Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 134 məsələlərindən biri də dil, üslub tərzi, ifadə, qısa desək yazıçılıq mədəniyyəti, sənətkarlıq mədəniyyəti uğrunda mübarizəmiz olmalıdır” (6, s. 82). Beləliklə, S.Vurğun dilçilik elminin inkişafına daima nəzarət etmiş, öz faydalı tövsiyə və məsləhətləri ilə bu işi sürətləndirmişdir. ƏDƏBİYYAT: 1. C. Abdullayev. S. Vurğunun poetikası. Bakı: “Gənclik”, 1976 2. X. Cabbarov. Sənətkar və söz. Bakı: “Azərnəşr”, 1976 3. M. Cəfər. Sənət yollarında. Bakı: “Gənclik”, 1975 4. M. Cəlal. Klassiklər və müasirlər. Bakı: “Azərnəşr”, 1973 5. M. Cəlal. Füzuli sənətkarlığı. Bakı: “ADU”, 1958 6. S. Vurğun. Seçilmiş əsərləri. I cild. Bakı: “Azərnəşr”, 1972 7. S. Vurğun. Seçilmiş əsərləri. II cild. Bakı: “Azərnəşr”, 1976 8. Y. Seyidov, S. Əlizadə. Klassik Azərbaycan şairləri söz haqqında. Bakı: “Gənclik”, 1977 9. Y. Seyidov. Şairin dərdi. Bakı: “Azərbaycan”, 1996. 10. İ. Məmmədli. S.Vurğun haqqında. S. Vurğunun dili. // “Milli Zəka” jurnalı № 4 / 4, Bakı, 2016, s. 36-44. Исмайлова Тахмина Проблема языка в художественной работе Самеда Вургуна Резюме В статье рассматриваются особенности художественного творчества С. Вургуна, а также отношение поэта к слову, проблема родного языка, борьба за чистоту родного языка и другие вопросы. İsmayilova Tahmina Language issue in Samed Vurgun's artistic work Summary The article examines the peculiarities of S. Vurgun's artistic creativity, as well as the attitude of the poet to the word, the mother tongue issue, the struggle for the purity of the mother tongue, and other issues. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 135 Aysel Qəribli AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru aysel-qerib@hotmail.com Əlimərdan bəy Topçubaşovun “ana dili” anlayışı Açar sözlər: ana dili, tatar dili, anlayış, publisistika Ключевые слова: родной язык, татарский язык, понятие, публицистика Key words: mother tongue, the Tatar language, the Turkish language, concept, publicism. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəlləri Azərbaycanda, ümumən türk dünyasında ideoloji intibah dövrüdür: bir tərəfdən, türk xalqlarının milli müstəqillik uğrunda mübarizəsi güclənirsə, digər tərəfdən, inteqrasiya idealları geniş vüsət alır. Bu, özünü “ana dili”nə, eləcə də onun necə adlandırılmasına münasibətdə də göstərir. Ümumi mənzərə belədir ki, “Azərbaycan dili” mənasında “türk dili (türkcə)”, “tatar dili”, “müsəlmanca”, “Azərbaycan türkcəsi” ilə yanaşı arasıra “Azərbaycan dili” linqvonimi də işlənməyə başlayır. Mirzə Kazım bəy, Mirzə Fətəli Axundzadə,Həsən bəy Zərdabi, Əli bəy Hüseynzadə, Məhəmməd Ağa Şahtaxtlı, Cəlil Məmmədquluzadə, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Nəriman Nərimanov, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Üzeyir Hacıbəyli ... kimi Azərbaycan ziyalıları Azərbaycan dilinin inkişafında son dərəcə böyük rol oynamaqla yanaşı, “Azərbaycan dili” anlayışının formalaşmasında da öz elmi, elmi-kütləvi mülahizələri ilə əhəmiyyətli xidmətlər göstərmişlər. (bu barədə geniş məlumat üçün baxın: 2, s. 58-98). Həmin ziyalılar sırasında Azərbaycanın görkəmli siyasi xadimi, Əlimərdan