Microsoft Word X?z? v? Siy?z. ?h tar doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
218 “qırmızı bayraqlı Ağdərə”, “Ağdərənin qırmızı rəngi” ifadələri bu şərəfli hadisə ilə əlaqəlidir. “Tarixin qan yaddaşı” kitabında Xızı-Göyxan mahalının Ağ- dərə kəndində gedən döyüşlərdən Qafqaz İslam Ordusu koman- danlığının xəbərdar olduğu bu şəkildə izah edilir: “Kəndin mü- dafiəçilərindən pəhləvan Məşədi İmanqulu, Molla Əli, İbrahim, Əşrəf, Əhməd Səfərli xüsusilə fərqlənirdilər. Məşədi Əmbəg Hacı Məlikəli oğlu isə erməni dəstələrinin qovulmasında xüsusi xidmətlərinə görə türk komandanlığı tərəfindən Yüzbaşı hərbi rütbəsinə layiq görülmüşdü. Ermənilər Yanardağ tərəfindən hü- cuma keçirdilər, yolboyu üç dəyirman yandırmışdılar. Hacı Qə- dim oğlu İbrahim dəstəsiylə birlikdə ermənilərin kəndin şimal tərəfindən keçməsinə yol vermədi, çünki bu hissədə qocalar və uşaqlar çox idi. O, kənddə əla atıcılığı ilə fərqlənirdi. Türk ko- mandanlığı ona xüsusi ad vermişdi. Döyüşdə ağır yaralandı və 32 yaşında vəfat etdi” (77, s. 142). İyun ayında, Qafqaz İslam Ordusunun şanlı qələbələri nəti- cəsində döyüş meydanından qaçan bolşevik-daşnakların kiçik bir dəstəsi Ağdərə kəndinin qərbindən ötərək, gizli yollarla, sürətlə çaparaq, Altıağac yaxınlığından keçərək Quba istiqamə- tində hərəkət etmişlər. Deyilənlərə görə, bu yollar ilə belə sür- ətlə hərəkət edərək qaçmağa müvəffəq olmuş bolşevik-daşnak dəstəsinə Mərəzə malakanları bələdçilik etmişlər. Qafqaz İslam Ordusu bolşevik-daşnak ordusunu Bakıya qə- dər qovdu. Ağır döyüşlərdən sonra, 1918-ci il sentyabrın 15-də Bakı azad edildi. Bakı uğrunda döyüşlərdə Xızı camaatından təşkil olunmuş və yüzbaşı (kapitan) Məşədi Əmbəyin başçılıq etdiyi süvari dəstəsi iştirak etmişdir. Bu süvari dəstəsindən bir neçə nəfər, o cümlədən aşıq Şıx Mirhüseyn şəhid olmuşdur. Həm Çar Rusiyası işğalçılarına, həm Şaumyanın bolşevik- daşnak quldurlarına, həm də sovetlərin NKVD qoşun dəstələri- nə qarşı mübarizə aparmış igidlərdən biri də Hacı Qurban Əli Zeynal oğlu olmuşdur. Onun barəsində “Tarixin qan yaddaşı” kitabında yazılır: “Kəndin müdafiəsində o dövrdə 80 yaşı olan 219 Hacı Qurban Əli Zeynal oğlu böyük işlər gördü. Yaşının çoxlu- ğuna baxmayaraq öz oğullarıyla çağırılmamış qonaqlara qarşı mübarizə aparır, onun bas (gur) səsi hər yerdən, xüsusilə də müdafiənin zəif təşkil olunduğu yerdən eşidilirdi. Ən yüksək zirvədə durub, dirijor kimi ağdərəlilərin müdafiəsinə koman- dirlik edirdi. Bu müdrik qocanın dəyanətini görən hər bir ağdərəli öz yerindən tərpənmir, postunda möhkəm durub kəndini qoruyurdu. Bir addım da olsun geri çəkilməyib, çox böyük şücaətlə erməni yaraqlılarını qovdular” (77, s. 142). İgid Hacı Qurban Əli Azərbaycan Demokratik Respublikasının Sovet Rusiyası tərəfindən işğal edilməsinin ilk günlərindən başlayaraq işğalçılara qarşı silahlı mübarizə aparanların liderlə- rindən olmuşdur. “Tarixin qan yaddaşı” kitabında Hacı Qurban Əli Zeynal oğlu barəsində yazılır: “Oktyabrın 17-də Məxfi Siyasi Şöbənin müvəkkili A.A.Dmitrov 95 yaşlı müdrik qoca Hacı Qurban Əli Zeynal oğlunu ittiham edir. Onun 2 oğlu oktyabrın 8-də