Microsoft Word umumdunya ticar?T t?Skilatina uzvuluyun az?Rbaycan iqtisadiy doc
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
rəqabət üstünlüyü qazanmış sənaye istehsalını artıq yaratmış ölkələr olması da bıı fikrin doğruluğunu təsdiqləyir. Qeyd etmək lazımdır ki, ölkələrin inzibati-amirliyə əsaslanan, qapalı iqtisadi sistemdən açıq iqtisadi sisemə kcçidlə əlaqədar olaraq iqtisad elmi qarşısında bazar münasibətlərinə əsaslanan açıq milli iqtisadiyyatın formalaşması şəraitində xarici iqtisadi fəaliyyətin dövlət tənzimlənməsinin nəzəri, metodoloji və əməli məsələlərinin yenidən işlənməsinin tələb edir. Hal-hazırda xarici iqtisadi siyasətin islahatının müxtəlif tipləri iqtisadiyyatın «açıqlığının» fərqü səviyyələrinə gətirib çıxarır. Bəzi islahatlar liberallaşmaya, bəziləri isə ixracatçı və idxalatçılar üçün eyni (neytral) şəraitin yaradılmasına yönəldilir. Qeyd etmək lazımdır ki, ölkənin ticarət rejimi qiymətləndirilərkən onun açıqlığı, şəffaflığı ѵə neftrallığı baxımından fərqləndirilməsi zəruridir. Ə nənəvi olaraq, iqtisadiyyatın açıqlığı ixrac və idxalın həcminin ÜDM-a (Ümumi Daxili Məhsul) nisbəti ilə ölçülür. Bu isə məsələyə bəsit yanaşmaya, böyük ѵə kiçik ölkələr arasında fərq qoyulmamasına gətirib çıxarır. Ən vacib məqam isə bundan ibarətdir ki, baxılan halda iqtisadi siyasətlə birbaşa əlaqə də aşkara çıxarılmır. Çünki, təkcə, xarici ticarət kvotasının kəmiyyətinə əsaslanıb iqtisadiyyatın əsl mənada başa düşülən açıqlığı haqqmda qəti fікіг söyləmək doğru olmaz. nstitutsional açıqlıq konsepsiyasına istinad edən alternativ yanaşma aparılan iqtisadi siyasəti daha dərindən xarakterizə edir və bu səbəbdən öz konstruktivliyi ilə fərqlənir. Bu cür yanaşma tərzinə görə əgər milli təsərrüfat subyektləri xarici bazara çıxarılarkən, eyni zamanda xarici təsərrüfat subyektləri milli bazara daxil olarkən az sayda məhdudiyyətlərlə üzləşirlərsə, ölkə iqtisadiyyatı daha açıq hesab edib bilər. Ticarət sistemi dövlət tərəfındən gözlənilmədən həyata keçirilən tədbirlərlə deyil, sabit, müxtəlif şəkildə şərh edilməsi mü mk ü n olmayan, d ü n ya təcrübəsində geniş yayılmış qaydalar vasitəsib tənzimləndikdə şəffaf hesab edilir. Şəffaflıq dərəcəsini kəmiyyətlə ifadə etmək kifayət qədər çətindir, l ak i n bununla belə, tarif məhdudiyyətlərinin mövcud ticarət məhdudiyyətlərinə (kvotalar, v al yu t a nəzarəti, lisenziyalaşdırma və s.) nisbəti ticarət rejiminin şəffaflıq dərəcəsini müəyyənləşdirməyə i mk an verir. Proteksionist tədbirlərin strukturu resursların o p t i mal bölgüsü, uyğun olaraq da ölkənin mad d i rifahının artırmı baxımından çox vacibdir. Belə k i . milli istiehsalçılar daxili, yaxud xarici bazarlarda fəaliyyətlərini inkişaf etdirmək semini qarşısında durduğundan ixracatçılara yardımın səviyyəsi ilə müqayisədə daxili bazarın müdafiəsi səviyyəsi, resursların idxalı əvəzedən və ixracyönümlü sahələr arasındakı bölgüsü proporsiyalarını müəyyən edir. xracın stimullaşdırılmasına istiqamətlənmiş müdafiə tədbirlərinin həcminin idxalı əvəz edən istehsalların stimullaşdırılması üzrə tədbirlərin həcminə