belə faktlar az olur. Biz belə bir qənaətdəyik ki, dil tarixi, o cümlədən tarixi onomastikanın tədqiqi üçün qədim antroponimlərin və toponimlərin öyrənilməsi, araşdırılması daha vacib və daha əhəmiy- yətlidir. Yazıyaqədərki dövrün onomastikası birinci tarixi onomastik qatı təşkil edir. Sonrakı qatlar dilin yazılı abidləri, xüsusən də fundamental yazılı abidələri əsasında müəyyənləşdirilməlidir. Biz bu qata Orxon-Yenisey abidələrinin dilində işlənmiş onomastik vahidləri daxil etməyi məqsədəuy- ğun sayırıq. Türk yazılı abidələrindən Orxon-Yenisey abidələri ümumtürk abidəsi sayılır. Bundan əlavə ayrı-ayrı dillər qruplarına aid abidələr də az deyildir. Tarixi onomastika üçün həm dil qrupları və ayrı-ayrı dillərə aid abidələrin onomastikası tədqiqat əhəmiyyət daşıyır. Təbii ki, abidələrin yazılma tarixlərinə görə xronoloji qaydada tədqiqi məsələyə ardıcıl yanaşmanı təmin edir. Bu halda müəyyən dövr üçün məqbul sayılan onomastik vahidlərin bir yerə toplanması imkanı qazanılır. 1303-cü ildə yazılması ehtimal edilən «Kodeks Kumanikus», Kitabi-məcmu-e tərcüman türki və əcəmi və möqoli və farsi» (XIII) lüğəti, Əbu Həyyan Əl-Qarnatinin (və ya əl-Əndəlusi) «Kitabul idrak, lisan-ül ətrak (XII), Cəmaləddin Ət- Türkinin «kitabi-bulqat əl muştak fil-luğati əttürk və əl kıfçak» (XV), «Ət-töhfət üz-zəkiyyə, fil-lüğət-it Türkiyyə» (XV), Mahmud Kaşğarinin «Divani-lüğət-it türk», Yusif Balasaqunlunun «Qutadqu Biliq», «Kitabi- Dədə Qorqud» dastanları, «Oğuznamə»lər, uyğur abidəsi «Altun-yaruk» və bir sıra başqa abidələr, həmçinin qazax dilindəki «Alpamış», qırğız dilindəki «Manas» dastanları, «Koroğlu» dastanı və s. bir yerdə türk dillərinin tarixi onomastikası ilə bağlı kifayət qədər böyük bir materialın toplanmasına əsas verəcəkdir. Əldə olan materiallara əsasən deyə bilərik ki, Əzizxan Tanrıverdinin “Qədim türk mənbələrində yaşayan şəxs adları” monoqrafiyası məhz qeyd etdiyimiz planda yazılmış olduqca əhəmiyyətli tədqiqat işidir. Əsərdə Orxon-Yenisey abidələri, "Dədə Qorqud kitabı", "Manas" dastanı, Mahmud Kaşğarinin "Divanü lüğat-it- türk" əsəri və bir sıra digər qədim türk mənbələrindəki səxs adları tarixi- linqvistik müstəvidə tədqiq edilmişdir [1, s. 19]. Onu da qeyd edək ki, türkologiyada və ayrı-ayrı türk dillərində bu abidələr üzrə irili-xırdalı müxtəlif aspektli tədqiqatlar aparılmışdır. Məsələn, Ç.Hüseynzadənin «Orta əsrlər ərəbdilli yazılı abidələrdə türk mənşəli antroponimlər» monoqrafiyasında, əsasən, türk mənşəli antroponimlərin müəyyən dövrə aid olanları tədqiq və təqdim olunmuşdur [2, s.18]. Ə.Tanrıverdi Orxon-Yenisey abidələrindəki antroponimləri quruluşuna görə üç yerə bölür: 1) sadə quruluşlu antroponimlər: Bars, Buğa, Böri, Kara və s.; 2) düzəltmə quruluşlu antroponimlər: Edçu, Elçi, Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|