Microsoft Word tam jurnal -1 018 Nadir m pdf doc
Yüklə 1,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 208 olar, Məmalik mülkünün yarısını Ərməğana verəndə? – Hülakulara? – Nə üçün hülakulara, öz nəvələrinizə! (S.Rəhimov). Qeyd olunmalıdır ki, tarixi (qədim) cümlələr də yalnız bir informativ üzvdən ibarət olmuşdur, insanlar “Su!, Od!” və s. demişlər. Bu vahidlərdə məqsəd intonasiya vasitəsilə verilirdi. O üzvün adı çəkilirdi ki, informasiyanın əsas semantik yükü onun üzərinə düşürdü. Get-gedə feil + ad diferensiasiyası sadə cümlənin müasir tiplərinin yaranması üçün şərait doğurur. Feillərin avtonomiyasının güclənməsi onların təsriflənməyən növlərinin də əmələ gəlməsi üçün imkan verir. Bu isə artıq o deməkdir ki, düşüncədə, bunun ardınca isə dildə mücərrədləşmə artmışdır. İngilis dilinin bu tip nida cümlələri xüsusi quruluşda özünü göstərir, bunlar nida sözləri ilə (what, how) əlaqələnir. Məsələn: – How well he writes! –O necə yaxşı yazır! – What mistakes you make! –Siz nə səhvlər etmisiniz? (danışıq dilində) Müxtəlif sistemli dillər olan ingilis və Azərbaycan dillərində yarımçıq cümlənin kommunikativ tiplərinin müqayisəli tiplərinin təhlili qarşılaşdırılan hər iki dildə insan nitqinə, başqa sözlə desək nitqin ifadə olunma, səslənmə intonasiyasına görə nəqli, sual, əmr və nida cümlələrindən ibarət yarımçıq cümlələr şəklində təzahür etdiyini sərgiləyir. Hər iki dildə yarımçıq cümlələr məlumatvermə, soruşub- öyrənmə, məlumat vermə, tələb, təkib etmə məqsədləri daşıyaraq reallaşır. Hər iki dildə yarımçıq cümlələr dialoq və monoloq formasında gerçəkləşir. İngilis və Azərbaycan dillərində yarımçıq cümlənin nəqli, sual, əmr və nida cümlələri kimi kommunikativ tiplərinin nitqdə reallaşması arasında olan fərqlər həmin dillərin morfoloji və sintaktik quruluşunun müxtəlifliliyinə əsasən baş verir. ƏDƏBİYYAT: 1. Müasir Azərbaycan dili: 3 cilddə, III c., Sintaksis. Bakı: Elm, 1981, 443 s. (39) 2. Yusifov G.N. Azərbaycan atalar sözlərinin leksik-üslubi xüsusiyyətləri: Filol. elm. nam. ... dis. Bakı, 1969, 208 s. (47) 3. Musayev O.İ. İngilis dilinin qrammatikası. Bakı: Maarif, 1979, 348 s. (37) 4. Məmmədova R.M. Dialoji və monoloji nitqin psixoloji-linqvistik əsasları (Azərbaycan dili materialları əsasında): Filol. elm. nam. ... dis. avtoref. Bakı, 2012, 26 s. (35) D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 209 5. Шведова Н.Ю. К изучению русской диалогической речи (реплики-повторы) // Вопросы языкознания, 1956, № 2, с.68-71 (145) 6. Francis V.N. The Structure of American English. New.York, 1958, 206 p. (156) 7. Ağayeva F. Azərbaycan danışıq dilində nominativ konstruksiyalar. Bakı: ADU nəşri, 1983, 97 s. (5) 8. Дмитриев Н.К. Грамматика башкирского языка. М.-Л.: Изд-во АН ССР, 1948,328 с. (89) 9. Həbibova K.Ə. Müasir Azərbaycan dilində elliptik cümlə. Bakı:Elm və təhsil, 2009, 192 s. (25) 10. Babaxanova K.E. Əmr cümlələrinin mətnyaratma funksiyaları (ingilis dilinin materialları əsasında): Filol. elm. nam. … dis. avtoref. Bakı, 2008, s.21 (11) 11. Bağırov Ə.A. Sadə cümlələrin üslubi xüsusiyyətləri. Bakı: ADU nəşri, 1975, 78 s. (12) 12. Беляев О.В. Неполные предложения в структуре теста (на материале французской публицистика): Дис. … канд. филол. наук. Л., 1982, 200 с. (67) 13. Нурмаханова А.