Microsoft Word umumdunya ticar?T t?Skilatina uzvuluyun az?Rbaycan iqtisadiy doc
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
2010-cu ildə sənaye sektorunda real artım tempi 2.1%, nəqliyyat sahəsində 4.3%, rabitə sahəsində 29.7%, ticarət sahəsində 9.7%, tikinti sahəsində isə 20.3% təşkil etmişdir. Qrafik 2.
qtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələrinin inkişaf dinamikası
Son dərəcə əhəmiyyətli geosiyasi məkanda yerləşmə, əlverişli təbii iqlim şə raiti, təbii mineral resursların zəngin yataqları, qiymətli elmi və əmək potensialı Azərbaycanın dünya təsərrüfat əlaqaləri sisteminə daxil olmasının əsas istiqamətlərini müəyyənləşdirmiş oldu. Hal-hazırda bu potensialdan bir neçə iri beynəlxalq və regional layiəhələrdə aktiv iştirak etməklə istifadə olunur. Bura Azərbaycanın həm «Böyük pək Yolunun Bərpası» layihəsində Avropa və Asiya arasında nəqliyyat-ticarət və kommunikasiya dəhlizi qismində çıxış etməsi, həmçinin «Şimal-Cənub» dəhlizinin (Rusiya, Azərbaycan və ranın birgə layihəsi) yaradılmasında iştirakı, digər tərəfdən Xəzərin Azərbaycan sektorundakı karbohidrogen ehtiyyatların xarici şirkətlərlə birgə istismarını və onların dünya bazarına nəqli üçün boru kəmərlərinin tikintisini təmin edən regional enerji layihələrinin reallaşdırılmasını aid etmək olar.
Bundan başqa Azərbaycan üzvü olduğu QD ƏT, GUÖAM, MDB kimi regional inteqrasiya qruplaşmalarında aktiv şəkildə iştirak edir və digər inteqrasiya qruplaşmaları ilə sıx əməkdaşlıq əlaqələrini yaradır. Dünyanın nüfuzlu beynəlxalq iqtisadi təşkilatları sayılan BVF, DB, A YB, ÜTT və s. ölkəmizdə bazar iqtisadiyyatı quruculuğu və dunya iqtisadiyyatına inteqrasiya istiqamətində həyata keçirilən iqtisadi islahatlarda yaxından iştirak edirlər. Düzdür son zamanlar bu təşkilatlar təzyiq rıçaqlarından istifadə edərək ölkəmiz üçün tale yüklü qərarların qəbulunda hökümətin müstəqil manevr imkanlarını məhdudlaşdırırlar və bunu da qloballaşmanın Azərbaycan kimi keçid iqtisadiyyatlı ölkələrə mənfi təsirinin cücərtisi kimi qəbul etmək olar.
Lakin inteqrasiya istiqamətində yuxarıda sadalanan nailiyyətlər haqda söz açarkən biz acı bir həqiqəti qeyd etməliyik ki, hələki Azərbaycan dünya təsərrüfat sistemində daha çox Qərbin «xammal əlavəsi» kimi çıxış edir.
Məsələ ondan ibarətdir ki, Azərbaycanın dunya iqtisadiyyatına inteqrasiyası prosesi aktiv səmərəli inteqrasiya fazasının başlanğıcını ləngidən bir sıra çətinliklərlə bağlıdır. Fikrimizcə əsas problemlər kimi aşağıdakılar çıxış edir: 1) Ermənistanın Azərbaycana işğalçı təcavüzü; 2) Bazar iqtisadiyyatı şəraitinə keçidlə bağlı baş vermiş transformasiya tənəzzülü və iqtisadiyyatın struktur deformasiyası; 3) BƏB-də Azərbaycanı yanacaq-xammal ixtisaslaşmasına sövq edən neft amili. Azərbaycan Respublikası müstəqillik qazandıqdan sonra beynəlxalq hüququn tam səlahiyyətli subyekti kimi beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sisteminə qoşulmuşdur. Dünya təsərrüfat sisteminə səmərəli inteqrasiya istiqamətində ölkəmiz bir tərəfdən iqtisadiyyatın səmərəli strukturunu formalaşdırmaq, daha mütərəqqi texnika və texnologiyaları, elmi yenilikləri əldə etmək, digər tərəfdən də beynəlxalq əmək bölgüsündə malik olduğu üstünlükləri reallaşdırmaq məqsədlərinə nail olmalıdır. Məhz bu səbəbdən xarici ticarət əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi və dünya təsərrüfat sisteminə səmərəli inteqrasiyanın təmin olunması Azərbaycan Respublikasında həyata keçirilən iqtisadi islahatların strateji istiqamətlərindən biri olaraq müəyyən edilmişdir. Xarici ticarətdə rəqabətqabiliyyətli olmaq və ticarətdən daha çox fayda əldə etmək üçün Azərbaycan öz iqtisadiyyatını beynəlxalq əmək bölgüsünün tələblərinə uyğun olaraq diversifikasiya etməli və struktur dəyişiklikləri aparmalıdır. Həmin dəyişikliklər elmi baxımdan əsaslandırılmış tədqiqat və təhlillərin nəticələrinə söykənməlidir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində Azərbaycanın xarici ticarət siyasətinin beynəlxalq hüquq normalarına uyğun və dünya təcrübəsinə əsaslanan, həmçinin milli iqtisadiyyatın inkişaf xüsusiyyətləri və perspektivlərinin də nəzərə alınması ilə formalaşdırılması qarşıda duran əsas vəzifələrdəndir. Bu cür mühüm, mürəkkəb və çoxcəhətli məsələlərin həlli xarici ticarət əlaqələrinin kompleks tədqiqini, onun ə mtəə və coğrafi strukturunun, inkişaf problemlərinin öyrənilməsini və gələcək perspektivlərinin müəyyən edilməsini, eləcə də xarici ticarət siyasətinin və strategiyasının təkmilləşdirilməsi istiqamətlərinin araşdırılmasını tələb edir. Məlumdur ki, SSR -nin xarici ölkələrlə iqtisadi əlaqələri dövlət inhisarında idi və xarici ticarətin tənzimlənməsinin heç bir bazar mexanizmini nəzərdə tutmayan inzibati, qeyri-iqtisadi metodlarla mərkəzdən idarə olunurdu. Belə bir şə raitdə SSR -nin sənaye-xammal əlavəsi kimi 70 ildən artıq müddətdə fəaliyyətdə olan respublikamızın digər sahələrdə olduğu kimi xarici iqtisadi əlaqələr sferasında da müstəqil siyasəti olmamış və inzibati-amirlik sistemi çərçivəsində ixrac və idxal ə məliyyatları dövlət planlarına əsasən həyata keçirilmişdir. 1991-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan beynəlxalq hüququn tam səlahiyyətli subyekti kimi beynəlxalq münasibətlər sisteminə qoşulmuş, iqtisadiyyatın bazar prinsipləri əsasında yenidən qurulması istiqamətində mühüm qərarlar qəbul edilmişdir. Məlumdur ki, xarici ticarət əlaqələrini səciyyələndirən ümumiləşdirilmiş göstəricilərdən ən əsasları idxal və ixracın həcmi, xarici ticarət dövriyyəsi və xarici ticarət saldosudur. Araşdırmalarımız göstərir ki, 1991-2010-cu illərdə xarici ticarət ə laqələrinin həcmi, ticarət dövriyyəsi, ticarət əlaqələri qurulan ölkələrin sayı və ə mtəə dövriyyəsi, habelə idxal və ixracın strukturunda əsaslı dəyişikliklər müşahidə edilmişdir (cədvəl 2).
Yüklə 0,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|