nisbəti ticarət rejiminin neftrallıq dərəcəsini nüəyyənləşdirməyə imkan verir. Deyilənlərdən belə nəticə yə gəlmək olar ki, xarici ticarətin liberallaşdırılması dedikdə, qeyri-tarif ticarət məhdudiyyətlərinin, о cümlədən idxal məqsədləri üçün valyuta alınmasına olan məhdudiyyətlərin ə həmiyyətli dərəcədə aşağı salınması, tarif məhdudiyyətlərinin səviyyəsinin endirilməsi və sayının azaldılması, ixrac subsidiyalarının ləğv edilməsi, habelə müəssisələrin xarici iqtisadi əməkdaşlıq sahəsində qərarlar qəbul ctmə proscsinə dövlətin təsirinin zəiflədilməsi üzrə tədbirlər kompleksi başa düşülə bilər. Lakin bununla belə liberallaşdırma siyasəti heç də ciddi dövlət nəzarətindən azad ticarətə kəskin keçid kimi də başa düşülməməlidir. Bir sıra ölkələrdə iqtisadi vəziyyətin təhlilindən göründüyü kimi, xarici ticarətin inkişafı üzrə dərindən işlənmiş dövlət siyasəti iqtisadi inkişafa müsbət təsir göstərir. Xarici ticarət sahəsindəki islahatların uğuru. lk növbədə, makroiqtisadi sabitləşdirmə siyasətinin həyata keçirilməsi və möhkəm institutsional-hüquqi bazanın qurulması ilə müəyyən olunur. Göstərilən tədbirlərin həyata keçirilməməsi, habelə istehsal amillərinin mobilliyinin artılırmasına yönəldilmiş proqramların işlənməməsi resursların xarici ticarət siyasətinin islahatı ilə əlaqədar meydana çıxan yenidən bölgüsü prosesinin intensivliyini azaldır. Baxılan sahədəki islahatlara müsbət təsir göstərən ѵə təmin olunması üçün dövlətin yaxından iştirakı təbb o l u n an digər amillərə isə sahibkarlığın inkişafın, müvafıq infrasturkturunun (rabitə ѵə nəqliyyat vasitələri, banklar və s.) habelə bazarlar haqqmda məlumatırı yayılması və bcynəlxalq ticarət əlaqələrinin qurulması üzrə xidmətlər göstərən dövlət və özəl struktularının yaradılmasını aid etmək olar. Bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar olaraq aparılan islahatlar zamanı müəssisələrin daxili bazarda öz aralarmda ticarət əlaqələri qurmalanna məhdudiyyətlər saxlanıldığı bir şəraitdə onların xarici bazarlara çıxışı sərbəstləşdirilmiş, onun süqutundan sonrakı dövrlərdə artıq müstəqil dövbtbr tərəfindən həyata keçiribn islahatlar zamanı isə həmin bu məhdudiyyətlər aradan qaldırılmış və dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya ilə paralel olaraq bazar münasibətlərinin qurulması inkişafın əsas istiqaməti kimi qəbııl edilmişdir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində ümumiqtisadi islahatların prioritetliyinin qəbul edilməsi, daxili bazarm tənzimlənməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi istchsalın kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinin yüksəlməsinə, nəticə etibarı ilə milli iqtisadiyyatın səmərəliliyinin artırılmasına imkan verməklə yerli islahatların dövlət himayəsinə о qədər də arxalanmadan həm daxili, һəm də xarici bazarlarda rəqabətə cəlb olunması üçün əlverişli şəraiti təmin edə bilər. Bu isə daha çox ixracyönümlü təsərrüata malik olan ölkələrdə aparılan islahatların uğurlu nəticələrinin əldə edilməsinə imkan ѵeгə bilər.
Yüklə 0,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|