Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 125 Təhminə İsmayılova AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent tahmina-ismayilova@mail.ru Səməd Vurğunun bədii yaradıcılığında dil məsələləri Açar sözlər: sənətkar, bədii yaradıcılıq, söz ustadları, klassik ədəbiyyat, şair, ana dili məsələləri. Ключевые слова: художник, художественная работа, мастера слов, классическая литература, поэт, проблема родного языка Key words: artist, artistic work, word masters, classical literature, poet, mother tongue issue Demə Səməd Vurğun gəldi – gedərdi, Unutmaz bu oba, bu mahal məni. Səməd Vurğun son dərəcə geniş və zəngin yaradıcılığa malik bir sənətkardır. Onun bədii yaradıcılığı ilə yaxından tanış olduqda şairin hər misrasında, beytində böyük mənalar gizləndiyinin şahidi oluruq. Böyük fəlsəfi ümumiləşdirmələr, ictimai - siyasi problemlər, ədəbi - tənqidi fikirlər, real həyatın ən sadə və mürəkkəb məsələləri... və s. şairin yaradıcılığında öz bədii həllini tapa bilmişdir. Dil məsələləri də S. Vurğunun estetik, ədəbi - tənqidi görüşlərinin əsasını, özəyini təşkil edir. Klassik ədəbiyyatımızın ənənələrinə sadiq qalan şairin bədii əsərlərində “söz”, “sözün qüdrəti” nə dair parlaq fikirlər diqqəti daha artıq cəlb edir. “Ölməz könül, ölməz əsər, Nizamilər, Füzulilər! Əlin qələm, sinən dəftər De gəlsin hər nəyin vardır, Deyilən söz yadigardır” (6, s. 222) – deyən şair mənalı və yerində işlənmiş sözü ən qiymətli yadigar hesab edir. Elə əsl sənətkarın da hər sözü, şeiri zaman keçdikcə unudulmamalı, dünya durduqca o da insanların qəlbində yaşamalı, “vətən mülkündə əbədiləşməlidir”. Şair bu estetik tələbləri, ilk öncə, öz qarşısına qoyur: “Yaz ey Vurğun ki, hər şeirin, sözün bir yadigar olsun! Mən ölsəm də, Vətən eşqim vətən mülkündə var olsun!” (6, s. 179). “Əzəldən belədir sözün hünəri: D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 126 O daşa dil verir, torpağa qanad... Onunla ucalır xəyal şəhəri, Önündə diz çökür bütün kainat” (7, s. 99) Öz müasirlərinin qarşısında yüksək tələblər qoyan sənətkar həm də onlara klassiklərimizdən - Nizami, Füzuli, Vaqif kimi dahi söz ustadlarından dərs almağı, öyrənməyi tövsiyə edir. Şairin fikrincə, cahanda ən böyük söz sənətkarındır. Odur ki, sənətkar sözü daha qüdrətli, daha tutarlı olmalıdır: “De kimdir yaradan ən böyük sözü? - Bizim dünyamızda sənətkar odur!” (7, s.299). Şairin fikrincə, M.P.Vaqif belə sənətkarlardandır. “Yox! Yox... hüsn - kəlam Vaqifdə vardır, Hər sözü ölməyən bir yadıgardır”. Şair öz məqamında, yerində söylənilən sözü yüksək qiymətləndirir. İkinci dünya müharibəsi illərində yazdığı bir şeirdə göstərir ki, indi çiçək fəsli deyil, havada barıt qoxusu vardır. Belə havada şair qəlbi nazlanmamalı, o hər sözü ilə sovet əsgərini qəhrəmanlıq göstərməyə ruhlandırmalıdır. Şair yazırdı: “Əfsanələr vaxtı deyil... hər sözün öz məqamı var, Bəzən bizi uzaqlara aparmasın səyyar xəyal... İnsan oğlu öz günüylə, öz dövrüylə şöhrət tapar, Şair könlüm! Sən özün də bu sözlərdən bir ibrət al”. Şair Vətənin qanlı – qadalı günlərində döyüşlərdə