Microsoft Word umumdunya ticar?T t?Skilatina uzvuluyun az?Rbaycan iqtisadiy doc
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MDB ölk əl əri üçün
faydalı beynəlxalq əmək bölgüsünə kömək edir, bütün ölkələrin real mi l l i məhsulunu potensial olaraq xeyli artınr və bütün Үсг kürəsində həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə imkan yaradır. Proteksionist tərəfdarları (F.List, A.Hamilton, Ç.Kcri, C.Keyns) isə ö/ fıkirbrini ənənəvi təşəkkür tapmış iqtisadi durumu saxlamaq. yeni yaranan milli sənaye sahələrini qorumaq, dövlət büdcəsinin gəlirlərini artırmaq, dempinqi məhdudlaşdırmaq, ölkənin müdafiə qabiliyyətini lazımi səviyyədə saxlamaq və s. xarici iqtisadi fəaliyyətin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi zərurəti ilə əsaslandırırlar. Dünya təcrübəsi göstərir ki. fritrederçiliyin yuxarıda söylənilən kimi müsbət səciyyələndirilməsi və ideallaşdırılmasına baxmayaraq, bu ideya heç də həmişə gözlənilən ümidləri doğrultmayıb. Təkcə xarici ticarət siyasəti XX əsrdə ticarət və proteksionizm idealarının hər biri bir neçə dəfə müxtəlif müvəffəqiyyətlə iqtisadi fikirdə üstünlük əldə etmişlər. Qeyd etmək lazımdır ki, son dövrlərə qədər xarici ticarət siyasətinin ə sas forması kimi proteksionizm çıxış edirdi. Azad ticarət siyasəti yalnız bəzi hallarda tətbiq edilirdi. Onu da göstərmək lazımdır ki, proteksionizm xarici ticarət siyasətinin bir forması olmaq etibarı ilə öz təkamül prosesində üç mərhələdən keçmişdir: - “Azad” rəqabət dövrü; - nhisar dövrü; - Müasir dövr; Azad rəqabət dövründə təsdiq edilən proteksionizm bir qayda olaraq, zəif inkişaf etmiş yaxud rəqabətqabiliyyətli olmayan sahəsinin xarici rəqabətdən qorunmasına yönəldilirdi. ri inhisarların meydana çıxması ilə (XIX əsrin sonu XX əsrin əvvələri) əlaqədar olaraq proteksionizm siyasətində keyfiyyətcə yeni istiqamət formalaşmağa başladı. Başqa sözlə xarici ticarət siyasətində yeridilən himayədarlığın obyekti dəyişdi. Yəni, artıq geri qalmış sahələrin deyil inkişaf etmiş və daha çox inhisarlaşmış fəaliyyət sferasının mühafizə həyata keçirilməyə başladı. Göstərilən yönümlü siyasətdə əsas məqsəd ondan ibarət idi ki, güclü himayə altında olan sahələrinin vasitəsilə daxili bazardan yüksək qiymətlərin tətbiqi hesabına ionhisarçı gəlir əldə etmək və buna əsaslanmaqla dempinqdən yararlanmaq vasitəsi ilə xarici bazarlardan rəqibləri sıxışdırıb çıxarmaq! Məhz bununla əlaqədar olaraq, bir sıra tədqiqatçılar qeyd edilən səpgili siyasəti təcavüzkar siyasət yaxud ifrat proteksionizm adlandırmışlar. Təkamül prosesində proteksionizm özünün ilkin yaranma formasından mahiyyətcə fərqli istiqamətdə əhatə edən yeni məna çalarları kəsb etməyə başlamışdır. Belə ki, hal-hazırda proteksionizmin 4 növü mövcuddur: - Selektiv proteksionizm (bu halda himayədarlıq məzmunu daşıyan ticarət siyasəti ya ayrıca götürülmüş bir ölkəyə, ya da bir məhsula istiqamətlərnir); - Saha proteksionizmi (konkret bir sahənin, məsələn, kənd təsərrüfatı sferasının (aqrar proteksionizm) xarici rəqabətdən mühafizə); - Kollektiv proteksionizm (iqtisad