Н. Типы простого предложения в тюркских языках. Ташкент: Наука, 1965, 190 с. ПарванаАббасова Коммуникативные типы неполных предложений Резюме Эта статья рассказывает о коммуникативных типах неполных предложений. Согласно цели выражения и интонации неполные предложения разделены на следующие коммуникативные типы: декларативных, вопросительных, побудительных и восклицательных предложений. Каждый тип неполных предложений проанализирован на основе фактических материалов обоих сравненных языков. Способы формирования этих коммуникативных типов неполных предложений изучены в этой статье. Здесь также говорится ороли эллипсиса в этих предложениях. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 210 Parvana Abbasova The communicative types of the incomplete sentences Summary This article deals with the communicative types of the incomplete sentences. According to the purpose of expression and intonation the incomplete sentences are divided into the following communicative types: the incomplete sentences consist of the declarative, interrogative, imperative and exclamatory sentences. Each type of the incomplete sentences are analyzed on the basis of the factual materials of both compared languages. The ways of the formation of these communicative types of the incomplete sentences are studied. The role of ellipsis within these sentences are dealt as well. D i l ç i l i k İ n s t i t u t u n u n ə s ə r l ə r i – 2 0 1 8 211 İlhamə Sadıqlı Gəncə Dövlət Universiteti ilhame.haci@mail.ru Entonim komponentli frazeologizmlərin kvantitativ təhlili Açar sözlər: frazeologizm, kvantitativ, entonim, linqvostatistika, leksem. Ключевые слова: фразеологизмы, квантитативный, энтонимы, лингвостатистика, лексемы. Key words: phraseological units, quantitative, entonyms, linguistic statistics, lexemes. Frazeologizmlər komponentləri bütövlükdə və ya qismən mənasını dəyişmiş ən azı iki sözün birləşməsindən yaranan vahidlərdir. Frazeologiz- min ifadə etdiyi məna onu təşkil edən komponentlərin müstəqil mənasının cəmi olmasa da, ümumi məna müəyyən qədər komponentlərin məzmunun- dan asılı olur (1, S.69). Bu baxımdan frazeologizmi təşkil edən komp- onentlərin təhlili belə mürəkkəb təbiətli vahidlərin leksik-semantik, struktur və hətta funksional baxımdan səciyyələndirilməsi üçün imkan yaradır. Frazeoloji vahidlərin həm semantik, həm də quruluş etibarlə kəmiyyət baxımından təhlili isə onların işləkliyi ilə bağlı bəzi məqamların aydınlaşdırılmasında xüsusilə əhəmiyyətə malikdir. Elmi araşdırmalarda kvantitativ metodun tətbiqi XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. İlkin dövrlərdə təbiət elmləri və sosial istiqamətli tədqiqatlarda istifadə olunan statistik metodlar XX əsrin 50-ci illərindən başlayaraq tədricən bütün elm sahələri üçün əvəzsiz təhlil üsuluna çevrilməyə başlamışdır. Linqvistik tədqiqatlarda müəyyən dil hadisələrinin kəmiyyət baxımdan səciyyələndirilməsi məqsədilə statistik üsullardan istifadə dilin inkişafı və funksionallığı ilə bağlı maraqlı faktların aşkarlanmasına şərait yaradır. Belə ki, dilin bir-biri ilə əlaqəli olan bəzi vahidlərinin müxtəlif səbəblərlə bağlı kəmiyyət göstəriciləri prosesin müxtəlif istiqamətlərdən izlənilməsi, statistik göstəricilərdə əks olunan dil qanunu və inkişaf tendensiyasını müəyyən etmək imkanı verir. Hər bir tədqiqat obyektin daxili strukturunu və mahiyyətini öyrənməyə yönəldiyindən kvantitativ metodun tətbiqi də statistik mənzərə əsasında təsəvvürün əldə olunmasını nəzərdə tutur. Z. Dornyenin də qeyd etdiyi kimi, “Kvantitativ metodlar rəqəmlərdə ifadə olunan məna”nı əks etdirir (2, s.2). Müəllifin fikrincə, dil vahidlərinin keyfiyyət dəyişmələrinin rəqəmlərlə ifadəsi yalnız ayrı- Yüklə 1,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|