iştirak etmədiyinə təəssüflənirsə də, sözün böyük qüdrətinə arxalanan şairin bu təəssüfləri tez də yox olur, çünki “şerin gülləsi”, “sözün nəfəsi” daha ağırdır, daha təsirlidir. “Cəbhədə” , “Fitnə”, “Sənəm qarının pıçıltıları”, “Komsomol” poemasının “Novruz bayramında” hissəsi daha maraqlıdır. Şair “Komsomol” poemasında təsvir edir ki, Humay neçə vaxtdır ki, Cəlaldan xəbərsizdir. İndi Novruz bayramıdır. O, bir xoş xəbər eşitmək üçün qonşu qapısını pusmağa gedir. Bu hadisəni şair belə təsvir edir: “Qayda belədir ki, birinci kərə Xeyir söz eşitsə şad olacaqdır. Yaman söz eşitsə, yenə qəmlərə Qərq olub içində qovrulacaqdır”. Humayın eşitdiyi ilk söz “toyunu görək”olur. Bu xeyirxah, gözəl sözün Humaya təsirini şair aşağıdakı kimi təsvir edir: “Elə bil dünyaya gələndən bəri, O, nə dərd görmüşdür, nə də ki bir qəm. Elə bir günəşdir o gözəl pəri, D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 127 Onun gülüşündən yaranır aləm”. Əsərin sonrakı hissəsində göstərilir ki, “ölüm” sözünü eşidən Humayın vəziyyəti dəyişir, bu xəbər bir ildırım sürətilə onun başında gurultu qoparır, dizləri əsir, qara üşütmələr bu məsum qızın canını kəsir. “Sözün hökmü meydan sürər uzaqvuran mərmilər tək” - deyən S. Vurğun sözün qüdrətinə hədsiz inam bəsləyərək bildirir ki, söz “daşa dil”, “torpağa qanad” verən bir incidir. Hikmət xəzinəsinin bu sakini önündə bütün kainat belə diz çökür. “Bir sənət, bir də söz ucuzlaşmasın!” devizini yaradıcılıq idealına çevirən şair “Bakının dastanı” kimi qiymətli poemasında bu xüsusda deyir: “Yox! Yox! Bu təəssüf nəyə gərəkdir? Daha mənzillidir şeirin gülləsi: Bütün sərhədləri o keçəcəkdir Toplardan ağırdır sözün nəfəsi”. Ümumiyyətlə, şair lirik şeirlərində, poemalarında, dramlarında söz və sözün qüdrəti haqqında yeri gəldikcə qiymətli fikirlər söyləyir, sözü məclislərin yaraşığı, dünyada ömürlük yaşayacaq zinət hesab edir, insanı yaşadacaq amil kimi tərənnüm edir: “Ya mənalı bir söz, məsum bir baxış, Yerdə olmasaydı insan sönərdi, Gözəl xəyallar da heçə dönərdi”(7, s. 47). Böyük şair məhz bunun nəticəsidir ki, sözə münasibət baxımından qələm yoldaşlarından, gənc şair və yazıçılardan yüksək sənətkarlıq tələb edir. Hər mənalı sözün üstündə bir şam kimi yanmağı, gecə - gündüz fikirləşməyi, düşünərək danışmağı, sözü yerindəcə işlətməyi, bacardıqca dilin lüğət tərkibini zənginləşdirməyi sənətkar üçün başlıca məziyyət sayır. Şair bildirir ki, hər kəsin öz sözü, öz nitqi olmalıdır. Alimlərin, böyük sənətkarların, dahilərin sözünü əzbərləmək, yerli - yersiz misallar çəkmək nəinki sənət adamı üçün, hətta ən adi mədəni, ziyalı şəxs üçün qəbahətdir: “Başqasının sözlərilə bəzənsən də doyunca Müqəddəsdir hər insanın öz nəfəsi, öz səsi”. Öz ruhu etibarı ilə şairin satiralarından olan “Karyerist” bu baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir. “Çil toyuğun tək yumurtası” satirasında deyilir: “Qoy yeri gəlmişkən söyləyim sizə, Sözüm toxunmasın şairlərimizə. Ancaq düşündürür məni hər zaman Yazılmış bir şeir, bir yeni dastan. Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|