inteqrasiya bloku, yaxud çoxtərəfli müqavilələr əsasında yaradılmış ölkələr birliyi); - Gizli proteksionizm (daxili iqtisadi siyasət metodlarından istifadə etməklə həyata keçirilir). Bunlardan hər hansı birinin seçimi isə sırf apesifik səciyyə daşımaqla konkret şəkildə götürülmüş hər hansı bir ölkədə mövcud olan vəziyyətdən birbaşa asılılıqdadır. Eyni zamanda qeyd edilməlidir ki, xarici ticarət siyasətinin həyata keçirilməsində dövlət tərəfindən ödəmə mexanizminə daxil edilən məhdudiyyətlər də gizli proteksionizm əhatə dairəsinə aiddir. - dxal depozitləri; - Valyuta məhdudiyyətləri; - Kapitalın daxili və ixracının dövlət tənzimlənməsi və s. Qeyd etmək lazımdır ki, xarici ticarət siyasətində müxtəlif yönümlü subyektlərin mənafeləri çulğalaşır. Buna görə də, müasir xarici ticarət
siyasəti əslində bütövlükdə beynəlxalq iqtisadi münasibətlər kompleksində baş verən proseslərin daxili məntiqinə uyğun şəkildə milli iqtisadi və siyasi amillərin qarşılıqlı təsirindən formalaşan mürəkkəb sistemdir. Dünya iqtisadiyyatında gedən və getdikcədə güclənən qloballaşma prosesi genişlənən inteqrasiya prosesləri nəticə etibar ilə xarici ticarət siyasətinə son dərəcə güclü təsir göstərmək iqtidarındadır. Dünya təsərrüfat sistemində yaranmış müasir şərait, xüsusilə, beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyanın yüksələn xətti sürətli inkişafı, ölkələrin qarşılıqlı iqtisadi asılılıqlarının güclənməsi, transmilli korporasiyaların dünya iqtisadiyyatında rolunun artması, dünya bazannda rəqabətin güclənməsi və s. müxtəlif iqtisadi nəzəriyyələrin xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsinə münasibətdə irəli sürdüyü bu və ya digər mülahizələrə diqqətlə və yaradıcı yanaşmanı tələb edir. Belə ki, müasir dövrdə dünya təsərrüfat sistemində baş verən köklü keyfiyyət dəyişiklikləri nəticəsində beynəlxalq ticarət-iqtisadi əlaqələr mürkkəb və dinamik bir sistemə çevrilmiş və bıı sistemin ayrılıqda hər bir ölkədə milli iqtisadiyyatın inkişafına təsiri də xeyli güclənmişdir. Müasir dövrdə hər hansı bir ölkədə milli iqtisadiyyatın formalaşması və onıııı dinamik tarazlı inkişafının tomin olunması məqsədyönlü xarici iqtisadi siyasət aparılmasını, başqa sözlə, xarici iqtisadi fəaliyyətin dövlət tərəfindən tənzimlənməsini nəzərdə tutur. Bu, zəif inkişaf etmiş və milli iqtisadiyyatını yenicə formalaşdıran MDB ölkələri üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, müasir şəraitdə inkişaf etməkdə olan zəif, gənc ölkələrin sənayesi onların gcridə qalmış ə yalət «status»unun saxlanılmasına xidmət edən xarici roqabətin hücumlarından, о cümlədən dempinq şəraitindən qorunmağa sadəcə olaraq məcburdurlar. Ən azı ona görə ki, hər hansı bir məhsulun istehsalında rəqabət üstünlüyünə nail olmaq üçün müəyyən vaxt lazımdır ki, bunu da azad ticarət mövcud olduğıı halda müasir rəqabət şəraitində əldə etmək mümkün deyildir. Azad ticarət tərəfdarlarının məhz proteksionist siyasətin köməyilə formalaşma dövrünü keçirərək inkişaf etmiş və dünya bazarında Yüklə 0,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|