güllələnmiş, o biri dörd oğlu isə həbs edilmişdir. Savadlı oğlu İsgəndər həbsdən qayıtmayacaq, onun taleyi haqqında heç bir məlumat yoxdur. Bu məğrur qoca kənddə çox məşhur adam idi. 1918-ci ilin mart hadisələrində erməni yaraq- lıları kəndin əhalisini qırmaq istəyəndə o, oğulları ilə birlikdə Ağdərə kəndini, vətənini, namusunu qorumuşdu. O, 1931-ci ilin 21 sentyabrında həbs edildi, bir neçə il həbsdə saxlandıq- dan sonra, təqsiri sübut edilmədiyindən azad edildi. Qoca yaşında doğma kəndinə qayıtdı, oğullarının yolunu gözləyə- gözləyə bir qədər yaşadı. Bu müdrik qoca QPU əməkdaşlarına boyun əymədi. O, həmişə müqəssir olmadığını onlara sübut edirdi, ölümdən qorxmurdu, QPU əməkdaşları qarşısında əllərini yuxarı qaldırıb onlara tabe olmurdu” (77, s. 184). Hacı Qurban Əli 1931-ci ilin sentyabr ayının 21-də həbs edilmişdir. Azərbaycan SSR Dövlət Siyasi İdarəsinin 1931-ci il 14 noyabr tarixli anketində milliyyətinin türk, yaşının 95 olduğu qeyd edilmişdir (77, s. 223). Xızının, demək olar ki, bütün kəndləri işğalçılara qarşı silahlı mübarizəyə qalxmışdı. Lakin Azərbay- 220 can Demokratik Respublikası qurulduqdan sonra say-seçmə atlarını və silahlarını təhvil vermiş camaat üçün bu savaşın sonucu əvvəlcədən məlum idi. Aydın məsələdir ki, bu və ya digər halda, bir neçə kənd və yaxud bir neçə mahal dünyaya meydan oxuyan qanlı imperiyanın qarşısında çox davam gətirə bilməzdi. Sözsüz ki, 1920-ci ildə sovetlər ölkəsinin dövlət işçilərinə çevrilmiş bu Orbelyan, Avanesov, Qriqoryan, Mar- karyan, Sayqakov, Aqacanyan, Dimitrov, Suxanov və başqa bolşevik-daşnaklar 1917-1918-ci il hadisələrini Xızı camaatına “xatırlatmalı” idilər. Bunu yaxşı dərk edən insanlar yenidən qaçaq həyatı yaşamağa məcbur oldular. “Tarixin qan yaddaşı ” kitabında yazılır: “1931-ci ilin 28 sentyabrında müttəhimlərdən heç biri dindirilmədi, işdə bir protokol yox idi, avqustun əvvə- lində Ağdərədə baş verən hadisə barədə əməkdaşların raportları və ya başqa materiallar yox idi. Bu dövrdə kəndin kişiləri evlə- rindən çıxıb getmiş və gizli halda yaşamışlar, belə ki, bütün kişilərin həbs ediləcəyi barədə şayiələr hər gün baş alıb gedir, qonşu kəndlərə də yayılırdı. Elə həmin günlərdə Azərbaycan Dövlət Siyasi İdarəsində 2-ci şöbənin rəisi Orbelyan oldu. Onun türk mənşəli dinc əhalini qırmaqda böyük təcrübəsi vardı və dəfələrlə buna görə vəzifəsi yüksəlmişdi” (77, s. 223). Kitabda Azərbaycan DSİ-nin rəisi Markaryanın dostu olmuş Orbelyanın bu “xidmətləri” nəticəsində sonralar Dağlıq Qara- bağ Vilayəti Ali Məhkəməsinin sədri vəzifəsinə təyin olunması da qeyd edilir. Ağdərədən və Xızının digər kəndlərindən qaçaqlığa çıxmış igidlər bir neçə dəstəyə bölünmüşdülər. Bu dəstələrdən birinə Şıx Səfərli Ovçu Qara Əhməd başçılıq edirdi. Ovçu Qara Əh- mədin dəstəsi Qanlı göl yaxınlığında NKVD qoşun dəstəsinin mühasirəsinə düşdü. Xeyli itki verməsinə baxmayaraq ən müa- sir silahlarla silahlanmış və sayca çox olan NKVD qoşun dəstə- si qaçaq dəstəsini üstələdi. Ağır döyüş nəticəsində güllələri qurtarmış qaçaq dəstəsinin bütün üzvləri, o cümlədən Qara Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|