bəy Topçubaşovun da özünəməxsus yeri vardır. Əlimərdan bəy Topçubaşov (1863-1934) XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Rusiya türk-müsəlmanlarının, eləcə də Azərbaycan xalqının istiqlalı uğrunda mübarizə aparmış görkəmli ictimai xadim, müstəqil Azərbaycan dövlətinin (1918-1920) Paris sülh Konfransında səlahiyyətli nümayəndəsi olmuş, ömrünün sonuna qədər öz əqidəsinə sadiq qalmışdır. Peşəkar hüquqşünas kimi həm bu sahədə, həm də rusdilli Azərbaycan publisistikasının inkişafında tarixi xidmətləri vardır. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 136 Ə. Topçubaşov (1897-1917-ci illər) “Kaspi” qəzetinin yaradıcıla- rından və redaktorlarından biri olmuşdur. Bu illər ərzində görkəmli si- yasi xadimin çoxlu sayda elmi əhəmiyyətli məqalələri dərc edilmişdir. Çoxsaylı məqalələr içərisində Ə. Topçubaşovun “ana dili” anlayışı barə- dəki məqalələri böyük maraq kəsb edir. Ə.Topçubaşovun “ana dili” anlayışı barədəki təsəvvürü ilk dəfə “Bakıda tatar dilində qəzet” məqaləsində (Kaspiy, 23 yanvar 1905-ci il) rastlaşırıq. Müəllif yazır: “Şəhərimiz yeni mətbu orqanla zənginləşir: indiyə qədər Tiflisdə tatar dilində nəşr olunan “Şərqi-rus” Bakıya köçür” (1,s. 90). Və həmin “tatar dili” anlayışının hansı dili ifadə etdiyini, onun coğrafiyasını müəyyənləşdirmək üçün təfsilatı ilə məlumat verilir: “Bizim müsəlmanların mədəni geriliyinə baxmayaraq, əslində, fikrimizi daha dəqiq etsək, məhz həmin gerilik səbəbindən onlardan ötrü öz dillərində qəzet nəşrinin vacibliyi və zəruriliyi çoxdan hiss olunurdu... Qaf- qaz müsəlmanları mədəni inkişaf baxımından özlərini xeyli qabaqlamış xalqlarla qonşuluqda yaşayırlar. Təbii ki, müasir mərhələdə bizim müsəl- manlar da daxili və xarici əlaqələr nəticəsində həyatın yeni axın və təmayüllərinin səmərəli təsirinə məruz qalırlar. Bu səbəbdən müsəlmanlar, ilk növbədə isə onların ictimai şüura malik hissəsi indiyə qədər anadilli mətbu orqanın mövcud olmaması səbəbindən xalq kütlələrinin tərəqqisinə ciddi maneə yarandığını başa düşməmiş deyildilər... Yerli dildə mətbuat ərsəyə gəlməyənə qədər...” (1,s.90). Göründüyü kimi, burada söhbət “bizim müsəlmanlar”ın, yəni “Qafqaz müsəlmanları”nın “ana dili”ndən – “yerli dil”dən gedir ki, bu dili Ə.Topçu- başov “tatar dili” adlandırır: “İnanıram ki, bizim günlərdə də savadlı müsəlmanların çoxu 1875- 1877-ci illərdə “Kaspi” əməkdaşı Həsən bəy Məlikovun Bakıda nəşr etdiyi “Əkinçi” qəzetini yaxşı xatırlayır... Zənnimcə, onlar... anadilli mətbu nəşrin canlı, həqiqi sözlərinin müsəlman kütləsinə necə ayıldıcı, oyadıcı təsir göstərdiyini göz önünə gətirə bilərlər. Tiflisdə bir-birinin ardınca meydana çıxan digər tatar qəzetlərinin – “Ziya” və “Kəşkül”ün ictimai fikrə, təəssüf ki, çox da güclü sayılmayacaq təsiri də yaddaşlardan silinməyib” (1,s.91). Ə.Topçubaşova həmin məqalədə “bizim müsəlmanlar” anlayışını dar mənada – “Qafqaz müsəlmanları” mənasında işlətdiyi kimi, geniş mənada – “Rusiya müsəlmanları” mənasında da işlədir: “Bağçasaray şəhərində “Tərcüman” qəzetinin nəşrə başlaması isə bizim müsəlmanların həyatını xüsusən parlaq nura bənzər işığa qərq etdi. Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|